Sonety krymskie.pdf

Ta lektura , podobnie jak tysiące innych, jest dostępna on-line na stronie

wolnelektury.pl .

Utwór opracowany został w ramach projektu Wolne Lektury przez fun-

dację Nowoczesna Polska .

ADAM MICKIEWICZ

Sonety krymskie

[Motto i dedykacja]

Wer den Dichter will erstehen

Muss in Dichters ande gehen

Goethe im Chuld Nameh ¹

owarzyszom

podróy krymskiej ²

Autor

Stepy akermańskie ³⁴

Wpłynąłem na suchego przestwór oceanu,

Wóz nurza się w zieloność i jak łódka broǳi,

Natura, Pielgrzym, Podróż

Śród fali łąk szumiących, śród kwiatów powoǳi,

Omĳam koralowe ostrowy burzanu⁵⁶.

¹W r.  wydał Goethe zbiór poezyj wschodnich, tj. tworzonych na wzór poetów perskich, p.t.:

West–stlicher Dian i zaopatrzył go w obszerne uwagi. Na czele tych »Noten und Abhandlungen zu besseren

Verstandniss des West–stlichen Dians « położył sęǳiwy poeta czterowiersz: Wer das Dichten will verstehen, /

Muss ins Land der Dichtung gehen; / Wer den Dichter will verstehen, / Muss in Dichters Lande gehen. Co

znaczy: Kto chce zrozumieć poemat, musi jechać do kraju poematu; kto chce zrozumieć poetę, musi jechać do

kraju poety.

²Podróż krymską trwającą od /VlII do /X, odbył poeta w towarzystwie pp. Sobańskich, H. Rzewu-

skiego, jenerała Witta i niejakiego Kałusowskiego, ǳierżawcy dóbr Sobańskich, którego poeta polubił dla jego

szlacheckiej jowialności i tężyzny, i podstępnie zatrzymawszy na okręcie, nieprzygotowanego do odbycia podró-

ży zmusił. Wylądowawszy w Sebastopolu, ruszono lądem do Kozłowa (Eupatoria) i tam rozbito kwaterę, skąd

poeta, sam albo w towarzystwie Rzewuskiego i Kałusowskiego, odbywał bliższe i dalsze wycieczki, wracając

zawsze jako do punktu stałego do Eupatorji, gǳie bawiła reszta towarzystwa (Aër, I. c. str. ).

³ Stepy akermańskie otwierają cykl Sonetów krymskich , choć do nich właściwie nie należą. Nie jest to bowiem

produkt wrażeń i spostrzeżeń z wycieczki po Krymie, ale powstał znacznie wcześniej, pod wpływem podróży

poety do Akermanu. Zawieziony tam przez K. Marchockiego, obywatela z Podola, poznanego u Sobańskich,

napisał Mickiewicz w jego stepowym futorze w Lubomile ów sonet naddniestrzański, nie myśląc jeszcze wów-

czas zgoła ani o podróży krymskiej, ani o cyklu utworów opisowo–lirycznych nazwanych Sonetami krymskimi

(Dubiecki). Dopiero gdy te były już gotowe i do druku porządkowane według pewnego systemu logicznego,

topograﬁcznego i chronologicznego, sonet o podróży do Akermanu stał się ﬁkcyjnym wstępem do całości,

będącej syntezą wspomnień czarnomorskich.

⁴Stepy akermańskie rozciągają się na płd. zachód w odległości kilku kilometrów od Odessy, przy ujściu

Dniestru do Morza Czarnego. Nazwa pochoǳi od miasta Akerman, stolicy b. guberni bessarabskiej, na prawej

stronie limanu Dniestru.

⁵ ostrowy burzanu — na Ukrainie i Pobereżu nazywają burzanami wielkie krzaki ziela, które w czasie lata

kwiatem okryte nadają przyjemną rozmaitość płaszczyznom. [przypis autorski]

⁶ ostrów — wyspa, kępa; burzany — roǳaj wielkich ostów kwitnących na czerwono.

Już mrok zapada, nigǳie drogi ni kurhanu⁷;

Patrzę w niebo, gwiazd szukam przewodniczek łoǳi;

Tam z dala błyszczy obłok? tam jutrzenka wschoǳi?

To błyszczy Dniestr, to weszła lampa Akermanu⁸.

Rzeka, Światło

Cisza, Samotność

Stójmy! — Jak cicho! — Słyszę ciągnące żurawie,

Których by nie dościgły źrenice sokoła;

Słyszę, kędy się motyl kołysa⁹ na trawie,

Kędy wąż śliską piersią dotyka się zioła.

W takiéj ciszy — tak ucho natężam ciekawie,

Że słyszałbym głos z Litwy. — Jedźmy, nikt nie woła!

Cisza morska ¹⁰

 ś ¹¹

Morze

Już wstążkę pawilonu¹² wiatr zaledwie muśnie,

Cichemi gra piersiami rozjaśniona woda;

Jak marząca o szczęściu narzeczona młoda,

Zbuǳi się, aby westchnąć, i wnet znowu uśnie.

Żagle, na kształt chorągwi gdy wojnę skończono,

Drzémią na masztach nagich; okręt lekkim ruchem

Kołysa się, jak gdyby przykuty łańcuchem;

Majtek wytchnął, podróżne rozśmiało się grono.

O morze! pośród twoich wesołych żyjątek

Jest polip¹³, co śpi na dnie, gdy się niebo chmurzy,

A na ciszę długiemi wywĳa ramiony.

⁷ kurhanu — kurhanami nazywają na Ukrainie wyniosłości, kopce usypane ręką luǳką, według jednych dla

celów wojennych, aby z ich wysokości śleǳić ruchy skradającego się wroga, wedle innych dla celów orienta-

cyjnych jako znaki drogowe, wedle zaś wiary ludu są to mogiły bohaterów.

⁸ lampa Akermanu — latarnia morska w Akermanie.

⁹ kołysa — zamiast „kołysze”, forma stale używana przez Mickiewicza w Sonetach . W liście do Lelewela z dn.

.. poeta, odpowiadając na różne zarzuty czynione z okazji Sonetów przez wszelakiego roǳaju krytyków

oświadcza, że ten „grzech gramatyczny popełniony z namysłem i nieprędko chyba skruchę uczuję. Odwykłem

od dźwięków mowy ojczystej, kołysa i kląska milsze dla mnie aniżeli sze i szcze. Może się potem poprawię, ale

dotąd muszę się swojego ucha raǳić i jemu zaufać”.

¹⁰Z tym sonetem dopiero rozpoczyna się cykl właściwych Sonetów krymskich . Wyróżnić możemy wśród nich

kilka grup, — nie na podstawie czasu i kolei powstawania, bo te nie daǳą się oznaczyć ani w przybliżeniu, nie

na podstawie też rzeczywistej ruty turystycznej, bo tej się poeta bynajmniej nie trzymał, układając w Sonetach

wrażenia tak, »jak się one ostatecznie w jego głowie ułożyły, a nie tak, jak ich sam podczas podróży krymskiej

doświadczał (Windakiewicz, str. ). Za jedynie pewną podstawę poǳiału można przyjąć ich treść i pokre-

wieństwo obrazów. Grupa więc pierwsza, obejmująca sonet II, III i IV, opiewa różne stany morza i odpowiednio

do nich różne nastroje psychiczne poety, różne stany jego serca; jest to także pierwszy etap jego podróży, zbli-

żającej go dopiero do »ponurego, nieużytego i chropawego świata«. — Ogólny jego widok i pierwsze wywołane

nim wrażenie odtwarza sonet V, po czym cztery następne (VI–IX) błąǳą po stolicy chanów, Bakczysaraju, snu-

jąc melancholĳne reﬂeksje nad znikomością potęgi i szczęścia luǳkiego. Z sonetem X rozpoczyna się dalsza

grupa; poeta, jakby pragnął otrząsnąć z siebie brzemię smutnych myśli i przygnębiających wrażeń, wyrywa się

na szeroki świat, »w lasy, doliny«, by »odurzyć się, upić tym wirem obrazów«. I oto od sonetu X do XIV prze-

suwają się przed oczyma naszymi, jakby w czaroǳiejskim kalejdoskopie, widoki krainy podgórskiej Krymu, by

następnie od sonetu XV do XVIII »wǳierać się na groźne szczyty górskie, przebywać trudne przejścia, wzrok

zapuszczać w bezdenne przepaści, deptać chmury« (Komarnicki, str. ).

¹¹Tarkankut — jest to najdalej na zachód wysunięty przylądek Krymu.

¹² pawilon (z anc.) — oznacza tutaj ﬂagę, banderę okrętową.

¹³ polip — ogólna nazwa morskich zwierzątek niższego typu, tzw. jamochłonów, opatrzonych znaczną ilo-

ścią kończyn, służących im za narzęǳia do zdobywania sobie pokarmu. Przytwierǳone do jednego miejsca,

bezustannie poruszają długimi mackami i chwytają nimi drobne żyjątka, które pochłaniają.

  Sonety krymskie



O myśli! w twojéj głębi jest hydra pamiątek,

Co śpi wpośród złych losów i namiętnéj burzy;

A gdy serce spokojne, zatapia w niém szpony.

Cierpienie, Samotnik,

Wspomnienia

Żegluga

Szum większy, gęściéj morskie snują się straszydła,

Majtek wbiegł na drabinę: gotujcie się ǳieci!

Morze, Podróż

Wbiegł, rozciągnął się, zawisł w niewiǳialnéj sieci,

Jak pająk, czatujący na skinienie sidła.

Wiatr! — wiatr! — Dąsa się okręt, zrywa się z węǳidła,

Przewala się, nurkuje w pienistéj zamieci,

Wznosi kark, zdeptał fale, i skroś niebios leci,

Obłoki czołem sieka, wiatr chwyta pod skrzydła.

I mój duch masztu lotem buja śród odmętu,

Wzdyma się wyobraźnia, jak warkocz tych żagli,

Mimowolny krzyk łączę z wesołym orszakiem;

Wyciągam ręce, padam na piersi okrętu,

Zdaje się, że pierś moja do pędu go nagli:

Lekko mi! rzeźwo! lubo! wiem co to być ptakiem.

Burza

Zdarto żagle, stér prysnął, ryk wód, szum zawiei,

Głosy trwożnéj gromady, pomp złowieszcze jęki,

Burza, Morze, Żywioły

Ostatnie liny majtkom wyrwały się z ręki,

Słońce krwawo zachoǳi, z niém reszta naǳiei.

Wicher z tryumfem zawył; a na mokre góry,

Wznoszące się piętrami z morskiego odmętu,

Samotnik, Śmierć, Wiatr

Wstąpił geniusz śmierci i szedł do okrętu,

Jak żołniérz, szturmujący w połamane mury.

Ci leżą na pół martwi, ów załamał dłonie,

Ten w objęcia przyjaciół żegnając się pada,

Ci modlą się przed śmiercią, aby śmierć odegnać.

Kondycja luǳka

Jeden podróżny sieǳiał w milczeniu na stronie

I pomyślił: szczęśliwy, kto siły postrada,

Albo modlić się umié, lub ma z kim się żegnać.

Samotnik

  Sonety krymskie



Widok gór ze stepów Kozłowa ¹⁴

  



Tam!… czy Allah postawił ścianą morze lodu?

Czy aniołom tron odlał z zamrożonéj chmury?

Czy Diwy¹⁵ z ćwierci lądu dźwignęli te mury,

Aby gwiazd karawanę nie puszczać ze wschodu?

Na szczycie jaka łuna!¹⁶ pożar Carogrodu!

Czy Allah, gdy noc chylat rozciągnęła bury¹⁷¹⁸,

Dla światów, żeglujących po morzu natury,

Tę latarnię zawiesił śród niebios obwodu?



Tam? — Byłem: zima sieǳi; tam ǳioby potoków

I gardła rzek wiǳiałem, pĳące z jéj gniazda.

Tchnąłem, z ust mych śnieg leciał; pomykałem kroków,

Gǳie orły dróg nie wieǳą, kończy się chmur jazda,

Minąłem grom, drzémiący w kolebce z obłoków,

Aż tam, gǳie nad mój turban była tylko gwiazda.

To Czatyrdah!¹⁹²⁰



Aa‼

¹⁴stepy Kozłowa — Kozłów, małe miasteczko leżące na zachodnim wybrzeżu Krymu. Trzy mile od niego

znajduje się zatoka Achmaczecka, która była wówczas pierwszą przystanią dla okrętów płynących z Odessy do

Krymu. Cała ta przestrzeń aż po Tarkankut nazywa się »stepami Kozłowa« i z tych to stepów Mickiewicz ujrzał

po raz pierwszy góry krymskie, pośród których najwspanialej zarysowuje się w formie namiotu Czatyrdah«

(Rzętkowski, str. ).

¹⁵ Diwy — podług starożytnej mitologii Persów złośliwe geniusze, które niegdyś panowały na ziemi, potem

wygnane przez aniołów, mieszkają teraz na końcu świata, za górą Kaf. Obszerniej o tym u Hammera, skąd poeta

przejął powyższe objaśnienie.

¹⁶ a szczycie jaka łuna — wierzchołki Czatyrdahu po zachoǳie słońca, skutkiem odbĳających się pro-

mieni, przez czas jakiś zdają się być w ogniu. [przypis autorski]

¹⁷ chylat — suknia honorowa, którą sułtan obdarza wielkich urzędników państwa. [przypis autorski]

¹⁸ noc chylat rozciągnła — cały ten zwrot utworzony jest na wzór obrazowych wyrażeń poezji arabskiej,

którą poeta poznał w przekładach i przykładach zebranych w ǳiele Hammera.

¹⁹ o Czatyrdah — najwyższa w paśmie gór krymskich na brzegu południowym; daje się wiǳieć zdaleka,

niemal na  wiorst, z różnych stron, w postaci olbrzymiej chmury sinawego koloru. [przypis autorski]

²⁰Czatyrdah nie jest najwyższą górą półwyspu krymskiego, lecz wskutek szczęśliwego położenia jest zewsząd

wiǳialny i imponująco się przedstawia. Odosobniony od reszty gór tauryǳkich, ciągnących się jednym pa-

smem wzdłuż morza, od Bałakławy aż do Teodozji, wznosi mięǳy Symferopolem a Ałusztą potężny swój trzon

granitowo–wapienny w trzech kondygnacjach na wysokość  m. nad p. morza, w kształcie olbrzymiego tra-

pezu, o wierzchołku zupełnie podobnym do rozpiętego namiotu, skąd poszła jego nazwa ( czatyr — namiot, dah

— góra). Z pieczar, w które obﬁtuje Czatyrdah, wypływa rzeka Salhir, wspomniana w sonecie XIV. Okrzyk

»Aa‼« zamykający sonet, wedle wyjaśnienia poety »wyraża tylko zaǳiwienie pielgrzyma nad śmiałością Mirzy

i ǳiwami, które on oglądał na górze. Orientalnie trzeba by powieǳieć, że pielgrzym na te słowa włożył w usta

palec zaǳiwienia«.

  Sonety krymskie



Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: