2
PAŃSTWOWA WYŻSZA SZKOŁA ZAWODOWA W PŁOCKU
INSTYTUT PEDAGOGIKI
SPECJALNOŚĆ: PEDAGOGIKA OPIEKUŃCZO – WYCHOWAWCZA Z PLASTYKĄ
Agnieszka Nowakowska
ROLA WYCHOWANIA PRZEDSZKOLNEGO W ROZWOJU DZIECKA
Praca licencjacka
napisana pod kierunkiem
dr Agnieszki Głowali
Płock 2004
Spis treści
Wstęp……………………………………………………………………….3
I. Problemy badań w świetle literatury……………………………………5
1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym…………………………...6
1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka……………………………………6
1.2. Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym……….9
1.3. Czynniki warunkujące rozwój dziecka w wieku przedszkolnym...17
2. Podstawowe założenia wychowania przedszkolnego………………...22
2.1. Pojęcie wychowania przedszkolnego……………………………..22
2.2. Cele i funkcje wychowania przedszkolnego……………………...22
2.3. Metody i formy pracy w przedszkolu…………………………….26
2.4. Osobowość nauczyciela przedszkola……………………………..29
3. Praca wychowawcza w przedszkolu a rozwój dziecka.
Analiza programu wychowania przedszkolnego……………………...…..31
3.1. Rozwijanie sprawności fizycznej dziecka w przedszkolu………...31
3.2. Przygotowanie dziecka do podjęcia nauki czytania i pisania……..32
3.3. Kształtowanie postaw społeczno - moralnych dziecka…………...37
3.4. Wychowanie kulturalno - estetyczne w przedszkolu……………..41
II. Metodologiczne podstawy pracy……………………………………..45
1. Przedmiot i cel badań……………………………………………….46
2. Problemy i hipotezy badawcze……………………………………...47
3. Metody, techniki i narzędzia badawcze…………………………….50
4. Charakterystyka terenu i przebieg badań…………………………...53
III. Analiza wyników badań……………………………………………..55
<= Wnioski z badań……………………………………………………….77
<= Bibliografia……………………………………………………………80
<= Aneks………………………………………………………………….82
Wstęp
Tradycja wychowania przedszkolnego w naszym kraju jest długa, sięga przełomu XVIII/XIX wieku. Już wówczas instytucje te w różnych formach organizacyjnych wspomagały rodziców i dzieci.
Przedszkole odgrywa ogromną rolę w przygotowaniu dziecka do rozpoczęcia nauki w klasie pierwszej przede wszystkim, dlatego, że pomaga osiągnąć dojrzałość szkolną dzieci, przygotować dzieci do wymogów życia szkolnego i do pracy wyrównawczej. Dojrzałość szkolna obejmuje osiągnięcie dojrzałości fizycznej, emocjonalno – społecznej i umysłowej (czytanie, pisanie, liczenie).
Dojrzałość szkolna jest wynikiem prawidłowego kierowania rozwojem dziecka w wieku przedszkolnym. Osiągana jest zarówno poprzez wychowanie umysłowe jak i społeczno – moralne. Przedszkole nie tylko przygotowuje do roli ucznia, lecz także do innych ról, które dziecku przyjdzie pełnić w przyszłości.
Uczeń rozpoczynający naukę w klasie I musi podołać wielu zadaniom: przyzwyczaić się do pracy w systemie lekcyjnym, zwiększyć tempo pracy na zajęciach, opanować umiejętność wykonywania zadań w określonym czasie, przyzwyczaić się do otrzymywania ocen za swoją pracę oraz odrabiania prac domowych. Dlatego, aby dziecko w miarę łagodnie przeszło z przedszkola do szkoły, przedszkole musi u dziecka rozwinąć: samodzielność, poczucie obowiązku, nawyk doprowadzenia rozpoczętej pracy do końca, właściwy stosunek do pracy w szkole.
Niniejsza praca składa się z 3 głównych rozdziałów, podzielonych na kilka podrozdziałów. Pierwszy rozdział prezentuje czynniki warunkujące rozwój dziecka w wieku przedszkolnym; cele, funkcje, metody, formy wychowania przedszkolnego oraz rozwijanie sprawności fizycznej, przygotowanie dziecka do podjęcia nauki czytania i pisania, kształtowanie postaw społeczno – moralnych i wychowanie kulturowo – estetyczne w przedszkolu. Drugi rozdział prezentuje metodologiczne podstawy badań, a więc cel badań, problemy i hipotezy badawcze, metody, techniki i narzędzia badawcze wykorzystane w prowadzonych badaniach oraz charakterystykę terenu i przebieg badań. Natomiast analiza i wnioski z badań prowadzonych przeze mnie nad rolą wychowania przedszkolnego w rozwoju dziecka są w rozdziale trzecim. Praca zawiera bibliografię i aneks.
Przedszkole pełni rolę usługową w stosunku do rodziców, dzieci, a także społeczeństwa wychowując przyszłych jego członków. Pobyt dziecka w placówce przedszkolnej stwarza mu szansę zdobycia ważnych umiejętności (intelektualnych, społecznych), ułatwia mu tym samym adaptację w szkole.
1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym
1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka
Rozwój jest to seria zmian, przez które przechodzi istota żywa, aby osiągnąć pełnię rozkwitu. To nie tylko wzrost, ale również pojawienie się nowych form funkcjonowania, które wcześniej nie wystąpiły. Rozwój dziecka „polega na ciągu zmian zachodzących w jego organizmie”.¹
Rozwój jest to „wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian danego obiektu, wykazujące stwierdzalne zróżnicowanie się tego obiektu pod określonym względem.”²
Rozwój dziecka od narodzin do dojrzałości dokonuje się zgodnie z kolejnymi etapami, które pozostają w ścisłym ze sobą powiązaniu.
Trzylatek
Dziecko około 3-ego roku życia zaczyna używać zaimków, takich jak „ja” czy „mnie”. Stara się z uporem umacniać swoje „ja” w celu zdobycia większej autonomii. Manifestuje, buntuje się i dzięki podejmowanym wysiłkom, a często nieposłuszeństwu utwierdza swoją osobowość. Łatwo traci poczucie bezpieczeństwa, co wyraża płaczem i szuka potwierdzenia miłości i skupienia na nim uwagi. Jest zazdrosny.
Mechanizm myślenia 3-latka ma charakter globalny, co oznacza, że dziecko postrzega elementy otoczenia jako całości mało jeszcze zróżnicowane. Niezdolne jest jeszcze do procesów analizy i syntezy, myśli
____________________
¹ A. Landy, M. Kwiatowska, Z. Topińska, Rozwój i wychowanie dziecka w wieku przedszkolnym, Warszawa 1970, Nasza Księgarnia, s. 148.
² B. Petrozolin – Skowrońska (Red.), Nowa encyklopedia powszechna PWN, tom 5, Warszawa 1998, PWN S.A, s. 616.
chętnie za pomocą zespołów, kojarzy i łączy ze sobą sprzeczności. Nie
potrafi początkowo ani opisywać, ani opowiadać, zaczyna sobie coś wymyślać, fantazjuje. Nie potrafi nawet wyjaśnić tego, co widzi zgodnie z zasadami przyczynowości, przypisuje motywacje ludzkie zjawiskom naturalnym. Dziecko w tym wieku myśli przede wszystkim za pomocą swoich oczu, uszu, rąk, można powiedzieć całym swoim ciałem. Zabawa krótka, najchętniej indywidualna, lub z opiekunem jest naturalnym rodzajem aktywności w tym wieku. Trzylatek nawiązuje pierwsze przyjaźnie. W coraz silniejszym stopniu myśli za pomocą słów.
Czterolatek
Nabiera zwinności, staje się wrażliwy na muzyczne rytmy, lubi tańczyć, odczuwa też chęć podobania się, pragnie skupić na sobie uwagę. Dziecko w tym wieku lubi przeciwstawiać się wszelkim poleceniom, które do tej pory wykonywało grzecznie i dokładnie. Bezcelowe jest wtedy stosowanie jakichkolwiek kar. Bardzo potrzebne jest w tym wieku określenie jasnych granic, stanowczość i konsekwencja. Czterolatek musi mieć możliwość sprawdzania się różnymi sposobami, również poprzez upór i bunt oraz naśladowanie dorosłych dąży do wzbogacenia własnego „ja”. Zabawy funkcjonalne wzbogacają się o pomysłowe i złożone działania dziecka starszego. Zaspokajają one potrzeby tworzenia i wyrażania siebie. Dzieci rozwijają formy współpracy i zabawy. Większość dzieci w tym wieku przejawia wręcz fanatyczny stosunek do prawdy. Intencje innej osoby są tu mniej ważne niż prawda. W wieku czterech lat dzieci zaczynają rozumieć, że oszustwo jest czymś złym.
Pięciolatek
Około piątego roku życia u wielu dzieci powraca czas zachwycającej równowagi. Stają się pogodzone ze sobą, są spokojne, przyjacielskie, można na nich polegać. Zabawa wzbogaca się też o dodatkową formę aktywności - jest nią praca. Charakteryzuje się ona tym, że dziecko nie przerywa wykonywanego zadania, jeśli mu coś do skończenia brakuje, uzupełnia. Jest wytrwałe w swojej intencji i dopiero z chwilą ukończenia pracy oddala się od niej. Oznacza to, że dziecko łączy zabawę z doświadczeniem, poszukiwaniem, ze sztuką, z pracą, które dopiero później ulegają zróżnicowaniu. Między czwartym a szóstym rokiem życia świadomość moralna dziecka przestaje być wiązana z możliwością otrzymania nagrody czy kary, a zaczyna obejmować ogólniejsze, abstrakcyjne standardy przekształcające się w dalszych latach do ocen moralnych czy słuszności.
W miarę rozwoju zdolności postrzegania i umiejętności poznawczych, dzieci coraz sprawniej uczą się dostrzegać sygnały wskazujące na trudną sytuację emocjonalną innych ludzi i potrafią odpowiednio zareagować.
Sześciolatek
Okres pomiędzy piątym i szóstym rokiem życia znowu może cechować się nadmiernymi emocjami czasami rozdzielają je skrajności. Dziecko ponownie chce być w centrum uwagi, chce być najbardziej kochane, najlepiej oceniane, mieć wszystkiego najwięcej. Zachowanie wtedy zaczyna przypominać zachowanie 2,5 latka. Dzieci w tym wieku bywają często krnąbrne, niegrzeczne. Gotowe są dyskutować o każdym poleceniu godzinami. Jednocześnie pragną zdobywać stale nowe doświadczenia, pragną często zbyt wiele na raz. Bardzo pomocne są wówczas motywacje zawierające podziw i uznanie dla osiągnięć dziecka. Pod koniec szóstego roku powraca etap uspokojenia, pewności siebie i zadowolenia.
1.2. Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym
Wiek przedszkolny to szczególny okres w rozwoju dziecka. Często traktuje się go jako fazę przejściową między zupełną bezradnością niemowlęcia, a uniezależnianiem się dziecka od dorosłych i otoczenia.Między trzecim i czwartym rokiem życia, podobnie jak między piątym i szóstym tempo i rytm zmian rozwojowych są umiarkowane, wyraźne natomiast nasilenie procesów rozwojowych obserwuje się u dziecka między czwartym i piątym rokiem. Ze względu na okresy przyspieszonego i zwolnionego procesu dojrzewania poszczególnych organów i ich funkcji wyodrębnia się dwie różniące się między sobą grupy wiekowe: młodszą (dzieci 3-4 - letnie) i starszą (dzieci 5-6 - letnie). „Każde dziecko jest indywidualnością, każde ma prawo do odrębnego tempa i rytmu rozwoju.”¹
Rozwój somatyczny
Na wysokość i ciężar ciała dziecka w wieku przedszkolnym wpływają przesłanki genetyczne i uwarunkowania środowiskowe. Występują nieznaczne różnice pomiędzy wzrostem i ciężarem ciała w zależności od płci. Ponadto dzieci rosną szybciej niż przybierają na wadze. Przeciętny roczny przyrost długości ciała wynosi od 5 do 7 cm., waga wzrasta przeciętnie od 2 do 3 kilogramów w ciągu roku. Charakterystyczne zmiany proporcji ciała zachodzą wraz z wiekiem dziecka. Zmieniają się poszczególne części ciała: wydłużenie kończyn, większy obwód klatki piersiowej aniżeli obwód czaszki, zwiększenie powierzchni twarzy w stosunku do czaszki. Budowa ciała dziecka jest nieproporcjonalna: kończyny są krótkie, głowa i tułów stosunkowo długie.
¹ R. Kurniewicz – Witczakowa, D. Chrzanowska, L. Dzieniczewska – Klepacka, S. Witkowska, Dzieck...
prawnikn123