Husserl---Idea_fenomenologii.pdf

EDMUND HUSSERL

IDEA FENOMENOLOGII

WPROWADZENIE WYDAWCY

Znaczenie poniŜszych Pi ę ciu wykładów: Idea fenomenologii

(wprowadzenie do Elementów fenomenologii i krytyki rozumu )

wygłoszonych przez Husserla w dniach od 26 IV do 5 V

1907 roku ukaŜe się w całej pełni, gdy spróbujemy

uzmysłowić sobie, w jakim momencie duchowego rozwoju

Husserla powstały i jakim są punktem zwrotnym w jego

myśleniu. Oświetlenie tych spraw będzie zadaniem ni-

niejszego wprowadzenia.

Sześć lat po ukazaniu się Bada ń logicznych Husserl

przeŜywa cięŜki kryzys. Wtedy teŜ spotyka go upokorzenie:

wysunięta przez Ministerstwo Oświaty propozycja nominacji

na profesora zwyczajnego zostaje odrzucona przez

Uniwersytet Getyngeński. Wydaje się, Ŝe ta „kolegialna

pogarda" dotknęła go bardziej, niŜ był skłonny przyznać.

Lecz więcej niŜ to zewnętrzne niepowodzenie waŜy

zwątpienie w siebie samego, dręczące go tak mocno, iŜ pod

znakiem zapytania stawia swą egzystencję jako filozofa.

Z tego zwątpienia wyrasta decyzja jasnego zdania sobie

sprawy ze swej sytuacji i swego zadania.

W Zasadniczy trzon tego wykładu wydany został następnie przez Ulricha

Claesgesa jako XVI tom serii Husstrliana: Ding und Raum. Yorlesungen 1907,

Den Haag 1973.

Wprowadzenie wydawcy

25 IX 1906 roku Husserl pisze w swym notatniku, w

którym niekiedy zamieszczał zapiski o charakterze zbliŜonym

do dziennika 2 :

„Na pierwszym miejscu wymieniam ogólne zadanie, które

dla siebie samego muszę rozwiązać, jeśli ma mi być wolno

określać się mianem filozofa. Na myśli mam kryt y kę

r o z u m u . Krytykę rozumu logicznego i praktycznego, w

ogóle rozumu wartościującego. Bez zdania sobie w

ogólnych zarysach sprawy z sensu, istoty, metod, głów nych

punktów widzenia krytyki rozumu, bez wykoncypo-wania,

zaprojektowania, ustalenia i uzasadnienia jej ogólnego

projektu nie mogę naprawdę i prawdziwie Ŝyć. Dostatecznie

długo znosiłem męki niejasności i rozchybo-tanego

powątpiewania. Muszę się wewnętrznie umocnić. Wiem,

Ŝe idzie tu o sprawy wielkie i największe, wiem, Ŝe na tym

potknęli się najwięksi geniusze, i gdybym chciał się z nimi

porównywać, juŜ z góry musiałbym dać za wygraną..." (s.

17 i n.).

Nawiązanie do tytułu głównego dzieła Kanta nie jest

przypadkiem. Husserl w tym czasie intensywnie zajmował

się Kantem, stąd teŜ wyrosła idea fenomenologii jako

filozofii t r a n s c e n d e n t a l n e j , jako t r a n s c e n d e n t a l -

n e g o i d e a l i z m u , oraz idea fenomenologicznej redukcji 3 .

(Tutaj trzeba zrezygnować z wnikania w róŜnice między

myśleniem Kanta i Husserla, szczególnie w odniesieniu

do podstawowej idei „konstytucji".)

D o s tęp do transcendentalnego sposobu prowadzenia

rozwaŜań daje r e d u k c j a f e n o m e n o l o g i c z n a , umoŜliwia

ona cofnięcie się do „świadomości". W tej ostatniej

moJ-cmy wypatrzeć, jak konstytuują się przedmioty, i Wraz z

t r a n s c e n d e n t a l n y m i d e a l i z m e m bowiem w centrum

myślenia Husserla sytuuje się problem k o n s t y t u c j i

p r z e d m i o t ó w w św i a d o m ośc i , albo—jak Husserl takŜe

mówi — „rozpłynięcie się bytu w świadomości".

W Pi ę ciu wykładach Husserł po r a z p i e r w s z y publicznie

wypowiedział idee, które miały określić całe jego późniejsze

myślenie. Daje w nich zarówno jasne przedstawienie re dukcji

fenomenologicznej, jak i podstawowej idei konstytucji

przedmiotów w świadomości.

Pierwociny idei r e d u k c j i odnajdujemy juŜ w lecie 1905

roku, w tzw. „kartkach z Seefeld" (Seefelder Bldtter

(sygnatura A II 25)) M, jednakŜe w porównaniu z Pi ę cioma

wykładami róŜnica jest ogromna. Podczas gdy w 1905 roku

właściwie moŜna mówić raczej o pierwszym nieśmiałym

dotknięciu, w Pi ę ciu wykładach myśl wypowiedziana jest juŜ w

całym swym znaczeniu, a takŜe dostrzeŜony jest związek z

istotnym problemem konstytucji.

Podstawowych myśli Pi ę ciu wykładów Husserl juŜ nie

porzucił, o czym świadczą zachowane rękopisy, z których

tutaj wskaŜemy tylko najwaŜniejsze i pozostające z nimi w

bezpośrednim związku. Z września 1907 i września 1908

roku rękopisy B II l i B II 2, następnie wykład z 1909 roku

Idea fenomenologu i jej metody (F I 17), wykład o rozszerzonej

redukcji z roku 1910/11 (F I 43), wykład

M Idzie tu o zapiski poczynione przez Husserla w czasie ferii wiosennych

1905 roku w Seefeld oraz potem dołączone do nich późniejsze materiały

(powstałe najpóźniej w roku 1909). Na obwolucie tego zbioru Husserl

zanotował: „Nota historyczna: W kartkach z Seefeld — 1905 — znajduję juŜ

pojęcie i poprawne zastosowanie «redukcji fenomcnologicznej»". „Kartki z

Seefeld" opublikowane zostały w X tomie Husserlidna: £ur Phanamenologie des

inneren Zeitbeuiufltseins (1893-1917), Haag 1966, część B III, s. 237-268.

Na ten okres przypada znajomość Husserla z Diltheyem, która miała dlań

duŜe znaczenie. Niestety, dotychczas nie udało się odszukać listów z tych lat.

Notatnik znajduje się w archiwum pod sygnaturą X x 5.

Wprowadzenie wydawcy

o redukcji fenomenologicznej z roku 1912 ( B i l 19), a w końcu

równoległy do wykładu z roku 1909 wykład z roku 1915

Wybrane problemy fenomenologiczne (F I 31). W jednym z tych

rękopisów (wrzesień 1907, B II 1) Husserl w następujący

sposób mówi o swym nowym stanowisku w związku z

Badaniami logicznymi.

„Badania logiczne przedstawiły fenomenologie jako psy-

c h o l o g ię o p i s o wą (jakkolwiek ton nadawało im za-

interesowanie teoriopoznawcze). NaleŜy jednak odróŜnić tę

psychologię opisową, i to rozumianą jako empiryczna

fenomenologia, od fenomenologii transcendentalnej...

To, co w mych Badaniach logicznych oznaczone zostało

jako opisowa psychologiczna fenomenologia, dotyczy jed-

nakŜe tylko sfery przeŜyć [rozpatrywanych] co do ich

efektywnej zawartości. PrzeŜycia są przeŜyciami prze-

Ŝywających Ja, i o tyle teŜ są one empirycznie odniesione do

obiektów przyrodniczych (Naturobjektilaten). Dla feno-

menologii jednakŜe, która ma być teorią poznania, dla

istotowcj nauki o poznaniu (a priori], odniesienie empi-

ryczne pozostaje wyłączone. W ten sposób powstaje

f e n o m e n o l o g i a t r a n s c e n d e n t a l n a , i nią właściwie było

to, czego okruchy przedstawione zostały w Badaniach

logicznych.

W tej transcendentalnej fenomenologii nie mamy j uŜ do

czynienia z aprioryczną ontologią, z formalną logiką i

formalną matematyką, z geometrią jako aprioryczną nauką o

przestrzeni, z aprioryczną chronometrią i forono-mią, z

aprioryczną realną ontologią jakiegokolwiek bądź rodzaju

([ontologią] rzeczy, przemiany etc.}.

Transcendentalna fenomenologia jest fenomenologią

k o n s t y t u u jąc e j świadomości, tym samym zaś nie naleŜy

do niej ani jeden obiektywny aksjomat (w odniesieniu do

przedmiotów, które nie są świadomością) [...]

Zainteresowanie teoriopoznawcze, transcendentalne, nie

kieruje się ku obiektywnemu bytowi, nie idzie tu o usta-

nawianie prawd [waŜnych] dla obiektywnego bytu, a tym

samym takŜe nie o obiektywną naukę. To, co obiektywne,

naleŜy właśnie do nauk obiektywnych, i uzyskanie tego y

czego obiektywnym naukom brak do zupełności, jest ich i

tylko ich sprawą. Zainteresowanie transcendentalne na-

tomiast, zainteresowanie t r a n s c e n d e n t a l n e j f e n o m e-

n o l o g i i kieruje się ku świadomości jako świadomości,

kieruje się tylko ku fenomenom, fenomenom w dwo-

jakim sensie: 1) w sensie przejawu, w którym przejawia

się coś obiektywnego, 2) a z drugiej strony w sensie czegoś

obiektywnego rozpatrywanego tylko o tyle, o ile się właśnie w

przejawach przejawia, i to rozpatrywanego

„transcendentalnie", przy wyłączeniu wszelkiego empi-

rycznego uznania [w bycie] [...].

Rozjaśnienie tych związków zachodzących między

prawdziwym b y t e m a poznawanie m, i w ogóle

przebadanie korelacji między aktem, znaczeniem i przed-

miotem jest zadaniem transcendentalnej fenomenologii (albo

transcendentalnej filozofii)". (Cytowane wg orygi nału

rękopisu: B II 1. kartka 25a i n.).

PoniewaŜ rękopis ten, podobnie jak Pi ęć wykładów,

pochodzi z roku 1907, twierdzenie, Ŝe Husserl dopiero w

Ideach czystej jenomenologii przeszedł do i d e a l i z m u ,

wymagałoby korekty.

Pi ęć wykładów zostało wygłoszonych jako wprowadzenie

do Wykładu o rzeczy (Dingvorlesung] , czterogodzinnego wy-

kładu w semestrze letnim 1907 roku. Wykład o rzeczy naleŜy

do cyklu wykładów Elementy fenomenologii i krytyki rozumu

f s J , w którym Husserl próbuje uporać się z „ogólnym

Por. przypis [1] na s. 3.

Wprowadzane wydawcy

zagadnieniem krytyki rozumu". Sam Wykład o nazywa on

wielką próbą, „próbą fenomenologii rzeczy (Dinglichkeit) ,

szczególnie przestrzenności (X x 5, s. 24) W. PoniewaŜ w

Pi ę ciu wykładach myślą przewodnią jest właśnie idea

konstytucji, to, „Ŝe do kaŜdego podstawowego typu

przedmiotów naleŜy szczególna konstytucja, którą

fenomenologia winna przebadać", nie jest niczym dziwnym,

Ŝe jako realizację takich badań konstytutywnych -Husserl

dołączył wykład o konstytucji rzeczy.

JednakŜe wydaje się, iŜ uczniowie nie uchwycili znaczenia

wykładu o rzeczy, Husserl bowiem 6 III 1908 roku notował

(X x 5, s. 24) ^ : „To był nowy początek, który, niestety, nie

został zrozumiany i przyjęty przez moich uczniów tak, jak

się spodziewałem. Ale i trudności były nazbyt wielkie i nie

moŜna ich było przezwycięŜyć od pierwszego zamachu".

Z inicjatywą publikacji poniŜszego tekstu jako drugiego

tomu Dziel zebranych wystąpił prof. H. L. van Breda O.F.M.,

dyrektor Archiwum Husserla [w Louvain]. Niech mi wolno

będzie w tym miejscu podziękować mu za przychylność i

cenne rady. Zobowiązany jestem takŜe do wdzięczności

wobec Pana prof. Fritza Kaufmanna (Buf-fało), Pani dr L.

Gelber oraz mojej Ŝony jak i Pana prof. dr. S. Strassera.

Walter Biemel

-Louyain, wrzesień 1947

DYSPOZYCJA WYKŁADÓW

N a t u r a l n e , nie troszczące się o trudności związane z

moŜliwością poznania m yśl e n i e w Ŝyciu i w nauce —

m yśl e n i e f i l o z o f i c z n e , określone przez [swe] stanowisko

wobec problemów moŜliwości poznania.

Kłopoty, w jakie popada refleksja nad moŜliwością

poznania u trafiającego rzeczy same; jak poznanie moŜe

upewnić się co do swej zgodności z rzeczami istniejącymi w

sobie, [jak moŜe] je „utrafić"? CóŜ rzeczy same w sobie mogą

obchodzić poruszenia naszych myśli i dostarczające im reguł

prawa logiczne? To są prawa naszego myślenia, prawa

psychologiczne. — [Stąd] biologizm, prawa psychologiczne

jako prawa przystosowania.

Niedorzeczność: zrazu, dokonując naturalnej refleksji nad

poznaniem i włączając je wraz z jego funkcją (Lei-stung) W

do naturalnego systemu myślowego nauk, popada się w

obiecujące teorie, które wszakŜe zawsze kończą się

sprzecznością bądź niedorzecznością. — Skłonność do

otwartego sceptycyzmu.

M TamŜe.

f] TamŜe.

W Termin „Leistung" zazwyczaj znaczy u Husserla bądź pewną czynność,

sprawczość, funkcje, bądź teŜ efekt tej sprawczości, jej wytwór. Niestety,

równie dwuznaczne polskie „osiągnięcie" czy moŜe nieco mniej szczęśliwe

„dokonanie" nie zawsze dadzą się zastosować, dlatego teŜ — zaleŜnie od

kontekstu — wybieram bądź pierwsze, bądź drugie znaczenie. 3 — Husserl —

Idea...

Dyspozycja wykładów

A. Rozwa Ŝ ania •fenorittnologicznegó szczebel pierwszy

JuŜ te próbę zajęcia naukowego stanowiska wobec tych

problemów moŜna nazwać teorią poznania. W kaŜdym razie

stąd wyrasta idea teorii poznania jako nauki rozwiązującej

występujące tu trudności, dającej nam osta teczny, jasny, a

więc w sobie jednozgodny wgląd w istotę i w moŜliwość

jego (osiągnięć) < 2 > . — Krytyka poznania w tym sensie

stanowi warunek moŜliwości metafizyki.

Metoda krytyki poznania [jest] fenomenologiczna,

fenomenologia to ogólna nauka o istocie, której pod-

porządkowana jest nauka o istocie poznania.

CóŜ to za metoda, jak wobec tego, Ŝe poznanie w ogolę

zostało postawione pod znakiem zapytania, zarówno co do

swego sensu, jak i co do swych funkcji, moŜna ustanowić

naukę o poznaniu, jaka metoda moŜe tu doprowadzić do

celu?

otwartą, czy trudnościami obarczone są wszystkie moŜliwe

typy poznania. W kaŜdym razie, jeŜeli teoria poznania ma

zwrócić się ku moŜliwości poznania, musi dysponować

poznaniami dotyczącymi moŜliwości poznawczych, które

jako takie są niepowątpiewalne, i to poznaniami w naj-

ściślejszym sensie, którym przysługuje trafność, oraz [po-

znaniami] dotyczącymi „swej" własnej moŜliwości po-

znawczej, której trafność jest absolutnie niepowątpie-walna.

Skoro stało się niejasne i wątpliwe, jak moŜliwa jest trafność

poznania, i skoro skłonni jesteśmy wątpić, czy coś takiego

jest moŜliwe, najpierw musimy skierować spojrzenie ku

niepowątpiewalnym przypadkom poznań bądź moŜliwych

poznań, które rzeczywiście ą utrafiają resp. utrafiałyby swe

przedmioty poznania. Na początku nie wolno nam przyjąć

Ŝadnego poznania jako poznania, w przeciwnym bowiem

razie nie mielibyśmy przecieŜ Ŝadnego moŜliwego albo, co

jest tym samym, sensownego celu.

Pewien początek oferuje nam tutaj K a r t e z j ańs k i e

r o z w aŜa n i e s c e p t y c z n e : byt cogitatio, [byt] przeŜycia

podczas przeŜywania i w prostej skierowanej nań refleksji,

jest niepowątpiewalny; bezpośrednie oglądowe uchwycenie i

posiadanie cogitatio są juŜ pewnym poznaniem, cogitationes

są pierwszymi danymi absolutnymi.

2) Do tego w naturalny sposób nawiązuje p i e r w s z a

r e f l e k s j a t e o r i o p o z n a w c z a :

CóŜ w tych przypadkach stanowi o braku problema-

tyczności, natomiast w innych przypadkach poznania

pretendującego [do bycia poznaniem] o problematycz-ności?.

Skąd w pewnych przypadkach skłonność do scep tycyzmu i

sceptycznego pytania: jak w poznaniu moŜna utrafiać byt i

dlaczego w przypadku cogitationes ta wątpliwość i ta

trudność nie [zachodzą]?

A. Rozwa Ŝ ania fenomenologicznego

szczebel pierwszy

1) W pierwszej chwili moŜna Ŝywić wątpliwości, czy taka

nauka w ogóle jest moŜliwa. JeŜeli stawia ona wszelkie

poznanie pod znakiem zapytania, to jak moŜe tu zacząć,

skoro wszelkie poznanie obrane za punkt wyjścia jako

poznanie takŜe zostało postawione pod znakiem zapytania?

Wszelako jest to tylko pozorna trudność. Stawiając

poznanie „pod znakiem zapytania" nie p r z e c z y mu się i nie

uznaje się go za coś wątpliwego we w s z e l k i m sensie.

Pytanie dotyczy pewnych efektów przypisywanych poznaniu,

przy czym zgoła pozostaje jeszcze sprawą

Hua: osiągnięcia.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: