Psychologia rodziny
1 nieobecność możliwa, powyżej – napisać jakiś esej, obniżenie oceny. Max 4 nieobecności. Wszystkie obecności to gwarancja zdania testu.
Wykład 1, 14.10.2010r
Temat: czym jest rodzina?
Rodzina jest złożoną strukturą która składa się z wzajemnie zależnych od siebie grup osób, które dzielą wspólną historię, przeżywają jakiś stopień emocjonalnej więzi i wprowadzają strategie interakcji potrzebne indywidualnym członkom rodziny i grupie jako całości. Rodzina złożona jest z wielorakich subsytemów mających wspólne cele i zadanie.
Nawet jeśli rodzina składa się z 3 osób, to system jako całość jest większy niż suma składowych. Każda rodzina funkcjonuje jako odrębne „państwo” – ma swoje dzieje, historię, legendy, tradycje. Mają spójność i tożsamość. Interakcje odnoszą się do tego jak członkowie realizują swoje potrzeby w systemie rodziny i jak to służy rodzinie jako całości. Subsystemy = grupy osób. Subsystemy związane są z różnymi zadaniami. Rolą subsytemów jest kształtowanie w ludziach zależności jak również autonomii. W rodzinie można wyróżnić dwa wymiary: wymiar zadaniowy oraz wymiar strukturalny.
v Strukturalne właściwości rodzin: każda rodzina ma strukturę organizacyjną opartą na powiązaniach typu „relacja twarzą w twarz” (Levinas – uczymy sie odczytywać przekazy z twarzy drugiego człowieka, dbać o siebie i o drugiego człowieka). Tylko i wyłącznie w relacji twarzą w twarz następuje w procesie rozwoju aktywacja neuronów zwierciadlanych, mogą aktywizować empatię. Teoria relacji z obiektem. Strukturalne właściwości rodzin opisują reguły wiązania się i wzory interakcji. Jakie zmienne opisują strukturalne właściwości rodzin?
– całościowość – osoby które tworzą rodzinę stanowią kompleksową i jednolitą całość. Wyjątkowość każdej rodziny może być zrozumiana tylko przez zrozumienie reguł interakcji, które budują system. Jakie są reguły wiązania się z systemem? Wyjątkowość systemu rodziny można porównać do indywidualności człowieka. Nie ma dwóch identycznych rodzin, identycznego systemu.
- złożoność – każda rodzina składa się z zawsze mniejszych podjednostek, zwanych podsystemami. Każdy członek rodziny może być uważany za podsystem. Jakie są kryteria wyodrębniania podsystemów? Kryterium płci (podsystem mężczyzn, kobiet), kryterium rozwojowe (dorośli, dzieci), kryterium wieku (dzieci, dorośli, starsi). W każdej rodzinie istnieją 3 podstawowe podsystemy: dzieci, rodzice, małżeństwo – miłość, współżycie seksualne.
Ø Podsystem rodzicielski – uczy dzieci natury intymnych relacji i dostarcza wzorów wymiany uczuć miedzy kobietami i mężczyznami. Dzieci bacznie obserwują uczucia miedzy rodzicami, modelują własne zachowania. Wychowanie, wspomaganie, socjalizacja i kontrola podsystemu dziecięcego. Dba o transmisję pewnych wzorów funkcjonowania w kulturze i społeczności, transmisję która dokonuje sie na podsystem dziecięcy. Ta transmisja jest silna jeśli silna jest więź - wspólne spędzanie czasu oraz asystowanie dzieci podczas prac domowych rodziców. Socjalizacja.
Ø Podsystem dziecięcy – stwarza możliwość uczenia się wzorów negocjacji, współpracy, wzajemnej rywalizacji, konkurencji, otwartości. Pierwsza grupa rówieśnicza. Jeśli jest wiele dzieci to mogą nadrobić braki w zadaniach podsystemu rodzicielskiego. Aby uzupełnić podsystem dziecięcy, wysyła się dzieci do przedszkola, spotyka się z innymi rodzinami z dziećmi lub też zamieszkuje się z kuzynostwem które ma dzieci. W przestrzeni socjalizacji nie ma miejsca na prawidłowe funkcjonowanie podsystemu dziecięcego – brakuje w czasie wolnym miejsca na kształtowanie ciekawości, fantazji itp. – ponieważ jest za dużo telewizji, komputera itp.
Wykład 2, 21.10.2010r
Temat: Rodzina Cd.
Każda rodzina rozwija własne strategie i reguły, które służą do budowy wzorów interakcji. Regularność spotkań, regularność interakcji. Model który dotyczy sposobów interakcji – model pana Schultz von Thun; model komunikowania się:
Wyłaniają się cztery grupy problemowe oświetlające proces komunikacji międzyosobowej jednocześnie z czterech stron, czterech płaszczyzn:
1) Zawartość rzeczowa wypowiedzi. Jak jasno i zrozumiale przekazywać informacje o aktualnym stanie rzeczy? Temu zagadnieniu w komunikacji została poświęcona nasza hamburska koncepcja lepszego porozumienia. (np. która jest teraz godzina? - 12:40)
2) Płaszczyzna relacji wzajemnych – jak traktuje innych. Jak nawiązuję kontakt z rozmówcą? Przecież w tym, jak się do niego zwracam, wyrażam to, co o nim myślę; moja postawa wobec rozmówcy odpowiada za to, że rozmówca czuje się w mojej obecności akceptowany i w pełni wartościowy, albo - odrzucony, lekceważony i traktowany niepoważnie. (np. mamusiu możesz podać mi ten parasol?)
3) Ujawnienie siebie – odsłona JA. Kiedy ktoś mówi coś od siebie, objawia także część samego siebie. Ta rzeczywistość przemienia każdą wypowiedź w mała, próbkę osobowości - co, wbrew pozorom, dla nadawcy jest problemem związanym nie tylko z egzaminem, czy wizytą u psychologa. Wpływ psychologii humanistycznej uświadomił nam, że nałożona "maska" pozwala jakoś radzie sobie z lękiem przed ujawnieniem siebie, ale szkodzi ona zdrowiu psychicznemu i jakości wzajemnych relacji. (komunikaty typu ja – np. dziś czuję się źle)
4) Apel. Kiedy ktoś coś mówi, przeważnie chce także coś osiągnąć, wywrzeć wpływ. Pytanie o wywieranie wpływu i manipulację jest aktualne nie tylko wtedy, gdy chodzi o reklamę, propagandę, wychowanie i kształcenie. Dotyczy ono różnych ludzkich zachowań aż po symptomy neurotyczne włącznie, o których wiadomo, że wywierają na środowisku pacjenta długotrwałe skutki i że ich przyczyną jest właśnie ukryte dążenie do celu. (Np. apel „idź wyrzuć śmieci”
Dążymy do tego, żeby w każdej sytuacji społecznej płaszczyzna relacji wzajemnej była przeźroczysta, nie była negatywnie autorytatywna, nie poniża, nie obraża.
Słuchamy (zgodnie z płaszczyznami mówienia):
- uchem rzeczowym (zawartość rzeczowa wypowiedzi),
- uchem terapeutycznym (odsłona ja)
- uchem apelowym (apel)
- uchem wrażliwym (płaszczyzna relacji wzajemnych).
Reguły są powtarzalnymi wzorcami interakcji, które definiują granice stosownego i dopuszczalnego zachowania w rodzinie. Reguły odzwierciedlają wartości systemu rodzinnego i definiują role poszczególnych członków rodziny, a poprzez to przyczyniają się do utrzymania stałości systemu rodzinnego. Wartości systemu rodzinnego są możliwe do poznania dzięki temu jak rodzina się komunikuje i jakie role są przydzielane poszczególnym członkom rodziny. Wartości i wzory mogą być jawne i wyrażane otwarcie, ale mogą też być ukryte, domniemanie i nikt jasno tych wzorów słowem nie wypowiada ale każdy wie o co chodzi (np. rodzina z problemem alkoholowym, zaprzeczanie alkoholizmowi członka rodziny poprzez milczenie na temat alkoholu).
· "Bohater rodzinny" - inaczej "Heros" z reguły pierworodny potomek. To dziecko nad wiek odpowiedzialne, pełne wyrzeczeń i poświęceń dla rodziny. Bohater rodzinny jest tylko teoretycznie dzieckiem, praktycznie zaś osobą dorosłą. Wczuwa się w rolę dorosłych, rodziców. Często opiekuje się młodszym rodzeństwem. Nakłada na siebie rozliczne obciążenia, by inni mieli mniej i lżej.
· "Kozioł ofiarny" - inaczej "wyrzutek" to dziecko, które odreagowuje całą złość i ból rodziny. Ponieważ nie może zaistnieć w rodzinie poprzez zachowania wywołujące akceptację i pochwały zaistnieje jako "czarny charakter". "Kozioł ofiarny" jest dzieckiem trudnym, kłopotliwym, wagaruje, ucieka z domu, kradnie, pije i pali.
· "Zapomniane dziecko" - inaczej "Aniołek" to dziecko, które nie mogąc uzyskać ani pozytywnej ani negatywnej uwagi ze strony rodziny wycofuje się i izoluje fizycznie i psychicznie. Staje się samotnikiem. Wycofuje się w świat swoich fantazji, lektur czy marzeń. Jest często niezauważane, smutne i zalęknione.
· "Maskotka" - "błazen" to śmieszek lub śmieszka, ukochany synek lub córeczka tatusia lub mamusi. To dziecko przemiłe, urocze, pełne wdzięku. Posiada zdolności wyczuwania napięcia i rozładowania go. Odwraca uwagę otoczenia od problemu alkoholizmu dobrym żartem, wdziękiem osobistym.
Meta reguły – reguły o regułach, czy reguły mogą być uchylane, które reguły są najważniejsze. Meta reguły różnią się od reguł jawnych i ukrytych ponieważ na meta reguły nie mają wpływu poszczególni członkowie rodziny – są poza kontrolą członków systemu. Decydują o tym które wartości są wartościami-środkami, a które wartościami-celami. Np. wartością-środkiem jest zdobycie kompetencji zawodowych, a wartością-celem są pieniądze.
System reguł jest zawsze celowy i stawia zadania. Zadania muszą być rozwiązane, konsekwencją jest rozwinięcie strategii do rozwiązania strategii.
Wykład 3, 28.10.2010r
3 główne zadania rodziny związane z tożsamością (osób które wchodzą w skład rodziny i rodziny):
ü budowanie tematów rodziny – elementy doświadczeń rodziny, które organizują podstawy życia rodzinnego, te rodzinne tematy pomagają członkom rodziny wzajemnie się zrozumieć, pomagają zrozumieć wzajemne oczekiwania i oddziaływania, pomagają organizować tożsamość, pomagają zrozumieć się i pomagają w kształtowaniu własnej tożsamości poprzez spostrzeganie siebie w relacjach interpersonalnych w granicach rodziny i na zewnątrz tej rodziny. Tematy rodzinne związane są z kluczowymi postaciami dla danej rodziny, co jest dla danej rodziny ważne. Pytania o ważne i znaczące osoby.
ü prowadzenia socjalizacji członków rodziny – w procesie socjalizacji system dostarcza członkom informacji odnośnie ich osobistych cech zarówno tych dobrych jak tych złych. Rodzina daje coś w rodzaju mikrospołecznego lustra, w którym człowiek się przegląda. Proces stawania się kobietą lub mężczyzną – te kwestie dotyczą tożsamości płciowej. Od systemu rodzinnego zależy do pewnego stopnia czy tożsamość psychologiczna będzie zgodna z tożsamością biologiczną (transseksualizm, homoseksualizm). Społeczna ekspresja naszej płci – jak pokazujemy że jesteśmy kobietą/mężczyzną. W procesie socjalizacji istotną rolę odgrywają mity rodzinne. Ważne jest na ile taki mit rodzinny jest funkcjonalny, czyli na ile jest zgodny z rzeczywistością i możliwościami danej rodziny. Mity mogą być funkcjonalne albo dysfunkcjonalne. Rodzinne tematy i wyobrażenia dostarczają członkom rodziny sensu rozumienia samego siebie, rozumienia relacji z innymi i rozumienia wartości które są bliskie. Wybór tematów rodzinnych jest zawsze celowy, niektóre z nich mogą funkcjonować od pokoleń jako część historii rodziny.
Temat rodzinny (konflikt) à transmisja między pokoleniowa à kształtowanie tożsamości w oparciu o resentyment i poczucie krzywdy à agresywna i roszczeniowa postawa wobec innych (więcej wymagam od innych niż od siebie)
ü ustalania zgodności stanowisk odnośnie problemów – odwołuje się do komunikacji. W demokratycznym komunikowaniu się rodziny potrzeby każdego członka rodziny są brane pod uwagę ale jego wpływ zależy od wkładu – czyli np. potrzeby dziecka są brane pod uwagę ale jego wpływ jest mniejszy niż dorosłego rodzica. Potrzeby jednostki, wpływ i wkład w funkcjonowanie systemu. Istotną cechą w zdrowych rodzinach jest to że można wyrażać własne zdanie, można się nie zgadzać z zdaniem innego, zdarzają się konflikty które są jawne, podejmowane i rozwiązywane.
Zadania i strategie dotyczące granic.
Granice wyznaczają odrębność poszczególnych rodzin, gdzie rodzina ustala jakie są granice i jak ma je utrzymać. Dwa typy granic:
1. Zewnętrzne - oddzielają rodzinę od innych systemów, ustalają zasady przepływu informacji pomiędzy rodziną a np. grupami towarzyskimi, organizacjami społecznymi, politycznymi. „dom otwarty” albo „dom zamknięty dla innych”. Nie praktykuje się zapraszania innych ludzi, bardzo silny nacisk na prywatność, oddzielenie od zewnątrz. Uwaga: w przypadku domów zamkniętych reguły rodzinne zabraniają rozmawiać na tematy rodzinne z kimś z zewnątrz. Szczelne rodziny zamknięte są bardzo niebezpieczne ponieważ kolejną normą jest „wszystkie problemy są załatwiane wewnątrz rodziny”. Rodzinny oddalone i wyizolowane z szerszej społeczności. Otwartość systemu rodzinnego daje nam to że władza sprawowana wewnątrz rodziny jest kontrolowana przez systemy zewnętrzne, nie jest absolutna.
2. Wewnętrzne – ich rolą jest ustalanie zasady przepływu informacji pomiędzy podsystemami rodzinnymi. Określają stopień dopuszczalnej autonomii tych systemów. Różny stopień autonomii może być przedstawiony na kontinuum:
– niska tolerancja dla autonomii (uwikłane wewnętrzne granice, dużą rolę odgrywają ograniczenia tożsamości indywidualnych członków rodziny, w takim systemie rodzinnym często dochodzi do zachowań zależnościowych, wszyscy wiedzą o wszystkich). System uwikłany, pozbawiający człowieka autonomii i prywatności hamuje rozwój odpowiedzialności tego człowieka za siebie, swoje potrzeby i prowadzi do rozmycia granic pomiędzy jednostką a pozostałymi członkami rodziny. Korzysta z pomocy innych.
- duży nacisk kładzie się na autonomię, granice wolne. Człowiek nie uczy się wchodzenia w zdrową zależność, nie korzysta z pomocy innych, jest samowystarczalny.
Wewnętrzne granice mogą tworzyć (i zazwyczaj tworzą) pewien rodzaj napięcia gdy występuje rozbieżność miedzy regułami systemu a celami które sobie stawiają poszczególni członkowie rodziny.
Wykład 4, 4.11.2010r
Temat: Zadania i strategie dotyczące utrzymania statusu.
Rodzina jest odpowiedzialna za zabezpieczenie statusu swoim członkom. Status to stworzenie odpowiednich warunków do życia i rozwoju. Status = wiedza, wykształcenie, umiejętności x status materialny. Status oznacza zapewnienie odpowiedniego poziomu materialnego i edukacyjnego. Każda rodzina jest oceniana pod względem tego jak dysponuje swoimi zasobami i jakie są tego konsekwencje.
Rodzina słabo realizowana: Nie ma stałej strategii utrzymania statusu, w rodzinie występują niespójne strategie zagospodarowania, nie ma pomysłu na to jak zapewnić stałą edukację swoim członkom.
Rodziny zbyt realizowana – przerealizowane: strategie utrzymania statusu są nadzwyczaj sztywne, brak spontaniczności i elastyczności.
Zadania i strategie kierowania spójnością rodziny. System rodziny jest odpowiedzialny za jakoś i poziom więzi pomiędzy członkami rodziny. Zdolność do przyjmowania i oddawania emocji. Czy komunikacja w rodzinie zachodzi zależy od odzwierciedlania i pomieszczania emocji. Spójność rodziny związana jest z pogłębieniem jakości i siły więzi. Jeśli reguły w rodzinie są jawne to sprzyjają kreowaniu efektywnych strategii, które wspierają spójność systemu rodzinnego, oznacza to dobrą komunikację w rodzinie. Budowanie spójności w rodzinie wymaga zastosowania takich strategii które dzielą tą władze pomiędzy wszystkich członków rodziny, a służyć to ma ich dobrostanowi. Władza, podział = siła wpływu i siła odpowiedzialności. Może zachodzić konflikt miedzy hierarchią władzy, podejmowaniem decyzji o strategiach a tworzeniem spójności rodziny. Optymalne są takie strategie budowania statusu które pozwalają wszystkim członkom rodziny czuć się akceptowanymi i wzmocnionymi, a w konsekwencji są strategiami zachęcającymi do budowania spójności. Dobre kierowanie emocjonalnym klimatem rodziny musi włączać strategie podejmowania decyzji i kontroli oraz reguły które sprzyjają współpracy i wspólności oraz zakładają efektywne strategie radzenia sobie z konfliktem. Nie efektywne radzenie sobie z konfliktem: strategie zaprzeczania, strategia obchodzenia konfliktu, kierowanie na osobę trzecią lub unikanie konfliktu, przenoszenie konfliktu na dziecko. Dobra strategia zakłada wyrażanie wprost swoich uczuć, emocji, postaw, potrzeb itd. Ważna jest zdolność do konfrontacji. Otwartość komunikacji w systemie rodziny. Meta reguła – przyzwolenie na wyrażaniu swoich potrzeb.
Wykład 5, 18.11.2010r
Temat: Modele strukturalne.
Założenia:
1. Wszystkie osoby stanowiące rodzinę funkcjonują w ramach określonego społecznego kontekstu.
2. Kontekst społeczny może być rozumiany jako zorganizowany w strukturę lub niewidzialny zestaw reguł (i te reguły określają jak, kiedy i z kim członkowie rodziny się wiążą).
3. Struktury te podlegają wartościowaniu tzn. mogą być lepsze lub gorsze struktury.
Struktura organizacyjna rodziny.
1) Sposób w jaki subsystemy rodziny są zorganizowane
2) Hierarchiczne stosunki między subsystemami rodziny
3) Przejrzystość granic w i pomiędzy subsystemami. (dotyczy tego jak funkcjonują granice w ramach pewnego subsystemu oraz jak funkcjonują granice samych subsytemów).
Wszystkie te modele (strukturalne) mają wspólną cechę uznają potrzebę:
v zajmowania się podstawowymi zadaniami zarządzania emocjonalnym klimatem rodziny,
v ustalenia efektywnych zewnętrznych i wewnętrznych granic
v elastycznego reagowania na nieuniknione zmiany jakie towarzyszą życiu rodziny (adaptacyjność).
Model strukturalny Salvadora Minuchina. Założenia są takie same jak ogólne.
ü Strukturalny fundament rodziny związany jest z efektywnym zarządzaniem problemami. Związek pomiędzy strukturą i tym jak rodziny zarządzają swoimi problemami jest kluczem do zrozumienia patologii w modelu strukturalnym.
ü Subsystemy są kształtowane przez płeć, zainteresowania i funkcje członków rodziny. Pierwotne podsystemy: rodzicielski, dziecięcy, małżeński. Wszystkie subsystemy są od siebie zależne co najłatwiej można prześledzić na zależności między subs. małżeńskim a rodzicielskim i dziecięcym.
ü Rola subsystemu rodzicielskiego to wychowanie dzieci, wspieranie ma polegać na zachowaniu równowagi pomiędzy rodzicielską kontrolą a uszanowaniem wzrastającej autonomii dziecka. System funkcjonuje dobrze wtedy kiedy istnieje przestrzeń do negocjacji pomiędzy rodzicami a dziećmi.
ü Cechą główną subsystemu małżeńskiego jest spójność – spójność tego systemu oznacza zdolność od dynamicznej równowagi pomiędzy bliskością a niezależnością. Są zdolni do wzajemnej otwartości, mają relacje seksualną ale również szanują swoją odrębność. Jeśli podsystem jest spójny to pełnienie ról rodzicielskich jest zgodny.
ü Istnieje coś takiego jak hierarchia czyli jasna linia władzy pomiędzy pokoleniami czyli władzę sprawują rodzice nad rodziną i dziećmi, czyli rodzice opiekują się dziećmi. Rodzina nie jest struktura w pełni demokratyczną ale obowiązuje w niej równy szacunek dla wszystkich ale już władza i odpowiedzialność nie.
ü W demokratycznej komunikacji jest jasne kto sprawuje władzę i kto wydaje polecenia. Forma każdego komunikatu jest zwrotna, czyli sposób w jaki matka zwraca się do dziecka jest taki, jak dziecko może się zwrócić do matki.
ü Efektywność strukturalnych fundamentów rodziny związana jest z przejrzystością granic które istnieją w ramach systemu. Dobrze funkcjonujące granice wyznaczają jasność kto jest w którym subsystemie. Warunkiem przejrzystości granic jest klarowność ról w ramach poszczególnych subsytemów (sprawy pozostają w obrębie poszczególnych subs., czyli każdy subsystem może mieć swoje tajemnice).
ü Przejrzystość granic rodzic-dziecko pozwala na swobodny przepływ informacji od dzieci do rodziców jak i od rodziców do dzieci. Jasne granice pozwalają też ustalić tolerancję dla indywidualności, co sprawia że zarówno dzieci jak i rodzice czują się wartościowymi.
ü Jasne granice miedzy subsystemem rodzicielskim a małżeńskim pozwalają rodzicom z jednej strony na rzetelne wypełnianie obowiązków (rodzicielskich) ale też z drugiej strony pozwalają im na pielęgnowanie relacji wzajemnych (małżeńskich).
ü Jasność granic w obrębie subsystemu dziecięcego pozwala na eksperymentowanie w mikrospołeczności gdzie wszyscy są równi. Często ten subsystem kuleje gdyż rodzina często ma jedno lub maksymalnie dwoje dzieci.
Wykład 6, 25.11.2010r
Model strukturalny Olsona – funkcjonują dwa pierwotne wymiary: spójność i zdolności do przystosowania, oraz wymiar pomocniczy – komunikacji.
Ø Wymiar spójności – związany jest z emocjonalnymi wiązami między członkami rodziny. Istnieją 4 stopniowalne możliwe poziomy spójności.
1) Wyobcowania – spójność jest bardzo niska
2) Oddzielenia – istnieją formalne więzi, ale możliwość wzajemnej pomocy jest niska
3) Związania – średnio wysoka spójność, najbardziej funkcjonalny stopień gdyż można uzyskać bliskość i wsparcie, oraz możemy zachować odrębność i zachowanie własnych granic
4) Splątania - spójność bardzo wysoka, ale występuje splątanie dlatego, że jest rozmycie granic miedzy członkami rodziny i subsystemami. (odpowiada sytuacji kiedy nikt nie może zrobić niczego bez wiedzy wszystkich). Rodziny które mają tendencje do splątanego systemu funkcjonowania wymuszają chorą lojalność – jeśli mnie kochasz to mi powiesz o wszystkim. Poczucie winy z poczucia odrębności.
Kryteria spójności:
· wspólnota zainteresowań (chodzi o to czy ludzie mają jakieś wspólne pasje)
· ...
gocha119