Rynek Główny.doc

Rynek Główny

Jeden z trzech największych rynków w Europie. Każdy z jego boków mierzy blisko 200 m. Kształt placu pozostał niezmieniony od 1257 r., od czasu lokacji miasta za panowania księcia Bolesława Wstydliwego. Wytyczono wtedy wielki kwadrat, by krakowscy oraz podróżujący szlakami handlowymi kupcy mieli dość miejsca do handlu.
Orientację na Rynku Głównym ułatwia tradycyjny podział na cztery tzw. linie. Wraz z obowiązującą do dzisiaj numeracją kamienic wprowadzony został oficjalnie w 1882 r. I tak: linia A-B to bok Rynku między ulicami Floriańską i Sławkowską, linia C-D - między Sławkowską i św. Anny, linia E-F - między Wiślną i Grodzka, a linia G-H - między Grodzką i pl. Mariackim.


Sukiennice

Murowane kramy stały na środku Rynku już w XIII wieku, jednak obecny kształt renesansowego pasażu handlowego zawdzięczają Sukiennice gruntownej przebudowie w latach 1556-1560. Główna hala otrzymała wówczas potężne sklepienie, przy krótszych bokach wybudowano loggie ze schodami, a cała budowla została zwieńczona attyką. Maszkarony attyki zaprojektował włoski rzeźbiarz Santi Gucci, zaś nad całością przedsięwzięcia pracował włoski architekt Jan Maria Padovano. Kolejnej znaczącej przebudowy Sukiennic dokonano w latach 1875-1879 pod kierunkiem Tomasza Prylińskiego (z udziałem Jana Matejki). Wyburzono wtedy kramy i budy, które przez lata "oblepiły" cały budynek.
Hala główna Sukiennic, tak jak przed wiekami, służy dziś handlowi (głównie kramy z pamiątkami, sztuką, biżuterią). W parę minut można tutaj wydać kilka albo kilkadziesiąt tysięcy złotych. Na parterze mieści się także słynna kawiarnia Noworolskiego, która zachowała częściowo modernistyczny wystrój z początku XX wieku. Piętro gmachu zajmuje galeria sztuki polskiej XIX stulecia, stanowiąca oddział Muzeum Narodowego w Krakowie. Można tu zobaczyć obrazy wybitnych malarzy, m.in.: Jana Matejki ("Hołd pruski", "Bitwa pod Grunwaldem", Kościuszko pod Racławicami"), Józefa Chełmońskiego, Juliana Fałata, rodziny Kossaków.


Wieża Ratuszowa

Zbudowana z cegły i kamiennych bloków, mierzy 70 m wysokości i ma przeszło półmetrowe odchylenie od pionu. Przykryta jest barokowym hełmem. Wejście do wieży prowadzi przez gotycki portal z herbem Krakowa i godłem Polski. Kamienne lwy pilnujące wejścia dodano w XIX wieku. Znajduje się tutaj oddział Muzeum Historycznego Miasta Krakowa. W 2003 r. po raz pierwszy po II wojnie światowej udostępniono turystom czwarte - najwyższe piętro wieży. Eksponowany jest tam mechanizm XVI-wiecznego zegara. Z trzech balkonów można spoglądać przez lunety w kierunkach: południowym, wschodnim i zachodnim.
Dziś wieża stoi samotnie, ale do 1820 r. stanowiła część kompleksu ratusza miejskiego - siedziby rady miejskiej. Budynek ciągnął się równolegle do Sukiennic, zaś sama wieża oddzielona była od Rynku murem, za którym zbudowano cele więzienne, izbę tortur, ustawiono szubienicę i pień katowski. W 1562 r. dobudowano do Ratusza spichlerz na zboże, a w 1782 r. odwach, czyli siedzibę straży miejskiej. Gdy w XIX wieku ratusz popadł w ruinę, postanowiono go zburzyć.


Pomnik Adama Mickiewicza

Odsłonięty w setną rocznicę urodzin wieszcza, przypadającą w 1898 r., stoi między Sukiennicami i kościołem Mariackim. Autorem alegorycznego projektu postumentu jest Teodor Rygier. Mickiewicz spogląda na Rynek z wysokiego cokołu, a u jego stóp siedzą postacie: Ojczyzny, Poezji, Męstwa i Nauki. Pomnik jest ulubionym miejscem spotkań turystów i krakowian.


Kościół św. Wojciecha

Położony w narożniku Rynku Głównego, u wylotu ul. Grodzkiej. Najstarszą, drewnianą świątynię wzniesiono tutaj na przełomie X i XI wieku. Miejsce związane jest z pobytem w Krakowie średniowiecznego misjonarza - św. Wojciecha. Romański kościół z kamienia powstała na początku XII stulecia. Atrakcją jest dzisiaj urządzone w podziemiach mini-muzeum archeologiczne.


Kościół Mariacki

Wielka świątynia, górująca nad Rynkiem Głównym, stoi w północno-wschodnim narożniku placu. Pierwotny romański kościół przebudowano na gotycką bazylikę w latach 1290-1300, a jej obecny wygląd to wynik następnych zmian, które nastąpiły w drugiej połowie XIV wieku. Od strony Rynku wznoszą się dwie wieże. Wyższą (81 m), zwaną Hejnalicą, wieńczy pozłacana korona z 1666 r. Co godzinę odgrywany jest z niej hejnał mariacki. Niższa wieża ma 69 m wysokości i od początku pełniła rolę dzwonnicy. Najstarsze zapiski o hejnale granym z wieży kościoła Mariackiego pochodzą z 1392 r. Od roku 1927 codziennie w południe transmituje go na żywo Program I Polskiego Radia. Dzięki temu hejnał stał się jednym z symboli Polski.
Wewnątrz świątyni najcenniejszy jest XIV-wieczny, wyrzeźbiony z drewna, pokryty polichromią ołtarz Wita Stwosza (13 m wysokości, 11 m szerokości). Składa się nań 200 pozłacanych figur, wykonanych z lipowego drewna. Wit Stwosz pracował nad nim 12 lat! Dziełem mistrza jest także kamienny krucyfiks w barokowym ołtarzu prawej nawy. Prezbiterium kościoła ozdabiają wspaniałe witraże (trzy z XIV wieku), zaś wysoką na 28 m nawę główną wieńczy gotyckie sklepienie, które podczas XIX-wiecznej renowacji świątyni pod kierunkiem Jana Matejki pomalowano na ciemno błękitny kolor z setkami złoconych gwiazdek.
W skarbcu mariackim zgromadzone są cenne eksponaty sztuki kościelnej (m.in. 300 ornatów). Znaczna część dawnego wyposażenia kościoła znajduje się także w tzw. Prałatówce - kamienicy zajmującej narożnik pl. Mariackiego i ul. Szpitalnej.


Kamienice wokół Rynku

We wschodniej pierzei placu wyróżniają się cztery kamienice: Szara (nr 6) - niegdyś własność możnych rodów Zborowskich i Zebrzydowskich; Montelupich (nr 7) - mieściła się tu pierwsza w Polsce poczta, zorganizowana za czasów Zygmunta Augusta; Pod Jaszczurami (nr 8) - siedziba klubu studenckiego z wieloletnimi tradycjami oraz Bonerowska (nr 9). W pierzei południowej trzeba zauważyć: kamienicę Wierzynka (nr 16) - miejsce słynnej uczty z 1364 r., obecnie ekskluzywna restauracja; Hetmańską (nr 17) i Pałac Zbaraskich (nr 20) - wyróżnia go niewielki dziedziniec z krużgankami. Zachodni narożnik placu zajmuje Pałac Pod Baranami (nr 27) - własność rodziny Potockich, siedziba sławnego krakowskiego kabaretu Piwnicy Pod Baranami. Na rogu ul. Szczepańskiej wznosi się Pałac Pod Krzysztofory (nr 35) - obecnie siedziba Muzeum Historycznego Miasta Krakowa W północnej pierzei Rynku wyróżnia się dzięki barokowej fasadzie kamienica Margrabska (róg ul. Floriańskiej.


Podziemia Rynku

Od czasu powstania pierwszych budowli na Rynku jego poziom podniósł się w niektórych miejscach o ponad 5 m! Pod placem znajdują się olbrzymie, wciąż niezbadane piwnice. Tylko niewielka część (ok. 500 m kw.) pod Wieżą Ratuszową została odgruzowana. Mieści się tam kawiarnia Pod Ratuszem i teatr "Maszkaron". Inne miejsce, gdzie można zejść poniżej obecnego poziomu Rynku to mini-muzeum archeologiczne w podziemiach kościoła św. Wojciech.
Co jeszcze znajduje się pod Rynkiem Głównym - tego do końca nie zbadano. Wiadomo, że istnieje podziemne połączenie Wieży Ratuszowej i Sukiennic. Poniżej głównej ich hali znajduje się z kolei długa na 100 m i wysoka na 5 m hala średniowieczna. Inna ukryta pod powierzchnią Rynku przestrzeń w okolicach Sukiennic to leżące od strony ul. Siennej - tzw. Kramy Bogate (ok. 1200 m kw.).


Nie tylko zabytki

Krakowski Rynek to nie tylko zabytki. W kamienicach otaczających plac mieszczą się renomowane sklepy z ekskluzywnymi towarami. Najbardziej znane i najdroższe restauracje to Wierzynek (nr 15) i Hawełka - Tetmajerowska (nr 34). Za obiad dla dwóch osób zapłacimy tam nawet kilkaset złotych. Nieco tańsze są m.in.: Wentzl (nr 19), Redolfi (nr 38), Pod Słońcem (nr 43). Lokali gastronomicznych przy Rynku jest oczywiście o wiele więcej. Wiosną na płycie placu wyrastają dziesiątki kawiarnianych ogródków, w których można przyjemnie spędzić cały dzień albo całą noc. Warto zwrócić uwagę na niepozorną kawiarnię Vis a Vis pod nr 29. To było ulubione miejsce Piotra Skrzyneckiego, twórcy Piwnicy Pod Baranami. Jego figura w charakterystycznym kapeluszu na głowie przesiaduje nadal w tym lokalu lub też w kawiarnianym ogródku na Rynku.
Przez okrągły rok Rynek stanowi miejsce organizowania przeróżnych imprez. W maju startują stąd i kończą tutaj bieg setki uczestników Cracovia Maratonu. Tutaj także studenci krakowskich uczelni odbierają od prezydenta symboliczne klucze do bram miasta, czyli oficjalnie inaugurują kilkudniowe juwenalia. Muzycy armii całego świata koncertują na Rynku w czerwcu podczas Międzynarodowych Spotkań Orkiestr Wojskowych. Miesiąc później przez plac przetacza się barwny korowód uczestników Międzynarodowego Festiwalu Teatrów Ulicznych, a w sierpniu na estradzie pod Wieżą Ratuszową odbywa się Festiwal Tańców Dworskich.
Dwa tradycyjne kiermasze handlowe organizowane na Rynku to targi bożonarodzeniowe (grudzień) i wielkanocne (marzec-kwiecień). Pod koniec każdego roku pod pomnik Mickiewicza ściągają miłośnicy szopek krakowskich, zaś w sierpniu - zwolennicy sztuki ludowej na targi Cepeliada. Niektóre imprezy odbywające się na Rynku maja wielosetletnią tradycję, jak np. czerwcowe intronizacje króla kurkowego czy harce Lajkonika, który na placu dostaje od władz Krakowa tradycyjny haracz. Są także zwyczaje o bardziej współczesnych korzeniach, przyciągające setki tysięcy osób - np. coroczna zabawa sylwestrowa na Rynku Głównym, zwykle największy bal w kraju.