Prahistoria Europy – wykłady dr Machajewskiego, rok akademicki 2009/2010
Notatki: VonaVi (historia, specjalność nauczycielska gr. 1)
WYKŁAD 1 – 5.10.2009
Co to jest:
Ø Archeologia – poszukiwanie przeszłości (gr. Archeo) – technika badawcza polegająca na pozyskiwaniu źródeł oraz nauka o najdawniejszej przeszłości do której nie mamy źródeł pisanych
Ø Prehistoria/prahistoria – dotyczy interpretacji źródeł do których nie mamy źródeł pisanych
Ø Dzieje – dotyczą przedmiotu lub podmiotu
Ø Chronologia – datowanie:
· Bezwzględne – data dokładnie podana
· Względne – wynika ze zmian stylistycznych
· Stratygrafia – im głębiej w ziemi tym powinno być starsze
Surowce: kamień -> brąz -> żelazo
Podział społeczny:
Ø Hordy
Ø Wspólnoty rodowe
Ø Wielkie rodziny
Ø Wspólnoty plemienne
Ø Tzw. Państwo
Ø Wczesne państwa
Określenia czasu:
Ø Epoki
ü Okresy
§ Fazy
· Subfazy
Epoki:
Ø Epoka kamienia (1,7 mln lat temu – 2 tys. lat przed Chr.):
ü Paleolit (1,7 mln – 20 tys. lat przed Chr.)
ü Mezolit (20 tys. – 6 tys. lat przed Chr.)
ü Neolit (6 tys. – 2 tys. lat przed Chr.)
Ø Epoka brązu (2 tys. – VII w przed Chr.):
ü Wczesny okres (2 tys. – 1,3 tys. lat przed Chr.)
ü Środkowy (1,3 tys. – ok. 900 lat przed Chr.)
ü Późny (IX – VII w przed Chr.)
Ø Epoka żelaza (VII w przed Chr. – XII w) – nazewnictwa i daty umowne:
ü Okres halsztacki (VII – V w przed Chr.)
ü Okres lateński (V – I w przed Chr.)
ü Wplywów rzymskich (I – V w)
ü Wędrówki ludów (V – VI w)
ü Wczesne średniowicze (VI – XII w)
Problem konfrontacji przedmiotu z podmiotem:
Ø Eponimia – wprowadzenie danej kultury od jej nazwy (nazwy przedmiotu)
Ø Państwa klientalne – inaczej barbarzyńskie
Ø Postewolucjonizm – nie musi być progresywny, zakłada postęp z dodanymi doświadczeniami
Ø Procesnalizm – badanie zjawiska, podstawienie pytania dlaczego się ono wydarzyło
Ø Postprocesnalizm – indywidualny dowód z źródeł
WYKŁAD 2 – 12.10.2009
Antropogeneza:
Źródła antropologiczne to źródła biologiczne, geograficzne i geologiczne.
Z punktu widzenia cech fizycznych człowieka mógł on funkcjonować w temperaturach od -20oC do +20oC.
Nie jest też możliwe, żeby człowiek pojawił się w jednym miejscu. Najprawdopodobniej pojawił się on w trzech miejscach:
Ø Afryka – okolice Jeziora Wiktorii
Ø Obszar południowo-wschodniej Azji – głównie w okolicach Chin
Ø Ameryka Środkowa
Zimiantropus – człowiek pekiński – jest on starszy od człowieka afrykańskiego
Rozwój człowieka:
Australophiteus africanus -> Paranthropus Robustus -> Homo erectus -> Homo sapiens
Glacjały I interglacjały – zmiany klimatyczne (np. pęknięcie pomiędzy Afryką i Ameryką oraz Australią i Azją)
Pojawienie się sawanny sprzyjało rozwojowi formy człowiekowatych.
Formy homoeidalne (pommoeidalne) to formy żywe z okresu kredy.
Jezioro Wiktorii i jego okolice oraz Pekin i jego okolice to obecnie miejsca badań geologicznych o pojawieniu się człowieka na ziemi.
Rys. 1
Rysunek 1 przedstawia sumę doświadczeń człowieka. Wynika z niego, że człowiek nie rozwijał się wprost proporcjonalnie do czasu upływającego ale miał on momenty spadku rozwoju.
U człowieka bankiem informacji o nim i jego przodkach jest czaszka i jej wgłębienie.
W ewolucji występuje eliminacja osobników słabszych.
Cechy antropologiczne w rozwoju człowieka:
Ø Australoantropus – mało zdefiniowany
Ø Australopitek (4-2 mln lat temu):
ü Puszka mózgowa ma ok. 400 cm3
ü Wysunięta szczęka dolna (zgryz)
ü Otwór potyliczny: pozycja półsiedząca
ü Występowanie: Afryka środkowo-wschodnia, Azja południowo-wschodnia, Ameryka środkowa (Haiti)
Ø Pitekantropus (2-1 mln lat temu)
ü Szeroko rozbudowane wały oczodołowe
ü Czaszka cofnięta
ü Kręgosłup pionowo ustawiony
ü Występowanie: Europa (Sycylia, Półwysep Iberyjski), Południe Afryki i Ameryki, cała Azja
ü Człowiek ten został zmuszony do szukania nowych terenów przez stepowienie i zmiany klimatyczne (glacjały i interglacjały)
ü Pojemność puszki mózgowej: 800-1000 cm3
ü Pojawienie się powtarzalności = kultura abwilska
Ø Neandertalczyk (rewolucja ok. 1 mln lat temu)
ü Gwałtowny proces różnicowania się tego osobnika
ü Puszka mózgowa: ok. 1400 cm3
ü Wygładzenie wałów oczodołowych
ü Zmniejszenie nosa
ü Redukcja kłów (posiada takie same jak my)
ü Zgubienie szóstego palca i ogona
ü Zaczyna chować zmarłych (cecha szczególna)
ü Zaczyna rysować rysunki naskalne
ü Zaczyna kopiować stworzone rzeczy
Ø Homo sapiens
ü Niewiele różni się od neandertalczyka
ü Redukcja w układzie kostnym
ü Cofnięcie się szczęki dolnej (zgryzu)
ü Całkowita redukcja wałów oczodołowych (przyjmują one odpowiednie rozmiary do nosa)
ü Puszka mózgowa: 1400-1800 cm3
Antropochory – niekontrolowane zmiany w środowisku wywołane przez człowieka
Narzędzia odłupkowe – narzędzia odłupywane od kamieni (np. krzemień) – pitekantropus
Kultura aszelska (przestrzenna) – koniec pitekantropusa i początek neandertalczyka, pojawienie się pięściaków w tej kulturze, obszar: Afryka i Bliski Wschód
Proces pojawienia się narzędzi ostrych, liściakowatych – schyłek neandertalczyka i początek homo sapiens
Technika retuszowana – technika, w której homo sapiens dostosowywał ostrość narzędzi do włanych potrzeb.
Homo sapiens mógł występować na całym świecie.
Horda – przypadkowe łączenie się osobników
Problem siedliska osadowego:
Ø Każdy osobnik musiał mieć swoje siedlisko (mono lub polisiedliskowe)
Ø Prowadzenie wymiany handlowej
Ø Kultura pochówku zmarłych i obrządek religijny
Ø Od neandertalczyka pojawiły się wielkie rodziny (więzi antropologiczne między osobnikami)
Ø Rozwój społeczny w pierwotnej postaci – określenie pewnych schematów -> wspólnota pojęciowa, językowa -> wspólnota komunikatywna
Wspólnoty komunikatywne plemienne – odmiany języka (proto-…)
Pojęcie grup kulturowych (kręgów kulturowych) – zjawisko różnicowania kulturowego i społecznego wynika z monolityzmu kultur antropologicznych.
Zmiany antropologiczne nadal trwają.
Gospodarka ekspensywna typu traperskiego (do ok. 6 tys. przed Chr.). Później pojawia się pojęcie rolnictwa
WYKŁAD 3 – 19.10.2009
Wczesne okresy epoki kamienia:
Ø Paleolit
Ø Neolit
Źródła archeologiczne:
Ø Źródła przyrodnicze
Ø Źródła antropologiczne
Paleolit:
Ø Najstarszy
Ø Podzielony na sekwencje (etapy): dolny, środkowy, górny
Etapy wynikają ze zmian klimatycznych na skalach zalegania lodowca oraz działalności człowieka.
Paleolit dolny:
Ø jezioro Wiktorii, Wyspy Brytyjskie
Ø Człowiek z Mauer – podobny do neandertalczyka ale jego linia zaniknęła
Krzemień – człowiek robił narzędzia z krzemienia (narzędzia odłupkowe, otoczkowe)
Pięściaki – kultury pięściakowe, tzw. chopping tour (neandertalczyk)
Narzędzia robiło się z obu części
Rdzeń krzemienia
odłupek
Rys. 2 (Pięściak)
Konwergencja – niezależność powstania wydarzenia
Na terenie Europy narzędzia różnią się od tych odkrytych na terenach Azji. W Europie człowiek wykorzystywał również odłupki do produkcji narzędzi.
Zróżnicowanie się człowieka w Europie.
...
vonavi