Postępy nauk rolniczych - artykuły.pdf - różne - dora_doris

Postepy

nauk

rolniczych

Polska Akademia Nauk

Wydział Nauk

Rolniczych, Leśnych

i Weterynaryjnych

3/2008

Dwumiesięcznik

nr 334 rok 60

Rada Redakcyjna

A. Grzywacz (przewodnicz¹cy),

Z. Gertych, J. Haman, T. Krzymowski, J.J. Lipa

A. Rutkowski, F. Tomczak, M. Truszczyñski, J. Wilkin

Redakcja

A. Horuba³a (redaktor naczelny),

J. Buliñski, T. Brandyk, A. Gawroñska-Kulesza, W. Józwiak,

J. Zimny, T. ¯ebrowska,

R. Suska (sekretarz redakcji)

Adres Redakcji

00-901 Warszawa, Pa³ac Kultury i Nauki, pokój 2102

tel. 826-05-87, 656-60-17

e-mail: Wydzial5@pan.pl

Wydanie publikacji dofinansowane przez Mimisterstwo Nauki i Szkolnictwa Wy¿szego.

Opracowanie redakcyjne, korekta i sk³ad — Danuta Borecka

PL ISSN 0032-5547

Nak³ad 200 egz. Ark. wyd. 8,5. Ark. druk. 7,25.

Sk³ad — DABOR 02-795 Warszawa ul. Kazury 22/27,

tel. 0 22 649-18-99, 600-37-29-29

Druk — Warszawska Drukarnia Naukowa PAN,

00-656 Warszawa ul. Œniadeckich 8, tel./faks 0 22 628 87 77

Postêpy Nauk Rolniczych

nr 3/2008: 3–16

Kontrowersje wokó³ transgenicznych

odmian roœlin uprawnych:

przezornoœæ czy technofobia?

Andrzej Anio³

Zak³ad Biochemii i Fizjologii Roœlin,

Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roœlin,

Radzików, 05-870 B³onie

e-mail: a.aniol@ihar.edu.pl

S³owa kluczowe: bioró¿norodnoœæ, biotechnologia, hodowla roœlin, odmiany

transgeniczne, ocena ryzyka, transformacja

Wstêp

Mija w³aœnie 55 rocznica opublikowania przez Cricka i Watsona w „Nature” hipo-

tezy zak³adaj¹cej, ¿e budowa chemiczna i struktura przestrzenna zwi¹zku nazwanego

kwasem deoksyrybonukleinowym (w anglojêzycznym skrócie zwanym DNA), wy-

stêpuj¹cego w j¹drach komórkowych jest materialnym noœnikiem informacji gene-

tycznej, okreœlaj¹cej kszta³t i funkcjonowanie ¿ywych organizmów. By³o to odkrycie

o podobnie fundamentalnym znaczeniu jak og³oszenie przed ponad stu laty teorii

ewolucji w epokowym dziele Darwina o powstawaniu gatunków, jednak w przeci-

wieñstwie do ogromnego rozg³osu, jaki towarzyszy³ opublikowaniu ksi¹¿ki Darwina,

odkrycie struktury DNA przez Cricka i Watsona nie by³o takim wydarzeniem i do-

piero po pó³ wieku jego znaczenie dotar³o do powszechnej œwiadomoœci. Doœwiad-

czalne potwierdzenie tej hipotezy i wynikaj¹ce z tego dalsze prace zapocz¹tkowa³y

ogromne przyspieszenie w badaniach biologicznych; praktyczne zastosowania wyni-

ków tych badañ prowadz¹ do du¿ych zmian w wielu dziedzinach ¿ycia, szczególnie

w medycynie i szeroko pojmowanym rolnictwie wraz z leœnictwem i ochron¹ œrodo-

wiska. Innowacje te stanowi¹ podstawê nowej technologii – biotechnologii, która

w znacznym stopniu ju¿ wp³ywa i zapewne w jeszcze wiêkszym stopniu wp³ynie na

gospodarkê, ¿ycie spo³eczne, a tym samym i politykê w XXI w. Podobnie jak dotych-

czasowe zmiany i nowe technologie w przesz³oœci, równie¿ wyzwania zwi¹zane

z wkraczaniem biotechnologii spotykaj¹ siê z wielkim entuzjazmem z jednej strony

A. Anio³

i z obawami i wrogoœci¹, czêsto wyra¿anymi w gwa³townej formie z drugiej. Zmiany,

jakie dzisiaj towarzysz¹ biotechnologii mog¹ budziæ nawet wiêksze emocje ni¿ te

zwi¹zane z transformacjami w przesz³oœci, poniewa¿ dotycz¹ samej istoty naszego

¿ycia, wi¹¿¹ siê z ingerencj¹ w fundamentalny mechanizm kodowania i przekazywa-

nia informacji genetycznej i dotykaj¹ naszego sposobu ¿ycia, po¿ywienia oraz

obyczajów.

Rysuj¹ce siê przemiany spowodowane postêpami nauki paradoksalnie zbiegaj¹

siê z za³amaniem siê wiary i zaufania spo³ecznego do nauki i naukowców. Jest wiele

przyczyn tego za³amania siê pozytywistycznej wiary w postêp i braku zaufania do

nauki i jej przedstawicieli. Jedn¹ z nich jest rozpowszechnienie szeregu mitów

i uproszczeñ, w czym niepoœledni¹ rolê odegra³y poluj¹ce na sensacje media.

„Wzrost i upadek GMO” pod takim tytu³em kana³ 4 publicznej telewizji w Wiel-

kiej Brytanii nada³ w po³owie maja 2000 r. w godzinach najlepszej ogl¹dalnoœci

dyskusjê o organizmach zmodyfikowanych genetycznie (GMO) i ich wykorzystaniu

w gospodarce [2]. By³ to rzadki przypadek by telewizja poœwiêci³a tyle uwagi i cen-

nego czasu antenowego metodzie wytwarzania, g³ównie dotycz¹cego produkcji

roœlinnej. Jak to siê sta³o, ¿e metodyka hodowli nowych odmian roœlin sta³a siê na tyle

atrakcyjna, aby znaleŸæ siê w mediach jako temat wart prezentacji szerokiej opinii

publicznej? Bezpoœredni¹ przyczyn¹ zainteresowania mediów problematyk¹ GMO

jest intensywna i bardzo skuteczna w Europie kampania, ukierunkowana na negatyw-

ne przejawy wspó³czesnej cywilizacji. W tym kontekœcie GMO sta³y siê dobrym

pretekstem prowadzenia kampanii przez wiele ruchów sumarycznie okreœlanych jako

organizacje proekologiczne lub jako „zieloni”.

Jak wykazuj¹ wyniki sonda¿y opinii publicznej opór przeciw stosowaniu GMO

jest ró¿ny w zale¿noœci od rodzaju GMO i dziedziny, w jakiej jest stosowane; bardzo

niewielkie s¹ opory w stosowaniu GMO do produkcji leków czy w zabiegach ochrony

œrodowiska, czy nawet w tzw. zamkniêtym u¿yciu, czyli w zamkniêtych zbiornikach –

fermentorach, w których genetycznie modyfikowane bakterie wytwarzaj¹ enzymy

u¿ywane póŸniej do produkcji proszków do prania, piwa czy jogurtów, natomiast

najwiêkszy opór budzi stosowanie GMO w rolnictwie w formie transgenicznych

odmian roœlin uprawnych [23].

Przyczyny takiego stanu rzeczy s¹ wielorakie, podobnie jak argumenty przyta-

czane przeciw stosowaniu GMO s¹ równie¿ bardzo ró¿nej natury; od uzasadnionych

merytorycznie zastrze¿eñ, wynikaj¹cych ze stosowania zasady przezornoœci [11] do

skrajnie emocjonalnych, pozamerytorycznych uprzedzeñ wynikaj¹cych z obawy

przed czymœ nowym. Publicznej dyskusji nad GMO w mediach towarzyszy

ogromny „szum informacyjny”, wymieszanie argumentów racjonalnych z uprze-

dzeniami, co utrudnia lub wrêcz uniemo¿liwia osobom bezpoœrednio niezwi¹zanym

z zagadnieniem wyrobienie sobie pogl¹du i zajêcie w³asnego stanowiska w tej

sprawie. Z kolei, wypowiedzi osób obeznanych z merytorycznymi i technicznymi

aspektami

GMO

s¹

traktowane

nieufnoœci¹

wzglêdu

podejrzenia

Kontrowersje wokó³ transgenicznych odmian …

o stronniczoœæ wynikaj¹c¹ z bezpoœredniego zaanga¿owania w badania i wytwa-

rzanie GMO.

Jak ju¿ wspomniano, wykorzystanie nowych technik rekombinowanego DNA

w hodowli odmian roœlin uprawnych i wprowadzenie do produkcji tych odmian budzi

najwiêksze kontrowersje i jest jednoczeœnie najdynamiczniej rozwijaj¹c¹ siê dziedzi-

n¹ biotechnologii rolniczej [3].

Transformacja – nowoczesny sposób ulepszania roœlin

z wykorzystaniem metod in¿ynierii genetycznej

Nowe odmiany roœlin uprawnych, uzyskane przy u¿yciu technik biologii moleku-

larnej nazwano odmianami transgenicznymi lub roœlinami GM (skrót pochodzi od

angielskiego terminu „genetically modified”). W stosowaniu tego akronimu tkwi

zarzewie nieporozumienia – modyfikacje genetyczne s¹ stosowane w hodowli roœlin

i zwierz¹t od dawna i istota sprawy nie tkwi w fakcie dokonywania modyfikacji, ale

w sposobie jej przeprowadzenia, tzn. dokonywania zmian bezpoœrednio w strukturze

noœnika informacji genetycznej (DNA) z pominiêciem mechanizmów rozmna¿ania.

Ka¿dy gatunek wykorzystywany przez cz³owieka uleg³ modyfikacjom genetycznym,

czêsto bardzo gruntownym, wystarczy spojrzeæ na ró¿ne rasy psów czy te¿ roœlinê

kukurydzy, która zosta³a zmodyfikowana w tak zasadniczy sposób, ¿e bez pomocy

cz³owieka nie jest w stanie utrzymaæ siê w œrodowisku, podobnie jak wiêkszoœæ roœlin

uprawnych [1]. To nie fakt modyfikacji genetycznej jest czymœ nowym, ale sposób jej

przeprowadzenia. Dot¹d organizmy u¿ytkowane przez cz³owieka by³y modyfikowa-

ne na drodze selekcji i rozmna¿ania pojawiaj¹cych siê losowo nowych form w potom-

stwie powsta³ym w wyniku krzy¿owania czy spontanicznie powstaj¹cych zmian,

czyli mutacji. Innymi s³owy, rola cz³owieka – hodowcy polega³a na tworzeniu wa-

runków sprzyjaj¹cych powstawaniu zmiennoœci i wyborze odpowiednich form, przy

czym sam proces powstawania tej zmiennoœci i mechanizmy przekazywania informa-

cji genetycznej pozostawa³y poza mo¿liwoœciami ingerencji lub by³y mo¿liwe tylko

w znikomym stopniu, np. izolowanie zarodków powsta³ych z oddalonych krzy¿ówek

i ich rozwój na sztucznych pod³o¿ach.

Odkrycie praw rz¹dz¹cych przekazywaniem informacji genetycznej przez Men-

dla (1865 r.) i upowszechnienie tej wiedzy na pocz¹tku XX w., stwierdzenie, ¿e mate-

rialnym noœnikiem tej informacji w ka¿dej ¿ywej komórce jest DNA (1944 r.), oraz

rozszyfrowanie kodu, za pomoc¹ którego informacja ta jest zapisana w DNA (1966 r.),

pozwoli³y na opracowanie metod manipulowania bezpoœrednio fragmentami DNA

(od 1980 r.) zawieraj¹cymi okreœlon¹ informacjê dziedziczn¹, czyli genami. Znacznie

upraszczaj¹c, mo¿na powiedzieæ, ¿e dziêki nowym metodom biologii molekularnej

sta³o siê mo¿liwe „in¿ynierskie” podejœcie do hodowli roœlin – mo¿na „konstruowaæ”

organizmy manipuluj¹c odpowiednimi fragmentami DNA z pominiêciem procesów

i mechanizmów rozmna¿ania, co pozwala na ominiêcie wytworzonych w trakcie

Postępy nauk rolniczych - artykuły.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: