Wykład. Doktrynalne uwarunkowania polityki społecznej
n Rozwój polityki społecznej w znacznym stopniu jest uzależniony od stosunku podmiotów tej polityki do wartości uznawanych w danym społeczeństwie za najważniejsze oraz od sposobów ich realizacji.
n Starając się traktować politykę społeczną jako dyscyplinę autonomiczną i jednorodną, zmuszeni jesteśmy do uwzględnienia z góry określonych systemów wartości zawierających się w teoretyczno-normatywnych zbiorach koncepcji kształtowania stosunków społecznych (doktryn politycznych) uwzględniających także określone działania w ramach polityki społecznej.
n W historii myśli społecznej istnieje wiele programów naprawy życia społecznego, jednak z punktu widzenia kształtowania się obecnego ładu społeczno-ekonomicznego na szczególną uwagę zasługują trzy doktryny:, liberalna, socjalistyczna oraz społeczna nauka Kościoła katolickiego.
Polityka społeczna w myśli socjalistycznej
n W wizji społeczeństwa opartej na doktrynie socjalistycznej, niezależnie czy będzie to socjalizm utopijny, marksizm czy socjalizm demokratyczny, zasadniczego znaczenia nabierają trzy wartości: wolność, równość, braterstwo.
n Najważniejszym pojęciem z punktu widzenia realizacji sprawiedliwości społecznej jest równość.
Analizując historycznie próby budowania polityki społecznej na takim rozumieniu wyżej wymienionych wartości, można wyróżnić następujące kierunki (fazy) jej rozwoju.
n Pierwszy związany z teorią K. Marksa zakładający zniesienie kapitalizmu
n Drugi związany z rewizjonizmem i poglądami uznającymi kapitalizm za reformowalny.
Liberalizm a polityka społeczna
n Najważniejszym pojęciem dla tego nurtu myślowego jest wolność.
n Pojęcie to ma charakter uniwersalny.
n Wolność odnoszona jest do jednostki i rozumiana jako przeciwieństwo przymusu.
n Jednostka jest wolna o ile nie jest podporządkowana arbitralnej woli innego człowieka, czy grupy ludzi.
n Stan wolności oznacza taką sytuację, w której przymus ze strony innych ludzi ograniczony został tak dalece, jak to jest tylko możliwe.
n Z wolnością nie są związane żadne korzyści, poza możliwością wykorzystania warunków przez nią stworzonych.
n Pojęcie równości rozpatrywane jest w związku z pojęciem wolności.
n Równość dopuszczana przez liberałów kończy się tam, gdzie zanika proces wzmacniania i ochrony wolności jednostki.
n Równość prawno-polityczna (np. jako powszechne i równe prawo głosu) jest uzupełnieniem wolności politycznej.
n Równość społeczna to przede wszystkim równy szacunek dla człowieka, niezależnie od jego rangi czy pozycji.
n W katalogu liberalnych równości znajduje się także równość szans (równość dostępu i startu), która powinna polegać na wyrównywaniu różnic początkowych, związanych z dysproporcjami bogactwa.
n Jednakże ta równość i równość ekonomiczna w liberalnej koncepcji są znacznie ograniczone, gdyż nie dopuszczają ograniczenia wolności jednostki.
Kierunki w doktrynie liberalnej, mające inne nastawienie do problemów polityki społecznej
n polityka społeczna oparta na założeniach teorii Keynesa, realizowana przez zwolenników socjalnego liberalizmu. Najpełniejszym odzwierciedleniem tej koncepcji jest idea welfare state rozwijana między innymi przez J.K. Galbraitha, G. Myrdala, W.H. Beveridgea.
n Powrót do tradycyjnych wartości XIX-wiecznego liberalizmu. Zwolennicy koncepcji "praw naturalnych" (R. Nozick) zakładają, że interwencja państwa jest moralnie zła, poza nielicznymi wyjątkami, dlatego jej uczestnictwo w podziale jest niewskazane (teoria państwa minimalnego). Zwolennicy podejścia empirycznego (F.A. Hayek, M. Friedman) uzasadniają, że interwencja państwa prowadzi do zmniejszania ogólnego dobrobytu, dlatego powinna być stopniowo ograniczana do działań ściśle związanych z funkcjonowaniem państwa (wojsko, policja, wymiar sprawiedliwości).
Społeczna Nauka Kościoła Katolickiego
n Związana jest bezpośrednio z wypowiedziami papieży i dokumentami przez nich wydawanymi (encyklikami, listami papieskimi dokumentami soborowymi itp.)
n W skład tej nauki nie włącza się poglądów różnorodnych szkół i myślicieli katolickich.
Katolicyzm społeczny
n Za prekursora katolicyzmu społecznego uznaje się W.Kettlera (1811-1877) – jako duchowny zajmował się problemem nędzy i ubóstwa robotników. Sformułował program prawodawstwa pracy, którego celem była osłona najsłabszych.
n Do tego grona należy zaliczyć jeszcze: H. Maning’a, kardynała który zajmował się mediacją podczas strajku dokerów w 1889r.
n Ta działalność wpłynęła na kształt encykliki "Rerum novarum" Leona XIII (1891)
Wymiary społecznej nauki Kościoła katolickiego
n Teoretyczny związany z koncepcją stworzenia systemu międzyludzkich relacji według nowego porządku społecznego
n Historyczny związany z aplikacją niezmiennych zasad w konkretnych ustrojach społecznych
n Praktyczny związany z propozycjami zastosowania w praktyce zasad, wedle możliwości, potrzeb i okoliczności w różnych ustrojach gospodarczych
Wybrane encykliki
n "Rerum novarum" Leona XIII (1891) dotyczyła kwestii robotniczej i zapoczątkowała doktrynę socjalną Kościoła
n "Quadragesimo anno" (1931), Piusa XI, to propozycja budowy ustroju społecznego opartego na korporacjonizmie i zasadzie pomocniczości.
n - "Mater et Magistra" (1961), Jana XXIII przedstawia problemy związane z przeludnieniem i niedorozwojem, wymagające zaangażowania się chrześcijan w ich rozwiązywanie.
n - "Pacem in Terris" (1963), Jana XXIII to dokument o prawach człowieka, a także zbiór wskazówek według których powinny działać podstawowe podmioty kształtujące życie społeczeństwa.
n - "Populorum progressio" (1967), Pawła VI odnosiła się do problemu nierówności i niesprawiedliwości społecznej dotykającej w sposób szczególny tzw. kraje trzeciego świata.
n - "Laborem exsercens" (1981), Jana Pawła II porusza wartości związane z pracą, która stanowi centralny problem polityki społecznej.
n Nauka społeczna Kościoła stara się wyjaśnić zmieniającą się rzeczywistość odwołując się do chrześcijańskiej koncepcji osoby ludzkiej.
n Zmierza do ukierunkowania działalności człowieka formułując zasady postępowania: dobra wspólnego, solidarności, pomocniczości, uczestnictwa.
n Koncentruje się na obronie godności człowieka i jego praw wynikających nie z racji politycznych, ale moralnych.
n Z koncepcji człowieka przyjętej przez naukę społeczną Kościoła wynika dążenie do stworzenia porządku społecznego (państwa).
n W wyniku naturalnych skłonności społeczeństwa do istnienia i rozwoju w ramach państwa, dochodzi do powstania "państwa pomocniczego".
n Zależność między społeczeństwem a państwem ma się opierać na formule: "tak daleko społeczeństwo jak to jest możliwe, tak daleko państwo jak to jest konieczne".
n Państwo pomocnicze odrzuca socjalistyczną koncepcję państwa maksimum uważając, że odbiera ono człowiekowi inicjatywę i odpowiedzialność za własne działania, jak i liberalną koncepcję państwa minimum, które odmawia pomocy jednostkom słabszym, potrzebującym pomocy, faworyzuje bogatszych i silniejszych.
n Państwo pomocnicze szczególnie troszczy się o ludzi, którzy nie są w stanie o własnych siłach zaspokoić nawet elementarnych potrzeb (starcy, inwalidzi, bezdomni, bezrobotni itp.).
n W koncepcji państwa pomocniczego szczególne znaczenie ma odwoływanie się do pewnych wartości centralnych wynikających z zasady personalizmu i humanizmu, bez których żadne społeczeństwo, jak i państwo nie może istnieć.
Konserwatyzm – zasady:
n Nie dla teorii – zakaz budowy doktryn naruszających porządek społeczny,
n Nie dla indywidualizmu – społeczeństwo jest jedynym twórcą wartości materialnych i duchowych.
n Nie dla racjonalizmu – wiedza człowieka jest ułomna w porównaniu z religia, obyczajami i instynktem społecznym,
n Nie dla praw podmiotowych – idei równości, religia jest naturalnym źródłem wszelkiego dobra, fundamentem społeczeństwa i sankcjonuje nierówności społeczne,
n Nie dla postępu – w imię ciągłości historycznej i tradycji
n Konserwatyzm krytykuje liberalizm za jego racjonalizm i lekceważenie znaczenia religii oraz etyki w życiu społeczeństwa, co prowadzi do kultu egoizmu i bogactwa,
n Konserwatyzm (podobnie jak liberalizm) opowiada się za wolnością jednostki, ochrona własności prywatnej i drastycznym ograniczeniem socjalnej interwencji państwa. Państwo powinno być tylko patronem inicjatyw społeczno-gospodarczych,
n Konserwatyzm (podobnie jak liberalizm) jest przeciwny zasadzie równości społecznej,
n Konserwatyści preferują stan średni (warstwę posiadająca własność), ale popierają spółdzielczość i kultywowanie solidarności społecznej,
n Najlepszym działaniem społecznym jest prywatna filantropia, która uczy altruizmu i chrześcijańskiej miłości.
Wykład. Między społeczeństwem a państwem
n „Utożsamianie społecznego z politycznym jest najpoważniejszym z błędów, który całkowicie zmienia wszelkie rozumienie zarówno społeczeństwa, jak i państwa”. [Maciver]
n Arystoteles
n Państwo pochodzi z natury, co oznacza, ze powstało na drodze naturalnego rozwoju, syntezy mniejszych wspólnot rodzinnych w osady, które skupiają się, tworzyły koinonia – wspólnotę miasta- państwa.
n Rodzina -- Gmina (wspólnota) -- Państwo
n Przykładem rozróżnienia społecznych struktur państwowych od pozapaństwowych są starożytne Chiny, gdzie istniały niezależnie dwie kultury:
n Państwowo miejska – skoncentrowana wokół dworu, oparta na wojsku i urzędnikach
n Wiejska – mająca za podstawę wiejską gminę, określana przez naturalny rytm pór roku i rytm przychodzących i odchodzących pokoleń ludzkich
n Ten obraz dał podstawę nauce Lao-tse, w której miedzy jednostką a państwem (państwami z których składało się cesarstwo) istnieją dwie czysto społeczne formacje, dom i wspólnota, podczas gdy w zakorzenionym w kulturze miejskiej systemie konfucjańskim pozostał już tylko dom, rodzina, która zresztą w swej postaci miejskiej – w odróżnieniu od rodziny – całkowicie wcieliła się w państwo.
Starożytność
n Państwo = wszelka organizacja społeczna
n Władza państwowa = wszelka władza społeczna
n Potrzeba państwa wynika z konieczności współdziałania ludzi zróżnicowanych zawodowo (przyczyna naturalna – nie wynik rozwoju społecznego)
n Początki państwa pokrywają się z początkami organizacji społecznej [to ahistoryzm]
n Państwo to instytucja wyrażająca interesy ogółu społeczeństwa
n Oderwanie idei państwa od materialnych interesów poszczególnych grup społecznych
n Czynnika spajającego społeczeństwo w jedno państwo szukano w sferze czystego rozumu, który tworzy prawo, które jednoczy społeczeństwo w sposób trwały w ramach jednego państwa
Średniowiecze
n Określając przyszłą zjednoczoną ludzkość jako res publica genesis humani lub jako ecclesia universalis można odnieść wrażenie, pojawienia się zasady społecznej.
n Przytaczając słowa Wilhelma Ochama : „Cały rodzaj ludzki stanowi jeden naród; ogół śmiertelnych jest wspólnotą tych, którzy chcą razem tworzyć wspólnotę.”
n To znaczy, ze każdy pojedynczy związek uznaje za część communitas
n To jednak nie świadczy, że udało się przezwyciężyć arystotelesowskie pomieszanie tego co społeczne z tym co polityczne.
n Przeciwnie coraz bardziej zaznacza się tendencja podporządkowania i praktycznego poddania państwu wszelkich organizmów społecznych.
n Jak określił to Girke: „wyłącznego reprezentowania całego życia publicznego przez państwo”.
Renesans
n Dopiero w późnym renesansie pojawia się próba przezwyciężenia starożytnej wizji państwa i społeczeństwa.
n Althusius w pracy Politica (1603r.) podobnie jak u Arystotelesa nie uznaje on żadnej różnicy rodzajowej między społeczeństwem a państwem jednak uważa, że każdemu związkowi społecznemu przysługuje względna autonomia, natomiast państwo posiada pełną suwerenność.
n Co prawda nie ma tu mowy jeszcze o społeczeństwie, ale ukształtowała się jego idea
n Kluczem do rozwiązania zagadki dotyczącej zależności między państwem i społeczeństwem jest odwołanie się do wolnych umów między jednostkami, mających na celu uznanie i zabezpieczenie istniejącego stanu posiadania.
n Tej zasadzie przeczy np. idea państwa Lewiatana zaproponowana przez T. Hobbesa:
n „Państwo urzeczywistni w doskonały sposób swą ideę, regulując wszelką działalność obywateli, kierując wszystkie zgodnie z jedną najważniejszą wolą. Dopóki nie urzeczywistni tego celu w państwie będzie jeszcze społeczeństwo.”
n Takie doskonałe państwo przypomina państwo totalitarne
n Rewolucje umożliwiły przeciwstawienie państwa społeczeństwu.
n Dotyczy to zwłaszcza rewolucji francuskiej, ale także radzieckiej
Pierwsza próba
n Saint-Simon. Wprowadził rozróżnienie dwóch rodzajów kierowania:
n Społecznego (administrowanie)
n ...
chomikplayboy