KSZTAŁTOWANIE SIĘ MOWY DZIECKA WYKŁADY 2012.pdf

Kształtowanie się mowy dziecka – wykłady.

Język i mowa nie są pojęciami synonimicznymi.

Język:

 system znaków, kod dwuklasowy, czyli składający się ze zbioru symboli samodzielnych (wyrazów i związków

frazeologicznych) i zbioru symboli niesamodzielnych (fonemów i morfemów) oraz z reguł ich łączenia;

 jest tworem społecznym, arbitralnym (narzucającym rozumienie świata), konwencjonalnym (umownym);

 jest semiotyczny, ponieważ znaki oznaczają przedmioty, zjawiska, stany, rzeczy konkretne lub abstrakcyjne;

 najważniejszą właściwością, spotykaną tylko w języku ludzkim, jest kreatywność językowa, czyli możliwość rozumienia i

produkowania nieskończonej liczby zdań;

 jest bytem abstrakcyjnym;

 stanowi ważny element kultury, jest przyswajalny przez jednostkę w procesie socjalizacji;

Mowa:

 zespół czynności, jakie przy udziale języka wykonuje człowiek, poznając rzeczywistość i przekazując jej interpretację

innym uczestnikom życia społecznego;

 inaczej zachowania językowe;

 zachowania te dzielą się na: dokonujące się w mowie wewnętrznej (cichej, pomyślanej), w umyśle człowieka, procesy

poznawcze, organizujące wiedzę o rzeczywistości, organizujące ją z zamiarem jej przekazania oraz zachowania

dokonujące się w mowie zewnętrznej (komunikacja językowa, interakcja językowa), w postaci dźwiękowej, graficznej,

gestowej;

Komunikacja językowa: uczestniczą w niej trzy rodzaje kompetencji:

Kompetencja językowa

Kompetencja komunikacyjna

Kompetencja kulturowa

Fonologiczna, morfologiczna i składniowa.

Wiedza o tym, jak budować

poprawne gramatyczne zdania i jak je rozumieć.

Oznacza zdolność do posługiwania się językiem.

Wiedza o tym jak budować sensowne

wypowiedzi, dostosowane do kontekstu

społecznego.

Wiedza na temat zjawisk

rzeczywistych, poznawanych za

pomocą języka.

 Kompetencja = wiedza, Sprawność = umiejętność;

 Realizacja językowa oznacza faktyczne wypowiedzi użytkowników języka.

 Mowa jest związana ze sferą społeczną człowieka.

 Mówienie to wytwarzanie szybkiej sekwencji dźwięków, wiążące się z intensywną pracą mięśni aparatu fonacyjnego i

artykulacyjnego oraz oddechowego.

 Czynność mówienia, zarówno nadawanie, jak i odbiór, jest bardzo złożonym procesem, związanym nierozerwalnie z

przystosowaniem anatomicznym, rozwojem biologicznym i psychologicznym człowieka. Wymaga współdziałania: płuc,

oskrzeli, tchawicy, krtani, aparatu artykulacyjnego (gardło, jama nosowa, jama ustna) oraz narządu słuchu. Obejmuje

przynajmniej 100 mięśni, a każdym z nich zawiaduje nie mniej niż 100 neuronów, podczas mówienia dochodzi do 140 000

zderzeń neuromięśniowych na sekundę.

 Korowy układ ruchowy, odpowiada za ruchy m.in. palców, odpowiada też za mowę, Mózg - składa się z układu

piramidowego, pozapiramidowego, móżdżku i neuronów. Niektóre neurony posiadają dodatkową osłonę aksonu, w postaci

osłonki mielinowej, umożliwiającą szybsze przewodzenie impulsów nerwowych. Opóźniony rozwój mieliny może

przyczyniać się do ORM u dzieci. Tylko u ludzi kora mózgowa zawiaduje umiejętnościami językowymi.

System językowy:

SYSTEM JĘZYKOWY

TREŚĆ

FORMA

GRAMATYCZNA

LEKSYKALNA

SYSTEM FONOLOGICZNY

SYSTEM MORFOLOGICZNY

FLEKSYJNY

SŁOWOTWÓRCZY

SYSTEM SKŁADNIOWY

TREŚĆ:

1. Leksyka – zbiór leksemów, słownik;

2. Gramatyka - dział językoznawstwa zajmujący się badaniem reguł, które rządzą generowaniem wyrazów i zdań języka;

A) Morfologia – nauka o morfemach, czyli najmniejszych znaczących jednostkach języka (rdzenny, gramatyczny);

a) Fleksja –dział gramatyki zajmujący się opisem form wyrazowych i odmiana wyrazów: imienna (deklinacja) i

czasownika (koniugacja) ;

b) Słowotwórstwo – powstawanie nowych wyrazów;

B) Składnia – zajmuje się budową wypowiedzeń (zdań, tekstów);

FORMA:

1. System fonologiczny - abstrakcyjny, wzajemnie zhierarchizowany układ cech dystynktywnych opisujący funkcjonalną stronę

dźwiękowej formy języka.

Funkcje języka:

Podział funkcji języka

R. Jacobsona,

w zależności

do czego odnosi się wypowiedź:

Reprezentatywna =

opisowa, symboliczna;

Komunikacyjna =

narzędzie porozumiewania się;

Referencyjna

Emocjonalna

Konatywna

Fatyczna

Metajęzykowa

Poetycka

Korowe obszary mowy:

 MOTORYCZNY obszar mowy – okolica Broki, lewy płat czołowy, tylno-dolna część.

 SENSORYCZNY – odbiorczy obszar mowy, okolica Wernickiego, lewy płat skroniowy, tylno- górna część.

 DODATKOWY – okolica Penfielda, lewy płat czołowy, przyśrodkowa część.

Okolica styku płatów skroniowego, potylicznego i ciemieniowego, odpowiedzialna jest za INTEGRACJĘ spostrzeżeń słuchowych,

wzrokowych i czuciowych i odgrywa decydującą rolę w kształtowaniu się mowy. Pełen rozwój osiąga u dzieci 4-5 letnich i

specyficzna jest tylko dla ludzi.

Mowa dziecka, proces nabywania sprawności komunikacyjnych za pomocą języka. Od urodzenia do opanowania wszystkich

środków komunikacji werbalnej, do około 7 r. ż. M. dz. to autonomiczne zjawisko ze względu na charakterystyczny dla niego kod

językowy.

Fazy rozwoju języka:

 PRZEDJĘZYK. Różn. dźwięki

 FAZA I Wyp. jednowyrazowe

 FAZA II dwuwyrazowe

 FAZA III kilkuwyrazowe

 FAZA IV Pełne zdania

 FAZA V Pełna kompetencja

językowa

 1 rok – dźwięki;

 12-16 – holofrazy;

 17-27 – dwuwyrazowe zdania;

 20-40 – odkrywanie reguł gramatycz., budowanie zdań, 270 wyrazów;

 26-42 – pełne zdania, abstrakcyjne słowa, 1000 wyrazów;

 4-9 rok życia – poznanie subtelnych reguł gramatycznych, wzbogacanie

słownictwa, 2000 słów i wiecej;

Okresy rozwoju mowy wg Kaczmarka:

 MELODII (0-1)

 WYRAZU (1-2)

 ZDANIA (2-3)

 SWOISTEJ MOWY DZIECIĘCEJ (3-7)

WIEK

DZIECKA

JAK POWINNO BYĆ?

NA CO WARTO ZWRÓCIĆ UWAGĘ?

Różne rodzaje krzyku, mlaskanie, cmokanie.

Głośny, nagły dźwięk wywołuje zmianę zachowania niemowlęcia.

Tabela przedstawia w sposób ogólny przeciętny rozwój

mowy. Wyszczególnione tłustym drukiem zjawiska są dla

danego

0–1

okresu

najbardziej

charakterystyczne,

ale nie jedyne.

2 – 4

Głużenie – niemowlę „śpiewa” (guu, agu, aku, ghy...).

Reaguje na różne dźwięki, głośno się śmieje.

Dźwięki wydawane przez najmłodsze dzieci brzmią na

całym świecie podobnie. Nie ma też szczególnej różnicy w

głużeniu dzieci słyszących i niesłyszących.

4 – 6

Gaworzenie, czyli pierwsze zabawy głosem – dziecka zaczyna

prowadzić „rozmowę” z dorosłym posługując się prostymi

sylabami.

Gaworzenie będzie bardziej intensywne, jeśli dorośli zwrócą

na nie uwagę i będą „naśladowali” swoje dziecko. W ten

sposób zachęcają je do „mówienia”.

6 – 7

Gaworzenie samonaśladowcze – dziecko wielokrotnie powtarza

identyczne sylaby np. „babababa, mamama, dadada”. Próbuje

rozkazywać i pytać: „Tot? = Co to jest?”.

W chwilach zadowolenia gaworzenie jest intensywniejsze.

Dzieci niesłyszące nie gaworzą w sposób samonaśladowczy.

Jeśli niesłyszące niemowlę obserwowało w swoim

otoczeniu język migowy – zaczyna „gaworzyć palcami”.

Ok. 7 m. ż. Pojawiają się pierwsze prototypy wyrazowe,

czyli wypowiedzi po raz pierwszy

przypominające wyrazy, np. baja jako bajka, mana jako

mleko.

8 – 10

Echolalia – dziecko próbuje naśladować mowę dorosłych, jego

wypowiedzi składają się z wielokrotnie powtórzonych różnych

sylab. Rozumienie kilkunastu słów – min. imion, nazw zabawek

oraz zakazu „NIE”(ruszaj)!

Gaworzenie dzieci różnych narodowości coraz bardziej

upodabnia się w brzmieniu do danego języka.

11 – 12

Wypowiedzi coraz bardziej przypominają brzmieniem wyrazy

danego języka.

Roczne dzieci wymawiają przeciętnie około 6 słów, ale są i

takie, które nie potrafią wymówić żadnego, i takie, które

wymawiają ich już 50.

12 – 18

Jeden wyraz zastępuje zdanie, a właściwie kilka różnych zdań np.

„ da ” może oznaczać:

daj misia ; 2. weź kółko ; 3. połóż tutaj .

Pierwszy wyraz, który coś znaczy, powinien pojawić się

między 8 a (najpóźniej) 18 miesiącem życia.

18 – 23

Początek wypowiedzi dwuwyrazowych.

Dziecko używa przede wszystkim rzeczowników, czyli nazw.

20 – miesięczne dziecko wymawia średnio ok. 170 słów.

2 lata

Pojawiają się liczebniki – jeden, dwa, trzy... oraz różnorodne ja-ty:

dziecko zaczyna używać zaimka „się” np. myję się , bawię się .

Coraz więcej pytań i przeczeń – coś nie jest ładne, czegoś nie ma.

Przeważają zdania pojedyncze.

3 lata

Poprawna wymowa:

samogłosek ustnych [a, e, i, o, u, y]

spółgłosek nosowych [m, n, ń]

„półspółgłosek” [ j, ł]

spółgłosek [ h, f, w, t, d, p, b].

Trzylatek ma jeszcze prawo wymawiać spółgłoski

dźwięczne z niepełną dźwięcznością, a nawet

bezdźwięcznie, np. „fota” zamiast „woda”.

Dziecko trzyletnie zaczyna śmielej posługiwać się zdaniami

złożonymi.

4 lata

Poprawna artykulacja spółgłosek [k, g, ś, ź, ć, dź].

Spółgłoski miękkie [ś, ź, ć, dź] MOGĄ jeszcze być wymawiane

jako mniej miękkie [s י ].

Przed ukończeniem 3 lat i 8 miesięcy wiele dzieci zamienia

[r] na [l]. Czterolatek nie powinien zamieniać [t, d] na [k, g]

– lub odwrotnie, może jednak zamieniać spółgłoski [sz, ż,

cz, dż] oraz [s, z, c, dz] na [ś, ź, ć, dź].

5 lat

Poprawna wymowa spółgłosek [sz, ż, cz, dż] lub zastępowanie ich

spółgłoskami [s, z, c, dz].

Poprawna wymowa spółgłoski [r] lub zastępowanie jej spółgłoską

[l].

5-latek tworzy własne wyrazy, np. „doroślinny” = dla

dorosłych, „ukradacz” = złodziej.

35% dzieci 5-letnich prawidłowo wymawia [r].

6 lat

Poprawna wymowa spółgłosek [sz, ż, cz, dż] oraz spółgłoski [r].

Mogą się jeszcze zdarzać pomyłki, ale powinny być coraz rzadsze.

Większość dzieci poprawnie wymawia spółgłoskę [r] zanim

ukończy 6 rok życia .

20% 6-latków spółgłoski dźwięczne nadal wymawia tylko

częściowo dźwięcznie.

7 lat

Prawidłowa wymowa wszystkich spółgłosek i samogłosek języka

polskiego.

Do ok. 10 roku życia mowa dziecka będzie nabierała cech

mowy dojrzałej.

PYTANIA:

1. Porównanie terminów język i mowa.

2. Kompetencja komunikacyjna to…

3. Kompetencja językowa to…

4. Kompetencja kulturowa to…

5. W skład systemu językowego wchodzą:

6. Okres melodii to 0-1 rok życia

7. Okres wyrazu to 1-2 rok życia

8. Okres zdania to 2-3 rok życia

9. Okres swoistej mowy dziecięcej to 3-7 rok życia

10. Przeciętny zasób słownictwa czynnego dziecka w wieku 1 roku do 20 słów

11. Przeciętny zasób słownictwa czynnego dziecka w wieku 1,5 roku….20-80 wyrazów

12. - „ - 2 roku ………….………..

13. - „ - 3 roku ………………..…..

14. - „ - 4 roku ………………..…..

15. - „ - 5 roku …………………….

16. duzy wolek……….... duży wolek ……..….. duzy worek ……..……… duży worek…………..

17. Do którego roku życia dziecko przyswaja podstawy systemu gramatycznego? Do 3 roku życia.

18. Początek rozwoju fleksji – rozwój deklinacji wyprzedza rozwój koniugacji.

19. Zaburzenia słuchu fonematycznego, to słuchowe nierozróżnialnie głosek.

20. Prawidłowemu rozwojowi funkcji motorycznych narządów mowy, sprzyja: karmienie piersią w 1 roku

życia.

21. Skutkiem zaburzeń mowy może być: problem z nauką czytania i pisania, zaburzenia osobowości,

zaburzenia zachowania, natomiast obniżenie ogólnej sprawności fizycznej NIE.

22. Definicja mowy i języka

23. Definicje kompetencji

24. Jak przebiega rozwój ilościowy i słownictwa w ontogenezie?

25. Scharakteryzować okres melodii, wyrazu, zdania, swoistej mowy dziecięcej.

26. Głużenie a gaworzenie?

27. Jak rozwijać słuch fonematyczny?

28. W jakim wieku dziecko powinno wymawiać głoski: s, ś, sz, r, k, l .

29. Podział na okresy mowy według Kaczmarka.

30. Jak środowisko wpływa na kształtowanie mowy dziecka?

31. Jaka jest rola środowiska wychowawczego?

Proces rozwoju mowy przebiega pewnymi etapami i trwa kilka lat. Czas pojawienia się tych etapów jest stały, a dopuszczalne są

przesunięcia nie większe niż pół roku.

Są to następujące okresy [L. Kaczmarek 1988] :

 okres melodii (do 1. roku życia); stadium przedjęzykowe, tj. a) głużenie (2-3 m.ż.)-nieświadome ćwiczenia narządów

artykulacyjnych: samogłoski, spółgłoski, ich połączenia; głużą też dzieci niesłyszące; b) gaworzenie(5-7 m.ż.)- świadome

powtarzani dźwięków mowy własnej i otoczenia; gaworzą tylko dzieci słyszące.

Osiągnięcia tego okresu to:

1.Ok.1. r.ż. pojawiają się pierwsze słowa złożone z sylab ma, ba, ta, la.

2. Roczne dziecko rozumie mowę dorosłych; mówi mało, ale bardzo dużo rozumie.

3. Spełnia proste polecenia, zna swoje imię, pokazuje części ciała.

 okres wyrazu (1-2r.ż)- opanowuje wszystkie samogłoski oprócz ę, ą i sporo spółgłosek: m, t, b, k, d , czasem ć, ś. Pod

koniec tego okresu dziecko operuje kilkudziesięcioma poprawnie wymawianymi wyrazami i ogromną liczbą zastępczych, zaczyna

budować zdania.

 okres zdania (2-3 r.ż)- opanowuje ę, ą oraz spółgłoski p, b, m, w, f, ś, ź, ć, ń, dź, k, g, c, t, d, n, j, ł. Dwulatek opanowuje

w ciągu roku ok..1000 słów; pojawiają się próby wypowiedzi 2-3 wyrazowych .

 okres swoistej mowy dziecka (3-7r.ż) opanowuje najtrudniejsze głoski około 4 r.ż.-s, z, c, dz, a około 5 r.ż.- sz, ż, cz, dż,

r oraz różnicuje je od podobnych. W wieku 3-5 lat dziecko zadaje mnóstwo pytań (ok.50 dziennie), tworzy niezwykłe opowieści

(konfabuluje), wzbogaca ilościowo i jakościowo swój słownik, operuje rzeczownikami, czasownikami, przymiotnikami,

przysłówkami i zaimkami.

Pięcioletnie dziecko ma prawo opuszczać (mogilalia), przestawiać (metateza) i zamieniać głoski na łatwiejsze (substytucja), ale nie

może (bez względu na wiek) ich deformować, czyli zniekształcać, np. wymawiać międzyzębowo, bocznie, welarnie.

Dzieci sześcioletnie powinny wymawiać prawidłowo wszystkie głoski i budować zdania logiczne, poprawne pod względem

gramatyki i składni oraz akcentu, rytmu i melodii. Badania wykazują jednak, że co czwarte dziecko wadliwie wymawia

podstawowe dźwięki mowy. Nie każde jednak odstępstwo od ogólnopolskiej normy wymawianiowej jest wadą wymowy. Do wad

nie zaliczamy m.in. nieprawidłowości artykulacyjnych wynikających z nieukończonego rozwoju mowy (do 5 r.ż.), wymowy

gwarowej oraz błędów wymowy (potrafimy je sami skorygować).

Co to jest wada wymowy?

Gdy wymowa odbiega od normy ogólnie przyjętej w danym języku, począwszy od drobnych nieprawidłowości w realizacji

poszczególnych głosek, aż po ciężkie wady utrudniające kontakt z otoczeniem. Odchylenia w mowie mogą dotyczyć zasobu

słownictwa (leksyka), umiejętności posługiwania się formami gramatycznymi lub rozumienia ich funkcji, realizacji fonemów lub

ich odbioru.

Największą grupę wad wymowy na etapie nauczania początkowego stanowią wady artykulacyjne zwane dyslalią. Jest to

nieprawidłowość w wymawianiu jednej, wielu, a nawet niemal wszystkich głosek od razu. Wymowa jest wtedy niewyraźna, mało

zrozumiała, aż do bełkotu.

Najogólniej dyslalia obejmuje:

- mogilalię (elizje), tj.opuszczanie dźwięków (krowa- kowa);

- paralalię (substytucje, czyli zamienianie głosek);

- dyslalię właściwą (wszelkie zniekształcenia głosek).

Ze względu na nazwę głosek nieprawidłowo artykułowanych dyslalię dzieli się na:

- sygmatyzm tj. seplenienie (sz, ż, cz, dż jako s, z, c, dz);

- mowa bezdźwięczna (woda-fota, żaba-szapa);

- rotacyzm, tj. reranie (wadliwa wymowa r );

- kappacyzm (wadliwa wymowa k);

- gammacyzm (wadliwa wymowa g);

- rynolalia, tj.nosowanie (nosowa wymowa głosek ustnych lub odwrotnie).

Drugim co do częstotliwości występowania u dzieci rodzajem zaburzenia mowy jest jąkanie. Najogólniej mówiąc polega ono na

zaburzeniu koordynacji narządów: oddechowego, artykulacyjnego i fonacyjnego. Obserwuje się wzmożone napięcie mięśni

związanych z mową, np. wiązadła głosowe zaciskają się, zachodzą na siebie, głos wydobywa się z trudem..

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: