FARMAKOTERAPIA
Wprowadzenie do farmacji klinicznej
Tradycyjne zadania farmaceuty to:
· Sporządzanie leku
· Wydawanie leku choremu
· Informowanie o leku
Farmacja kliniczna- to podejście do nauczania i wykonywania zawodu farmaceuty w celu jego lepszego przygotowania do zwiększonego udziału w opiece nad pacjentem i prawidłowego stosowania leków
Ogólne zadania farmaceuty klinicznego:
1. rejestracja farmakoterapii pacjenta
2. doradzanie w zakresie farmakoterapii
3. kontrola przebiegu farmakoterapii
a) wykrywanie działań niepożądanych i zapobieganie im
b) wykrywanie i zapobieganie interakcjom leków
c) w wybranych przypadkach- monitorowanie farmakoterapii
4. poradnictwo dla chorych w ambulatoriach
Zakres wiedzy farmaceuty klinicznego:
· Przebieg schorzenia
· Mechanizm działania leku
· Sposoby podawania leku
· Działania niepożądane leku
· Toksyczność leku
· Interakcje
· Farmakokinetyka leku
Farmakologia kliniczna jest dyscypliną nauk medycznych zajmującą się wszystkimi problemami związanymi z działaniem leku na organizm człowieka.
Farmacja kliniczna to zespół nauk farmaceutycznych zajmujących się wszystkimi problemami związanymi z działaniem leku na organizm człowieka.
Opiera się na:
· Biofarmacji
· Farmakokinetyce
· Farmakodynamice
· Analizie leków
Zakresy działania farmakologii klinicznej i farmacji klinicznej są różne. Wspólny jest cel działania i współpraca dla dobra chorego.
Zadania farmaceuty klinicznego:
1.Szczera informacja o leku
2. Rozwiązywanie problemów w przebiegu farmakoterapii
· zmiana i wybór leku
· postać leku i droga podania
· obserwacja działań niepożądanych
· przewidywanie skutków interakcji
· określanie osobniczej reaktywności na leki
· przeciwdziałanie błędom w dawkowaniu
· monitorowanie terapii
3. Nadzór nad produkcją leków sporządzanych w aptece
4. Organizowanie i prowadzenie szkoleń
5. Udział w pracach Komitetu Terapeutycznego
Miejsce pracy farmaceuty klinicznego
1. Apteka otwarta
2. Apteka szpitalna
3. Szpital
4. Oddział szpitalny w klinice
5. Ośrodki informacji naukowej o leku
6. Szpitalne laboratorium terapii monitorowanej
Skład Komitetu Terapeutycznego:
· Lekarze różnych specjalności
· Farmakolodzy kliniczni
· Farmaceuci kliniczni
· Przedstawiciel pielęgniarek
· Dyrektor szpitala
· Kierownik apteki szpitalnej
· Kierownik pracowni mikrobiologicznej
Zadania Komitetu Terapeutycznego:
· Opracowanie receptariusza szpitalnego
· Publikowanie biuletynu
· Kontrola stanu sanitarnego szpitala
· Analiza leczenia przeciwbakteryjnego w szpitalu
· Kontrola stosowania leków na oddziałach
· Kontrola zakupów i stanu magazynu leków
· Kontrola analizy statystycznej miesięcznego zużycia leków
· Organizacja szkoleń na temat wybranych grup leków
Zalety receptariusza:
· Eliminacja z terapii leków przestarzałych
· Wpływ na politykę lekową szpitala (a nawet w regionie)
· Ograniczenie wpływu marketingu firm farmaceutycznych na dobór leków
· Możliwość utworzenia nowoczesnych ośrodków informacji o lekach (wadą według lekarzy jest ograniczenie ich samodzielności w doborze leku)
Informacje o leku:
a) źródła pierwszorzędowe (pisma bieżące, Internet)
b) źródła drugorzędowe (indeksy, abstrakty, komputerowe bazy danych)
c) źródła trzeciorzędowe (podręczniki)
Działania niepożądane i toksyczne leków
Farmakokosologia
Dziedzina farmakologii zajmująca się badaniem działań niepożądanych leków.
Działania niepożądane występują po podaniu dawek leczniczych.
Według zasad GCP (goud clinical practice) wyróżnia się:
· Efekt uboczny- każdy efekt niepożądany w trakcie badania leku
· Poważne działania niepożądane:
o Zagrożenie życia, śmierć
o Uszczerbek na zdrowiu
o Pobyt w szpitalu
o Choroba nowotworowa
o Wady wrodzone
· Nieoczekiwany efekt uboczny- działanie niepożądane niewystępujące w charakterystyce leku
· Niepożądane działanie leku- każde szkodliwe i niezamierzone działanie leku podanego w dawce terapeutycznej
Farmakowigilancja (ang. Pharmacovigillance, gr. Pharmacon- lek, vigilance- bycie czynnym, obserwacja) to według WHO wszelkie działania mające na celu wykrycie, ocenę oraz zapobieganie działaniom niepożądanym leków i wszystkim innym problemom związanym ze stosowaniem produktów leczniczych.
Częstość występowania działań niepożądanych (terminologia wg. WHO):
· Bardzo często- u > 10% osób stosujących lek (co najmniej u 1 pacjenta na 10 leczonych)
· Często- u 1-10% osób stosujących lek
· Niezbyt często- u 0,1-1% osób stosujących lek
· Rzadko- u 0,01-0,1% osób stosujących lek
· Bardzo rzadko- u <0,01% osób stosujących lek (rzadziej niż u 1 pacjenta na 10 tysięcy leczonych)
Klasyfikacja polekowych działań niepożądanych
Typ A (augmentum)- reakcje zależne od dawki leku i jego właściwości farmakologicznych
Typ B (bizarre)- reakcje niezależne od dawki, zwykle na tle immunologicznym
Typ C (chronic use)- reakcje spowodowane przewlekłym stosowaniem leku
Typ D (delayed)- działanie kancerogenne lub teratogenne
Typ E (end of use)- działania niepożądane spowodowane nagłym odstawieniem leku
Typ F (failure of therapy)- brak efektu leczniczego
Czynniki warunkujące wystąpienie powikłań polekowych
I cechy leku
· Właściwości leku
· Postać leku
· Dawka
· Częstość i droga podania
II cechy osobnicze chorego
· Cechy fizjologiczne: wiek, płeć, masa ciała, sposób odżywiania
· Cechy patologiczne: choroby przewodu pokarmowego, choroby wątroby i nerek, hipoalbuminemia
· Reakcje uwarunkowane genetycznie
· Uczulenie na leki
III czynniki egzogenne
· Wpływ środowiska
· Alkoholizm, nikotynizm, używki
Uczulenie na leki:
· Odczyny skórne: rumień, wyprysk, pokrzywka, obrzęk
· Alergiczne uszkodzenie elementów krwi
· Obrzęk naczynioruchowy
· Choroby atopowe: dychawica oskrzelowa, alergiczny nieżyt nosa
· Wstrząs anafilaktyczny
Kryteria ułatwiające rozpoznanie odczynu uczuleniowego:
· Odczyn uczuleniowy występuje u niewielkiego odsetka osób stosujących lek
· Pojawia się po kilkudniowym stosowaniu leku
· Bez względu na rodzaj alergenu- objawy uczulenia są podobne
· Skłonność osobnicza, dziedziczna
· Objawy uczulenia- niezależne od dawki
· Objawy uczulenia występują po lekach o podobnej strukturze, bez względu na ich działanie farmakologiczne
· Próby uczuleniowe są zwykle dodatnie
Polekowe uszkodzenia przewodu pokarmowego
1. Jama ustna
· owrzodzenie jamy ustnej (sole złota)
· zaburzenie wydzielania śliny
· zaburzenia smaku (kaptopril, sole litu, metronidazol)
2. żołądek i jelita
· stany zapalne
· owrzodzenia (leki o działaniu miejscowo drażniącym)
· zmiany krwotoczne
· zaburzenia wydzielania soków trawiennych
· zespoły złego wchłaniania (antybiotyki)
· atonia i niedrożność porażenna jelit
· upośledzenie krążenia jelitowego
· zespół okrężnicy olbrzymiej (leki przeczyszczające długotrwale stosowane)
3. wątroba i trzustka
· uszkodzenie komórek wątroby- martwica lub stłuszczenie (kwas acetylosalicylowy)
· zastój żółci- kamica
· zapalenie trzustki (glikokortykosteroidy, tiazydy, cymetydyna, klofibat)
Zaburzenia funkcji OUN:
Polekowe zaburzenia psychiczne
· Depresja
· Stany maniakalne
· Zaburzenia orientacji
· Senność
· Stany lękowe
Polekowe zaburzenia neurologiczne
· Zaburzenia krążenia mózgowego
· Encefalopatie
· Stany drgawkowe
· Objawy pozapiramidowe
· Neuropatie
· Miopatie
Polekowe uszkodzenia narządu słuchu i równowagi (działanie ototoksyczne):
· Upośledzenie słuchu
o Szum w uszach
· Zaburzenia równowagi
o Zawroty głowy
Czynniki ryzyka ototoksyczności leków:
§ Długotrwała terapia dużymi dawkami leku
§ Niewydolność nerek, wątroby
§ Wiek: < 3r.ż.; >65 r.ż.
...
karsic