14.10
Fenomenologia - próba opisania zjawisk pojawiających się i znikajacych subświatów
J von Uexkill „biologia teoretyczna” - początek nurtu etologiczno-ewolucyjnego
jego uczniem był K.Lorenz
teoria wokółświatów (Umweltów)
założenia: organy zmysłowe istoty żywej odbierają tylko bodźce sensoryczne (reiz-dosł. podrażnienia) które wysyła jakiś obiekt (reizquelle - źródło podrażnień). Funkcją narządów jest zmiana bodźca od doznań fizycznych w falę pobudzenia (transformacja surowego bodźca fizycznego we wzorce sieci sensorycznych)
W tej fali pobudzenia przechodzi tylko taki bodziec, który może przekroczyć tzw. prób bodźca (wiemy, że komórka pamięta mikrobodźce, efekt sumacji -> badania podprogowości)
Uexkill twierdzi, że pobudzenie ma inną naturę od wywołującego go bodźca. Pobudzenie zmienia się w znak postrzegania (merkzeichen). Bodźce zostają przetłumaczone na język znaków nerwowych.
Merkzeichen jednoczą się projektowane na zewnątrz i tworzą tzw. przestrzeń postrzegania (merkram?).
Następnie przestrzeń postrz. wchodzi w fazę postrzeganego przedmiotu. Przedmiot jest przez tę projekcję i obiektywizację jakby wytworem podmiotu. (notka: Husserl i Ingarden).
Co znaczy wytwarzać świat? Podmiot wedle Husserla generuje znacznie świata, nie świat sam.
Uexkill - w tych ośrodkach gdzie dokonuje się postrzeganie powstaje schemat postrzegania (Merkschema): wstępne zarysy bodźców jako konstytuujące się w obiekty (gestalty)
Merkschema przechodzi w Wirkschema - analogiczny schemat działania (bazuje na znakach działania), pojawia się funkcja działania w organizmie (brak-nadmiar-dążenie do eliminacji tych zmian).
Gegenstand - przedmiot skonstruowany z surowych danych, łączy w sobie cechy postrzegania i cechy działania. jest to nie obiekt na zewnątrz, ale przedmiot, który funkcjonuje. Przedmiot oswojony w procesie przechodzenia przez strumień percepcji.
W fenomenalnym polu subiektywnym występują już przedmioty, stają się nimi gdy nałożona zostanie na nie funkcja ?? (wchodzi w funkcję, aby?) uniemożliwia to bycie jako bycie, dasein heideggerowskie (Chomsky - competence języka)
Obiekt staje się przedmiotem dzięki nakierunkowanej funkcją celu działalności istoty żywej. Zyskuje dla niej znaczenie, określanie jako funkcja w systemie „po to, aby”
W ten sposób przedmiot ma funkcje, obiekt ma zmieniające się właściwości, pole zastosowań.
Funktionswelt:
Umwelt - świat życia, wokółświat danej istoty żywej (u Husserla - świat naturalnego nastawienia) dzieli się na Merkswelt (świat postrzegania) i Wirkwelt (świat działania).
Wewnętrzna organizacja podmiotu, świat wewnętrzny Innerwelt (struktura, spojenie), są to schematy wrażeniowe, tworzą się poprzez utrwalenie postrzegania, działania.
Na świat funkcji składa się wewnętrzny świat i wokółświat danej istoty.
Innerwelt to uświadamiane pole fenomenalne które generuje w podmiocie ukrytą strukturę tych percepcji (nieświadomość poznawcza). Gegengefuge
Możemy analizować podmiot synchronicznie i diachronicznie (tunel wokółświata)
Wokółświat jest nierozłacznie związany z podmiotem - wypełniają go przedmioty, których treść i forma są podmiotowe (w świecie dżdżownicy istnieją tylko rzeczy dżdżownicze ;))
Umwelt przeciwstawia kategorii Umgebung (okolica, to co nie nachechowane pierwotnie)
Bauplan - każde stworzenie ma swój plan budowy i może dla niego dany obiekt mieć różne znaczenia (zmiana atrybucji znaczenia).
Umwelt to model heurystyczny dla biologów - żeby wiedzieli jak patrzeć na zwierzęta. (U Lorenza zastosowane to jest w książce „tak zwane zło”)
Schematy są narzędziami, pełnią funkcję wzorów co i w jaki sposób mogą zostać przedmioty postrzeżone.
Postrzegane jest tylko to, co ma swoje miejsce w schemacie (metafora lustra)
Mózg jest wypełniony różnymi schematami, wzorami percepcji postrzegania-działania.
Schematy są specyficzne gatunkowo w świecie zwierząt, ale poza człowiekiem.
W świecie ludzkim natomiast schematy postrzegania i działania zależą od indywidualnego doświadczenia.
To, co spodziewamy się dostrzec, dostrzegamy (determinujemy)
Fenomen światów magicznych (E de Martino „Il mondo magico”, twierdzi że systemy kulturowe wytwarzają subświaty, ale biologiczne światy są zakłócone przez oddziaływania kulturowe).
Sfera semiotyczna może oddziaływać na biologiczną i to mocniej niż vice versa. Powstają biologiczne konsekwencje.
tezy:
1. Każda istota żywa tworzy centralny punkt wokółświatu w odniesieniu do którego jest samosterownym podmiotem
2. Wokółświat rozkłada się na światy postrzegania i działania, które są zespolone poprzez ciało
3. W wokółświecie każdej istoty żywej znajdują się rzeczy wyłącznie tej istoty żywej (vide dżdżownica) - przez atrybucję znaczeniową
4. Rzeczy w wokółświecie danej istoty żywej ukazują się zewnętrzenie obserwowalne jako jednolite obiekty, ale w świecie tej istoty mogą wystąpić nie powiązane ze sobą własności tych rzeczy
5. ... funkcji percepcji działania istot żywych... przechodzą przez ciało, odnoszą się z powrotem do obiektu
6. obiekt staje się dla istoty żywej nośnikiem postrzegania, nośnikiem działania
7. nośnik cech postrzegania i cech działania występuje zawsze w tym samym obiekcie
8. Nieuświadomiona struktura daje poczucie realności świata, spaja
9. Nieuświadomiona struktura zawarta jest w planie budowy podmiotu, mimo że nigdy nie jest nieuświadomiona
10. Kręgi funkcji razem działają i tworzą zamknięty system wokół tamtej struktury
11. Umwelt jest wtedy poznany, kiedy opisane są jego wszystkie kręgi (przestrzeń semiosfery)
12. Rozpoznanie znaczących postaci...
13. Każdy umwelt jest to przestrzeń czasowo...
14. Obserwator może poznać cechy działające na dowolną istotę żywą wyłącznie jako cechy własnego świata. Ich wrażenia są dla niego zawsze niedostępne.
15. Każda istota żywa przez całe swoje (życie) trwale nosi ze sobą swój Umwelt jako nieprzeniknioną strukturę
16. To samo dotyczy świata zjawisk obserwatora
17. W świecie zjawisk obserwatora zamkniete są jego formy przeżywania czasu i przestrzeni
18. Nie ma ogólnej, absolutnej przestrzeni i ogólnego absolutnego czasu, które obejmowałyby wszystkie istoty żywe
19. Świat zjawisk każdego człowieka przypomina twardą skorupę otaczającego go od narodzin do śmierci umweltu
20. Powstawanie i przemijanie tych wokółświatów jest podstawowym problemem, do którego powinna dążyć wszelka wiedza
21. ???
21.10
Alfred Schutz: „Wiele rzeczywistości”, esej „Don Kichot i problem rzeczywistości”
pytanie: jakie warunki muszą być spełnione, żeby przypisać czemuś cechy rzeczywiste?
-rozróżnienie sen-jawa
Plotyn: co znaczy, że coś bardziej jest? - znaczy to, że jest piękniejsze
Katoptrikon - przestrzeń zbudowana ze zwierciadeł. - przez odbijanie się, jest coraz mniej bytu
James: wszelkie odróżnienie rzeczywistego-nierzeczywistego zasadza się na 2 faktach: 1. jesteśmy w stanie różnie ujmować ten sam przedmiot 2. jeśli tak czynimy, to zawsze możemy wybrać, który z tych sposobów przyjmujemy, a który odrzucamy (wolitywne określenie nie jest takie proste w homogenicznych kulturach, rak alternatywy to brak wyboru)
Pochodzenie i źródło rzeczywistości jest ostatecznie subiektywne, jesteśmy my nim sami (nie wiadomo, czy James ma na myśli my-ja czy my-wszyscy)
Istnieje prawdopodobnie nieskończenie wiele różnych porządków rzeczywistości (tak jak dla neokantystów)
Subuniverses (analogiczna kategoria dla umweltów) - np. świat zmysłów (rzeczy fizycznych), potoczny, nauki, idealnych relacji (matematyczny), idolów plemiennych, nadprzyrodzony, indywidualnych przekonań.
Każdy przedmiot, o którym myślimy odnosi się do przynajmniej jednego z tych światów
Schutz z tej Jamesowej perspektywy podchodzi do Cervantesa. Proponuje podejście do niego jako do traktatu o wielu rzeczywistościach:
rzeczyw. potoczna - świat Sancho Pansy
rzeczyw. fantazji - świat rycerski Don Kichota
Dla Kichota nic nie jest samo przez się zrozumiałe i nie jest niepodważalne (poza etosem rycerskim)
Oba światy zawierają w sobie enklawy doświadczeń - transcendujących je (mają te światy zbiory wspólne, iloczyn; przez to się transcenduja)
Świat rycerski Kichota to mikroświat, odwołanie się do niekwestionowanej tradycji (dzieła o rycerzach). Jeśli istnieje tradycja przekazu, to istnieje asumpt do budowania subuniwersum.
Tekst moze spełniać rolę nieobecnego lidera, tekst jego autorstwa.
Kiedy coś ze świata potocznego kwestionuje nastawienie Kichota, to on odwołuje się do tradycji i tego już nikt nie kwestionuje (np. instytucja błędnych rycerzy)
Błędne rycerstwo to pewien styl życia, który i tak różnicuje od świata potocznego. Błędni rycerze to słudzy Boga na ziemii, mają naprawiać krzywdy i siać sprawiedliwość. Błędne rycerstwo to również wiedza (prawo, teologia, medycyna, astronomia, kowalem, pływakiem, strażnikiem prawdy?)
Subświat bazuje na subdyscyplinach. Rycerstwo.
Świat rycerski jest realny, ma strukturę prawno-ekonomiczną. Błędni rycerze są poza prawem i poza ekonomią. Ten mikroświat charakteryzuje modyfikacja kategorii czasu, przestrzeni i przyczynowości.
Czarodzieje przyjaźni i urody spełniają zadanie przeczyny i motywu u Kichota. Trickster - przekłada jeden świat semiotycznie na drugi. „Wszystko może zamienić się we wszystko”. Zmieniają schemat interpretacji z dominującego świata na schemat z innego świata. Czarodzieje gwarantują współistnienie i porównywalność kilku sensownych mikroświatów.
Dla Don Kichota istnienie czarodziejów jest potwierdzone przez różne teksty.
Czarodziej jest wobec tych 2 światów zewnętrzny. To szamanistyczny trickster.
Przypadek konkretny:
Światy:
1. NRR
2. jego rodzina
3. nauka (obiektywne badania neuropsychiczne)
4. psychiatra-przyjaciel (ma z nim najbliższy kontakt)
Oliver Sachs - „Antropolog na Marsie”
Greg: wychowany w latach 50tych w dość zamożnej rodzinie, bystry chłopak.
W wieku 15 młodzieńczy bunt, szukanie ideału i przewodnika (lato miłości 1967), ostatni hipis, słuchał Alana Ginsberga, kapeli The Bigfoot’s Death
Stawał się agresywny, przestał rozmawiać z rodzicami
Zapuścił włosy, rzucił szkołę i w Village zaczał ćpać, szukał wyższej świadomości. Niezadowolony, bo szukał konkretnej doktryny.
1969- trafił do Hare Kryszna, przestał ćpać, narkotyki zastąpiła religijna egzaltacja, zyskał cel w życiu.
Rodzice początkowo sprzeciwiali się NRR, potem się z tym pogodzili. Greg jest w 3 świecie swojego życia.
Gregowi pogorszył się wzrok. Swami i inni z NRR zinterpretowali to jako efekt przemiany (budzi się w nim światło wewnętrzne)
Greg wchodzi w dysonans poznawczy, wyjaśnienia Swamiego przywróciły mu spokój, opiera się na jednym biegunie. Opiera się na doświadczeniu innych, nie swoim.
Uroczysty spokój, utrata pragnień, stan oszołomienia.
Odcięcie się od zewnętrznego świata, nie wychodzi już w ogóle ze świątyni.
Listowne relacji do rodziców wytworzyły dysonans. Po 3 latach chcieli sami sprawdzić co się dzieje z ich synem. Przełożeni świątyni się zgodzili.
Rodzice widzą go inaczej, niż grupa odniesienia. Byli przerażeni. Grupa uważała, że jest dobrze, bo jest święty. Władze świątyni zgodziły się, by rodzice go zabrali
Badania - ogromny nowotwór przysadki mózgowej. Przysadka jest odp. za wydzielanie endorfin oraz za przekształcenie melatoniny w serotoninę. Guz zniszczył nerwy wzrokowe, płaty czołowe, skroniowe i w dół do międzymózgowia. Praktycznie podmienił mózg. Chirurdzy go naprawili, ale nie zdołali naprawić zniszczeń.
Wedle świata religijnego ten guz to wyróżnienie, świętość.
Po operacji Greg był ślepy i poważnie upośledzony neurologicznie.
Można było temu zapobiec, gdyby ktoś nie uznał, że ślepota to świętość.
Miał 25 lat, gdy zmarł
28.10
endofazja, zinterioryzowanie, sprzężenie przedmiotowo-podmiotowe
4 stan tunja
Greg cd.
istota tricksteryczna
Nirguna Pada - ktoś kto idzie ścieżka bezwłaściwości
właściwość to stan różnicujący
84 Mahasidhów
fenomenologia jako teoria atrybucji znaczenia - mechanizmy formalne odpowiedzialne za różnicowanie subświatów.
Nelson Goodman „Jak tworzymy świat?” - 7 mechanizmów różnicujacych subświaty:
1. Składanie i rozkładanie kategorialne
2. Wartościowanie (hierarchia)
3. Porządkowanie (konstruowanie danej semiosfery, skalowanie)
4. Usuwanie i dodawanie
5. Deformacja
04.11
Jednostka w stanie przejścia między jednym a drugim światem
- inicjacja
- tzw. choroba szamańska
- ostra schizofrenia
zmiana znaczenia postrzeganego świata, postrzeganego ciała - co się wtedy dzieje z tożsamością?
„Zasady psychopatologii...”
Jean van der Burg - opisuje zmianę znaczeń u osoby z ostrym atakiem psychozy osiowej (schizofrenia)
1. lęk przed wyjściem z domu
2. modyfikacja rzeczywistości fizycznej
3. lęk przestrzeni
4. rzeczywistość wydawała mu się sztuczna i nierealna
5. po wyjściu z domu miał fizyczne objawy lęku
6. teoria filtrów percepcyjnych - u schizofrenika lepsza ostrość widzenia - pytanie: czy percepcja jest błędna czy lepsza?
7. percepcja ciała - nie wygląda na fizycznie chorego, uskarża się na ataki bicia serca, w przerwach odczuwał ból w klatce piersiowej (strach, że serce przestanie bić)
[notka: Mauss, idea śmierci wpojonej - semiosfera i znaki to coś, czym można zabić]
8. osłabienie nóg i zaburzenie równowagi
9. wieczorem, gdy jest ciemno wychodzi na spacer - potrzebuje laski, trzyma się roweru. nie mógłby de facto wsiąść na rower. w zimie nie wychodzi bo jest ślisko
10. relacja do innych ludzi: z nikim nie utrzymuje żadnych bliższych kontaktów, wszyscy go irytują, ma zastrzeżenia do słowa przyjaciel, uważa to za zakamuflowany egotyzm). Woli nie mieć dziewczyny, bo to istoty niższego rzędu. Interesują go głównie sprawy wartości - miłość to nonsens, ale nie dający mu spokoju. Aby zachować spokój musi zrezygnować ze wszystkiego (gazety, powieści) co by go łączyło z normalnym światem. Uczucie osamotnienia i dystans do obcych ludzi - marionetek bez życia, zdehumanizowanych. Chciałby zniszczyć te marionetki, ten świat, bo wszyscy są jego wrogami.
Husserl - noesis (akt poznawczy) - noemat (treści aktu poznawczego) = dane hyletyczne
w psychozie noesis podmienia noemat, stąd nadmiarowość znaczenia w stosunku do obiektu.
Maria Sokolik - psychoanalityczka. „Psychoanaliza i Ja”. osoby z zespołem borderline
- między nerwicami a psychozami są zaburzenia o rozmytej fenomenologii
- objawy osiowe:
1. poczucie zatracenia siebie, utraty granicy ja, rozpad ja, fragmentaryzacja ja.
„Nie mam żadnych myśli”
„Nie jestem w stanie reprezentować własnej osoby”
„W ogóle nie widze siebie jako ja” - obrzydliwe ego
„Zginięcie, ustanie, przerwanie kontaktu ze światem, zniknięcie”
„Całkowite poczucie braku wewnętrznej treści”
„Czuje się jak pusta łaska”
„Nie mam już żadnych uczuć”
„Jestem pusty” - stan agonii
„Pewne niewytłumaczalne zmiany - brak ciagłości własnego ja”
„Nie rozumiem dlaczego ta nowa osoba tak postepuje, ale wiem, że nie jestem nią, wobec niej jestem automatem”
- poczucie zupełnej obcości względem siebie
- rozbicie je na cześci, fragmentaryzacja ja, MPD. Patman - osoby rozpadały się na 8 subosób. Z MPD nie ma wyjścia i nie ma leczenia.
rozbicie u borderline’ów:
- rozpad somato-topowej mapy ciała - choroba szamańska. Poczucie fragmentaryzacji ja. „nie można ot tak sobie zyć bezkarnie”
- fazy skrajnego rozpadu, poczucie własnego nieistnienia
- poczucie nierzeczywistości istnienia, informują, że ich nie ma [piękne epoche]
- pojawia sie brak orientacji w czymkolwiek
- nie może się identyfikować z nowym Ja
- dośw. lęku radykalizujące się, pokrywa podmiot, świat itd.
- warunki - silny stres (zagrożenie życia, schemat inicjacyjny), deprywacja sensoryczna (poważne ograniczenie bodźców zewnętrznych), gwałtowna zmiana warunków zew., gwałtowne zmiany odbioru własnej osoby (radykalna zmiana ciała np. po wypadku)
- przed wybuchem: izolacja od innych, utrata obiektu uczuć (klasyka tematu)
- sytuacje nieustrukturyzowanego dośw. czasu
- pojawienie się i zmiana w życiu seksualnym - wywołuje zagrożenie poczucia tożsamości, przerażenie przed utratą ja, zatracenia się w drugiej osobie. obrzydzenie, wstręt
- fantasmagoryczna strategia radzenia sobie z doznaniem utraty świata, ciała i siebie. są urojenia wielkościowe i prześladowcze (zawsze naraz)
„Jestem bogiem-człowiekiem”
„jestem wysłannikiem Boga, jeśli nie potrafię odpowiedzieć na pytanie to mogę wydumać”
„telepatycznie wyczuwam uczucia innych ludzi” - misja dobra
„jestem diablicą”
„nie umiałam siebie umieścić w czasie”
„to ja jestem czasem”
„jestem totalną syntezą” - syntezy z całym wszechświatem
„zatraciłam poczucie jedności wewnętrznej”
„zaczęłam zastanawiać się nad swoją płcią”
„wydawało misie, że śmierć mnie nie dotyczy”
„jestem istotą abstrakcyjną”
„poczucie strasznej tragedii”
Pojęcie fenomenu
fenomenologia - to, co przejawione w logos
- u presokratyków to zasada niezmiennego w zmiennym
- Newton - fenomen, logos to hipoteza odnosząca się do fenomenu, a nauka to łączenie jednego z drugim
- pierwszy użył tego słowa Kant w 1786 r, mówi o fenomenologii jako o nauce odnoszącej się do pojmowania ruchu i bezruchu
18.11
Heraklit z Efezu rozpoznaje logos i proces, antycypuje fenomenologię
Newton używa słowa fenomen w nowożytnym znaczeniu
Goethe w teorii barw i morfologii roślin - fenomen jako praforma, mikroobecnt wzorzec całościowy.
Kant 1786 aplikuje pojęcie fenomenu do teorii ruchu
W Britannice fenomenologia jako część nauki związana z astronomią (za Newtonem)
Odkrycie naturalnych klas przedmiotów (tejlej?)
Kariera terminu w fizyce, w koncepcji czysto opisowej fizyki (Ernst, Mach) ma przeciwstawiać się narosłym konstrukcjom metafizycznym.
1905 - Boltzman, rozróżnia fenomenologię matematyczną, f. ogólną (neopozytyw. ciąg dośw.), f. energetyczną (identyfikowanie tego, co wspólne w elementach mechaniki)
Einstein - podobne pojęcie do powyższego.
Medycyna
lata 20 i 30 - f., teraz semazjologia, medyczna nauka o symptomach chorób abstrahująca od ich przyczyn - maksymalnie precyzyjna nozologia
Psychologia
Hildebrand, Rosenkranz - f. to klasyfikacja zjawisk psychicznych in toto
Husserl, Sartre, Merlau-Ponty, Chantepe de la Saussay, Christian Wolf, Etinger
Lambert - 1764, fenomenologia=optica transcendentalis, najogólniejsza nauka o tym, co pozorne (w przeciwieństwie do tego, co istotne)
Hegel „fenomenologia ducha” - nauka deskryptywna opisująca przejście ducha od stanu „w sobie” do stanu „dla siebie”, opis rozwoju świadomości i postępu samowiedzy. ścieżka cierpienia do siebie samego.
E. von Hartman - 1875 „Filozofia nieświadomego”
1858 - Hammilton, kontekst filozofii fenomenologicznej jako opisowej
Fenomenologia pojawia się w dziełąch Charlesa Pierce, faneroskopia (używa tego pojecia) - generowanie struktur znaczących znaków.
1900 r. - ukazanie się niezależnie 3 dzieł: Husserla „badania logiczne”, A. Fender „fenomenologia woli”, Scheller „Die Transcendentall und die Psychologische Metode”
Rozumienie fenomenologii:
1. metoda f.
2. nauka filozoficzna, dział wiedzy, zespół lub system twierdzeń
3. szkoła fil. założona przez Husserla
4. cały zespół dociekań zainspirowanych pojawieniem się nurtu f.
Huss...
dual