słowotwórstwo_-_rzeczowniki.doc

Kategorie słowotwórcze rzeczowników polskich

Derywaty transpozycyjne:

·          przekształcenie czasownika w rzeczownik, np. bieganie, czytanie;

·          przekształcenie przymiotnika w rzeczownik (nazwy abstrakcyjnych cech), np. biel, mądrość.

Derywaty modyfikacyjne (odrzeczownikowe):

·          nazwy żeńskie, np. studentka, dozorczyni;

·          nazwy deminutywne (zdrobnienia) oznaczające małe rozmiary przedmiotu, np. domek, lampka;

·          nazwy augmentatywne (zgrubienia) oznaczające duże rozmiary przedmiotu, np. domisko;

·          nazwy ekspresywne, np. kobiecina, babsko;

·          nazwy istot młodych, np. kocię, jaskółczę;

·          inne znaczenie modyfikacyjne wyrażane przedrostkami:

à      nadrzędność–podrzędność, np. arcybiskup, podgrupa;

à      ocena, np. arcydzieło;

à      przeciwieństwo, np. antypowieść;

à      dodatkowość zjawiska, np. nadprogram;

à      nadmierność, powtórność zjawiska, np. hiperkrytycyzm, reedycja.

Derywaty mutacyjne:

1.        Derywaty odczasownikowe:

·          nazwy subiektów czynności, procesów i stanów, np. biegacz, pływak, gryzoń, śpioch;

·          nazwy obiektów czynności, np. czytanka, lizak;

·          nazwy wytworów czynności i procesów, np. wyrób, dopisek;

·          nazwy środków czynności, np. przedłużacz, lejek;

·          nazwy miejsc, np. palarnia, przystanek, jezdnia;

·          nazwy temporalne, np. okupacja, żniwa;

·          nazwy sposobowe, np. chód, wymowa;

·          nazwy ilościowe, np. ukop, utarg;

·          nazwy zjawisk charakteryzowanych przez czynności, procesy i stany, np. nazwy chorób typu drętwica, padaczka;

2.        Derywaty odprzymiotnikowe:

·          nazwy subiektów (nosicieli cech), np. mędrzec, ponurak, pustynia;

·          nazwy zjawisk charakteryzujących się obecnością cechy, np. nazwy chorób typu żółtaczka, krzywica;

3.        Derywaty odrzeczownikowe:

·          nazwy subiektów:

à      nazwy odobiektowe, np. rybak, kominiarz;

à      nazwy odrezultatywne, np. portrecista;

à      nazwy odnarzędziowe, np. wędkarz;

à      nazwy odmateriałowe, np. złotnik;

à      odmiejscowe nazwy agentywne, np. poczciarz;

à      nazwy mieszkańców, np. gdańszczanin;

à      nazwy posiadaczy, np. sklepikarz;

à      nazwy amatorów, np. herbaciarz;

à      nazwy zwolenników lub przeciwników, np. heglista, antykomunista;

à      nazwy subiektów właściwości, np. brodacz, pasiak;

à      nazwy uczestników zdarzeń, np. zamachowiec;

à      odsposobowe nazwy subiektów, np. autostopowicz;

à      nazwy części całości i elementów zbiorów, np. sekciarz, ziarnko;

à      nazwy zbiorów złożonych z elementów, np. igliwie;

à      nazwy całości złożonych z części (składników), np. siarczan;

à      nazwy rodzajowe, np. azotowce, wierzbowce;

à      nazwy symilatywne, np. drągal, komarzyca;

à      nazwy genetyczne, np. świerczyna, wieprzowina;

à      nazwy osób pozostających w relacji pokrewieństwa, np. aptekarzowa;

·          nazwy obiektów i rezultatów:

à      odmateriałowe nazwy rezultatów, np. drewniak, słomianka;

à      odnarzędziowe nazwy obiektów, np. karbidówka;

à      odsposobowe nazwy obiektów lub rezultatów, np. kreskówka;

à      odsubiektowe nazwy obiektów, np. biskupstwo;

à      odsubiektowe nazwy rezultatów, np. pajęczyna;

·          nazwy środków czynności:

à      odwytworowe nazwy środków czynności, np. dziurkacz;

à      odobiektowe nazwy środków czynności, np. błotnik;

·          nazwy materiałowe, np. papierówka ‘rodzaj drewna’;

·          nazwy miejsc, np. mydlarnia;

·          nazwy temporalne, np. kwiecień;

·          nazwy cech ilościowych, np. metraż;

·          nazwy zjawisk charakteryzowanych przez relację do przedmiotu, np. kamica;

·          nazwy abstrakcyjnych cech czynności, stanów, np. chamstwo, profesura;

·          inne szczegółowe zjawiska mutacyjne, np.:

à      brak, przeciwieństwo zjawiska nazwanego podstawą, np. nieład, nieporządek;

à      podrzędność–nadrzędność względem zjawiska nazwanego podstawą, np. podpułkownik, nadporucznik.

DERYWATY ODCZASOWNIKOWE – FORMANTY