1. Objaśnij współczesne formy fleksyjne:
a) nodze, nóżce, ręce, wardze, musze
b) nogi, matki
c) kocie, cudzie.
Jaka może być charakterystyka fleksyjna tych form? Czy są to formy jednoznaczne, czy wieloznaczne? Czy występujące w nich końcówki fleksyjne są odziedziczone, czy innowacyjne?
2. Podziel podane współczesne formy M. lmn. na męskoosobowe i męskorzeczowe i omów ich wykładniki fleksyjne.
grzesznicy, wrogowie, synowie, chłopcy, ojcowie, syny, biskupi, chłopi, chłopy, biskupy, grzeszniki, wrogi.
Czy wszystkie formy mos. mają odpowiedniki mrzecz.?
3. Objaśnij pochodzenie współczesnych rzeczownikowych form fleksyjnych:
a) przed laty
b) noży, pasterzy
c) książęta
d) siąść na koń
e) na Węgrzech
f) lasami, polami, żonami.
Które formy są regularne, a które nieregularne, wyjątkowe w systemie gramatycznym?
4. Przedstaw pochodzenie poniższych form:
a) robiłem
b) oschły (człowiek)
c) boso
d) zdrów
e) po prostu
5. Które z poniższych form staropolskich zanikły w związku z ukształtowaniem się kategorii męskoosobowości?
na święty Michał, wróblowie, na początce, w zamętce, języcy, ta dobra słowa, z dusze, o wrodzech; w Bodze, z dusze, psi, ta miła lata, na święty Jan, wielorybowie, od krwie, w grzeszech.
6. Objaśnij podane wyżej w ćw. 5 formy staropolskie.
Wzór:
w grzesze – Msc. lp. rzecz. m., dekl. psł. –o-tematowa, końc. stp. –e odziedziczona z psł. –ě2, sam., która wywoływała palatalizację II, stąd *grěxě2 > *grěšě2 > stp. grzesze; nwpol. grzechu – końc. –u z tematów –ŭ, która nie powodowała palatalizacji (i wywołanych nimi wymian spółgłoskowych).
7. Przedstaw na wybranych przykładach ewolucję czasu przeszłego złożonego w polszczyźnie.
8. Określ psł. przynależność rzeczowników: siostra, wół, stóg, owca, mysz, brew, susza, piwnica, niebo, siemię, miłość koń. Jaki typ odmiany: twardo- czy miękkotematowy dziś reprezentują?
9. Na podstawie fragmentu tekstu określ:
a) wytłuszczone formy fleksyjne rzeczowników (przypadek, liczba, rodzaj, dawna deklinacja, końcówka – odziedziczona (pierwotna) czy innowacyjna (wtórna);
b) wytłuszczone formy fleksyjne przymiotników (przypadek, liczba, rodzaj, dawny typ odmiany – prosta czy złożona);
c) wytłuszczone formy fleksyjne czasowników (osoba, liczba, czas, rodzaj, tryb, dawna koniugacja);
d) objaśnij formę zaimka togo,
*e) zrekonstruuj podkreślone wyrazy i omów procesy fonetyczne, jakie w nich zaszły.
Święty Ewanjelista trojaki skutek znamienity pokazuje w tych we trzech krolech pogańskich: jich żądne krolewica dziewicą porodzonego pytanie; jich wierne księżyca pokojnego poznanie (..); a jich rychłe i szczodre krola mocnego odarowanie.
Bo Pismo togo krolewica dziewicą porodzonego w trojakiem mieście Pisma nazywa krolem luda żydowskiego: w jego dziwnem narodzeni; w jego uciesznem wielikich cud czynieni; a w jego trudnem umęczeni.
10. O czym świadczą współczesne formy zaimkowe tego, temu zamiast stp. togo, tomu?
11. Objaśnij na przykładach proces demorfologizacji rodzaju w odmianie rzeczowników.
12. Objaśnij supletywizm w odmianie zaimka 3. osoby on, ona, ono.
13. Omów pochodzenie nagłosowego ń- w następujących formach:
z nim
weń
doń
14. Na przykładzie liczebników: dwa, dwanaście, czterdzieści, dwieście, osiemset przedstaw kształtowanie się w języku polskim odrębnej deklinacji liczebników.
15. Przedstaw historię kształtowania się odrębnej deklinacji przymiotników w języku polskim.
16. Jaka była dawna psł. przynależność koniugacyjna czasowników:
każę, każesz
robię, robisz
czytam, czytasz
piekę, pieczesz
widzę, widzisz,
gram, grasz
17. Objaśnij pochodzenie koniugacji –em, -esz na przykładach, np. umiem, umiesz.
18. Objaśnij zróżnicowanie tematów następujących czasowników:
mażę – mazać
strzygę - strzyc
wlokę – wlec
Określ temat I (czasu ter.) i temat II (bezokolicznika) oraz przynależność koniugacyjną tych czasowników – prasłowiańską i polską.
19. W wybranym niżej fragmencie „Kazań świętokrzyskich” [a) lub b)] objaśnij czasownikowe formy fleksyjne (w tym również imiesłowów):
a) Czcie się tako we księgach sądskich: anjeł, prawi, święty stąpi do Galaa ku synom izraelskim. (..) I zmowi to słowo: sam, prawi, przez mię przysiągł jeśm, iż wam chociał jeśm podać ziemię wrogow waszych, iżbyście ku jich bogom nie chodzili; togo jeście nie uczynili, ale potępiwszy Boga waszego wszemogącego, pogańskim bogom modłę jeście wzdawali. (..) A gdaż, prawi, anjeł zmowił ta wszytka słowa, zapłakachą, prawi, wszem sircem i obietnicę Bogu wzdachą, iżby sę Bog nad nimi smiłował.
b) Usłyszew to krol Ezechijasz i wszyciek lud jego, (..) pośpieszychą się do kościoła na modlitwę przed Boga wszemogącego i poczęchą się modlić, iżby je Bog zbawił ot mocy krola pogańskiego. Tegdyż nagle Bog usłuszał modlitwę luda śmiernego i posłał jim na pomoc anjeła swego świętego. (..) Toć i jeść to, iże anjeli święci dani są nam na oświecenie naszego sąmnienia. (..) A gdaż, prawi, anjeł zmowił ta wszytka słowa, zapłakachą, prawi, wszem sircem i obietnicę Bogu wzdachą, iżby się Bog nad nimi smiłował.
20. Przedstaw pochodzenie poniższych form:
a) robiono
b) mający, siedząc
c) napoiwszy, przepisawszy, przebiegłszy
d) wiadomo, rzekomo.
sunka