Podstawowe kategorie kompozycji utworu literackiego.doc

Dzieło literackie, jako wypowiedź językowa, zakłada zawsze obecność jakiegoś tematu,                       ze względu, na który wypowiedź jest w ogóle realizowana oraz istnienie jakiegoś celu, w którym się ją realizuje.

Temat jest pojęciem strukturalnym, tzn. jego funkcja dotyczy organizowania elementów wypowiedzi w strukturę, czyli całość, w której wszystkie elementy warunkują się nawzajem,                 a znaczenie każdego elementu może być zrozumiane tylko w kontekście pozostałych składników.

Tematy cząstkowe – motywy – zasadniczy budulec treści wypowiedzi, tworzą wspólnie temat. Temat funkcjonuje w stosunku do całości utworu, motyw w stosunku do pojedynczego elementu (motywem może być na przykład susza, spór rodzinny). Ten sam motyw może pełnić w utworach różne funkcje, raz, jako jeden z elementów utworu, innym razem, jako temat.

Motywy wędrowne – te same tematy i motywy pojawiające się w różnych epokach i na różnych terenach.

- tematy i motywy typowe dla epoki – śmierć w średniowieczu;

- typowe dla gatunku literackiego – konflikt racji indywidualnej i zbiorowej w tragedii;

- typowe dla środowiska – galanteria miłosna w dworskiej literaturze średniowiecznej;

- typowe dla pisarza – motyw zmiany pór roku w twórczości Wyspiańskiego;

Materiał  fabularny – zespół wszystkich motywów utworu. Mogą one łączyć się ze sobą spoiście, wzajemnie się warunkować albo występować tylko obok siebie, wiązać się ze sobą luźno.

Motywy tworzące świat przedstawiony w utworze mogą go rozwijać, a więc mieć charakter dynamiczny, takimi motywami są przede wszystkim zdarzenia, lub mogą ukazywać się statycznie, na przykład opis wyglądu postaci, rzeczy, miejsca, czy nawet sytuacji.

Przyczynowo –skutkowy związek wszystkich motywów zdarzeniowych w utworze buduje jego fabułę.

Szeregi zdarzeń powiązanych przyczynowo i dotyczących poszczególnych postaci utworu stanowią jego wątki, te zaś z kolei tworzą fabułę. Ilość wątków i stopień wzajemnej ich zależności decydują, czy mamy do czynienia z fabułą prostą, czy złożoną.

Proces przechodzenia od zdarzenia do zdarzenia, od sytuacji do sytuacji oparty o związki celowościowe tworzy w ramach fabuły akcję. Zdarzenia akcji wypełniają zazwyczaj główny wątek utworu, akcja wysuwa się na pierwszy plan.

Wątki drugoplanowe.

Fabularność – cecha głównie utworów epickich i dramatycznych, można powiedzieć, że fabuła jest formą świata przedstawionego utworów epickich i dramatycznych, pozbawiona jest jej liryka.

Podział utworów literackich na fabularne i niefabularne (więcej motywów statycznych).

Motywy zależne często od podmiotu literackiego – kogoś, kto swoją wypowiedź realizuje                      i skierowuje do jakiegoś odbiorcy.

Podmiot liryczny i narrator.

Anegdota – jej tematem i osią jest zwykle pojedyncze zdarzenie.

Kompozycja zamknięta – prowadzi do niej wysunięcie na pierwszy plan związków zachodzących między zdarzeniami fabuły. Szczególną rolę ma w niej zdarzenie początkowe                 i końcowe, zawiązanie i rozwiązanie.

Kompozycja otwarta – moment początkowy i końcowy są jakby przypadkowe, dowolnie wyznaczone, a związki zdarzeń raczej luźne.

Czas wypowiedzi, czas świata przedstawionego, czas rzeczywistości realnej.