Krystyna Kuliczkowska, W szklanej kuli. Szkice o literaturze dla dzieci i młodzieży, Warszawa 1970.

Kazimierz Wyka stwierdził, że literatura dla dzieci jest jak szklana baśniowa kula,  w której odbijają się te same problemy, jakie spotykamy w piśmiennictwie dla dorosłych.

Czukowski uznał, że pisząc dla dzieci, trzeba tworzyć „poetykę dziecięcych słów”, tak by powstał gatunek pisarski oparty nie na wyrozumowanej koncepcji, lecz uwarunkowany sposobem przeżywania dziecka na danym etapie rozwoju.

DEOTYMA (JADWIGA ŁUSZCZEWSKA) – AUTORKA UNIUS LIBRI

·         Panienka z okienka – obrazek obyczajowy, urozmaicony konwencjonalną fabułą romansowej powiastki

o       przegląd XVII-wiecznych mód

o       drobiazgowe obserwacje obyczajowe

o       autorka nie starała się o psychologiczny charakter postaci, nie wykracza poza szablony

o       zespolenie momentów dydaktycznych i baśniowych

o       nie pisała z zamiarem dydaktycznym

POZYTYWNY BOHATER SIENKIEWICZA

Staś Tarkowski – zarozumiały 14-letni chłopiec, który wyobrażał sobie, że tanim kosztem odegra rolę bohatera, przekonuje się, że bohaterstwo wymaga ofiar prawdziwych, przezwyciężania przeszkód przerastających siły i nie mierzy się natychmiastowym efektem, łatwo zdobytą sławą; dojrzewa, gdyż każde wydarzenie jest dla niego lekcją życia i pociąga za sobą duchowy rozwój.

·         problemy otwarte, które trzeba rozstrzygać ciągle na nowo wg wewnętrznych, ciągle kontrolowanych norm, wynikających ze współżycia z ludźmi, z konfrontacją własnej postawy ze zjawiskami życia

POLSKI VERNE – PISARZ TRZECH POKOLEŃ

Władysław Umiński

·         Zwycięzcy oceanu (pierwsza powieść) – wyd. w 1890 w „Wędrowcu” (wyd. osobne 1891)

·         Balonem do bieguna (w latach 1904-1951 – 10 wydań, każde w nieco zmienionej wersji)

·         Od Warszawy do Ojcowa – powieść krajoznawcza

·         Samolotem naokoło świata (1911)

·         Żegluga powietrzna – praca popularyzatorska

·         Ciekawe wynalazki

·         Flibusterowie (1901) – o rozbitkach na Kubie

·         Krzyż i półksiężyc (1913)

·         publicystyka

·         Podróż naokoło Warszawy – powieść krajoznawcza

·         Synowie puszczy – powieść krajoznawcza

·         Po kraju – powieść krajoznawcza

·         W głębinach oceanu

·         Krwawy chleb (1912, później pod tytułem Znojny chleb)

·         Pod flagą polską samochodem naokoło świata (1929) – prób napisania powieści o charakterze reportażu

o       kronika podróży skauta Jelińskiego, oparta na ustnej relacji

·         W nieznane światy (1895) – powieść fantastycznonaukowa

·         Podróż bez pieniędzy – ośmieszenie amerykańskiego stylu życia

·         W puszczach Kanady – o losie Indian

·         W podbłocznych krainach

MARIA DĄBROWSKA – DLA DZIECI

·         opowiadanie Janek

·         Przyjaźń

·         od 1916 roku współpracowała z dwutygodnikiem „W słońcu”

o       pogadanki historyczne i krajoznawcze

o       eseje literackie

o       felietony aktualne

o       opowiadania

·         tematyka podyktowana potrzebą chwili

·         zbiór Dzień Ojczyzny (1918)

o       ciekawa kreacja dziecka – bohatera

o       prezentowany punkt widzenia to punkt widzenia dziecka

o       mali bohaterowie – świeżość odczuwania, niekłamany entuzjazm i żarliwa potrzeba dokonania czegoś pożytecznego

o       opowiadanie najbardziej dojrzałe – My polskie dzieci

§         konflikt między potrzebą radosnego wypełniania codziennych, szkolnych obowiązków a wyższą patriotyczną racją, która każe tym obowiązkom zbuntować się, gdy są „kłamstwem i poniewierką”

·         Marcin Kozera (1924)

o       czas akcji – przed I wojną światową

o       wewnętrzna przemiana bohatera

o       bez frazeologii i patosu

·         Olek (1922 w zbiorze Gałąź czereśni)

o       mało tendencyjności

o       bezpośrednie formułowanie haseł

o       uproszczenie problematyki à wiarygodność

o       zatuszowana dydaktyczna wymowa utworów

·         Wilczęta z czarnego podwórza

o       gromada dzieci obdartych i mizernych, lecz pełnych życia

o       harcerstwo

·         prościutkie sceny z życia szkolnego

o       Pierwszy dzień w szkole

o       Wakacje

·         Czajka – o oswojonym ptaszku

·         refleksyjne, pełne zadumy spojrzenie na życie

o       Drogie kamienie

o       Koledzy Jacka

o       Szpital

·         Przyjaźń (1927) – dojrzała proza

·         Uśmiech dzieciństwa (1922)

o       utwór „o dzieciach nie dla dzieci”

o       charakter niejednolity

o       mgiełka liryzmu i sentymentu

·         nowele (dojrzałe) o dziecięcych dramatach

o       Janek – fakty mówiące same za siebie

o       Pies

·         Dąbrowska poważnie traktowała twórczość dla dzieci i młodzieży, upominała się o równe prawa dla literatury dziecięcej, o potrzebę badań nad tą dziedziną twórczości

BAJKOPISARZ I GAWĘDZIARZ

Benedykt Hertz (1872-1952)

·         praca publicystyczna od 1894 r.

·         Gęś i orzeł – bajka (wyd. w 1900 w „Głosie”)

·         stałe felietony w „Głosie” i artykuły na temat społeczeństwa

·         związany był z wieloma czasopismami

·         bajki – wyrażały postawę autora wobec świata, zmysł realizmu i poczucie humoru

o       po zmianie sytuacji politycznej mógł odrzucić maskę alegorii

·         dla własnej córki, Magdaleny, zaczął pisać literaturę dziecięcą

o       Taś-taś (1916) – debiut w twórczości dla dzieci

o       Przygody Magdusi

o       gdy podrosła, napisał:

§         Wakacje w puszczy

§         Henryś – powieść

·         chłopiec z rodziny inteligenckiej, który opiekunów znajdował wśród prostych ludzi

·         Trzewiki szczęścia – baśń sceniczna, komedyjka

·         Szopka warszawska – napisana z Wandą Tatarkiewiczówną

·         satyryk, humorysta à umiał przemówić do młodego czytelnika w sposób lekki, pogodny, dowcipny, pozbawiony wszelkiego moralizatorstwa

·         Ze wspomnień Samowara (1936) – powieść autobiograficzna

·         język swobodny, barwny, często – żargon uczniowski

·         styl gawędziarski (wyczuwalne wpływy Korczaka)

·         lata 30. XX wieku – współpracował z Polskim Radiem

·         Bajki dla dzieci – parafrazy bajek Kryłowa

·         pod koniec życia zbierał materiały do Antologii bajki polskiej – nie ukończył tego dzieła, wydano je pośmiertnie w 1958 roku, do druku przygotowała Maria Hulewiczowa

NOWE WCIELENIE ROBINSONA[1]

Z naszą tradycją zrosła się najsilniej przeróbka Anczyca (świadoma adaptacja) powieści o Robinsonie.

Stanisław Stampfl’ oparł swą książkę (1958) na zupełnie nowym pomyśle konstrukcyjnym – w nagłówku każdego rozdziału podaje motto z pamiętnika Robinsona, rozbudowywała je następnie w scenie powieści, pisana w 3. os.

·         w partii narracyjnej – zachowanie zasadniczych elementów fabularnych, wzbogacone są jednak malowniczym opisem, żywym dialogiem, nowymi realiami, szeroką i wartko toczącą się akcją

ADAPTACJA CHATY WUJA TOMA

1954 – wyd. w tłumaczeniu Ireny Tuwim i Juliana Stawińskiego.

Dwie wersje:

·         Adam Leszczyński, wyd. „Iskry”

·         Stanisław Stampfl’, wyd. „Nasza Księgarnia”

KLASYCY „DO CZYTANIA”

·         Gąsiorowski – trylogia historyczna:

o       Huragan

o       Rok 1809

o       Szwoleżerowie gwardii

...