Wielka_nieobecna_-_Zakowski_-_z_przypisami.pdf

„Wielka nieobecna” Jacek Żakowski

www.maturazpolskiego.pl

1. Mało co jest bardziej wkurzające niż sąsiad, który ma jedną krowę więcej. Ale każdy ma takiego sąsia-

da. A kto ma się gorzej od innych, czuje się jakoś skrzywdzony. W głębi duszy większość z nas wierzy

przecież, że ludzie rodzą się i z natury są lub powinni być równi. Każdy jednak gołym okiem widzi,

że w żadnym potocznym sensie to nie może być prawda.

2. Trudno o pogląd bardziej fałszywy, frustrujący 1 i konieczny zarazem, niż wielki mit równości. Może je-

steśmy równi wobec spraw ostatecznych: śmierci i życia wiecznego. W życiu doczesnym najpierw nierów-

no nas wyposaża natura – w zdrowie, zdolności, wygląd. Potem bardzo różnie wyposaża nas nasze oto-

czenie – rodzina, środowisko, szkoła. Dostajemy język, styl życia, aspiracje 2 , nawyki, horyzonty marzeń,

potoczny obraz świata, kulturę. Nie mamy na to zbyt dużego wpływu. Kiedy możemy go mieć, na ogół je-

steśmy już ukształtowani w tak poważnym stopniu, że bardzo nierówno korzystamy z tej szansy.

Znów wiele zależy od przypadku, czyli szczęścia, które też nie jest dzielone po równo. Jedni spotkają oso-

by czy okoliczności, które im pomogą, inni takie, które im zaszkodzą.

3. Wchodząc w społeczne życie mamy nierówne szansę. Im dalej w las, tym więcej 3 nierówności i jedno-

cześnie więcej mitów równości. Mit równych szans w pracy przegrywa nawet z urodą, która jak wiadomo

pomaga w karierze, nie mówiąc o wykształceniu, które w dużym stopniu zależy od tego, kim są nasi ro-

dzice. Mit równej konkurencji na rynku przegrywa choćby z urodzeniem. W każdym kraju na świecie

partnerzy inaczej traktują członków znanych rodzin i firm, a za granicą lepiej są traktowani ci z krajów

cieszących się dobrą opinią. Przed sądem mit równego prawa przegrywa nie tylko z pozycją społeczną,

lecz także z płcią, zamożnością, zdolnością przekonywania.

4. Nawet mit politycznej równości, której symbolem jest równa siła głosu każdego obywatela, nie broni

się w świecie realnym. Słabsi albo nie biorą udziału w wyborach, albo nie potrafią ocenić, kto reprezen-

tuje ich prawdziwy interes.

5. Nierówność jest nieusuwalna. A jednak cały nasz świat – demokracja 4 , wolny rynek 5 , prawo – oparty

jest na micie równości. Nawet w PR L 6 85 proc. ludzi uważało przecież, że nierówności są w Polsce zbyt

wielkie, choć wówczas były nieporównanie mniejsze niż teraz. To pokazuje jeden z paradoksów 7 równości

1 frustracja – stan przykrego napięcia emocjonalnego, wywołany niemożnością osiągnięcia zamierzonego

celu.

2 aspiracja – ambicje, pragnienia, dążenia.

3 Im dalej w las, tym więcej drzew – (fraz.) trudności piętrzą się wraz z rozwojem sytuacji.

4 demokracja – (gr. demos ‘lud’, kratos ‘władza’), dosłownie – rządy ludu, ludowładztwo; obecnie termin de-

mokracja jest używany w 4 znaczeniach: 1) władza ludu, narodu, społeczeństwa; 2) forma ustroju politycz-

nego państwa, w którym uznaje się wolę większości obywateli jako źródło władzy i przyznaje się im prawa

i wolności polityczne gwarantujące sprawowanie tej władzy; 3) synonim samych praw i wolności politycz-

nych, których podstawą jest równość obywateli wobec prawa oraz równość ich szans i możliwości; 4) ustrój

społeczno-gospodarczy zapewniający powszechny równy udział obywateli we własności i zarządzaniu naro-

dowym majątkiem produkcyjnym, dostęp do dóbr kultury, oświaty i ochrony zdrowia.

5 wolny rynek – handel, w którym ceny nie są normowane przez państwo.

6 PRL , Polska Rzeczpospolita Ludowa – oficjalna nazwa państwa polskiego w latach 1952–1989.

7 paradoks – stwierdzenie, które wydaje się samozaprzeczeniem, a jednak zawiera jakąś prawdę; też: rodzaj

aforyzmu niezgodnego w swej treści z ogólnie przyjętą opinią.

1 z 6

„Wielka nieobecna” Jacek Żakowski

www.maturazpolskiego.pl

– ci, którzy się domagają równości w imię mitu, sami ją muszą w imię natury odrzucić. Komunizm 8

upadł przecież nie dlatego, że „wrogie siły” skutecznie spiskowały, ale właśnie dlatego, że nawet ci, którzy

o niego walczyli, jedne nierówności zastępowali innymi – też nieakceptowanymi.

6. Można by w tym miejscu powiedzieć – bądźmy realistam i 9 , pozbądźmy się frustrującego 10 mitu.

7. Ale na przekór naszej wiedzy o świecie rzeczywistym mit równości ma racjonalne 11 jądro. Uparta wiara

w równość wynika w istocie z wiedzy o nierówności. Czy byśmy mieli ochotę się ścigać, gdyby-

śmy nie wierzyli w równość, czyli w szansę dorównania tym przed lub nad nami? Dynamizm 12 nowocze-

sności wziął się między innymi z tego, że więcej osób poczuło się uczestnikami wspólnoty równych ludzi,

którzy mogą się ze sobą ścigać. Chłop pańszczyźniany 13 czy rycerz króla Artura 14 w żadną równość

nie wierzył.

8. Równość jest złudzeniem koniecznym, byśmy żyli lepiej. Koniecznym, jednak niewystarczającym.

Sztuka polega na tym, żeby w ten mit uwierzyć, ale nie za bardzo, i żeby rzeczywistość uznać,

ale nie do końca. Słynna kpina z „Folwarku zwierzęcego” Orwella 15 , że wszyscy są równi, ale niektórzy są

8 komunizm – (łac. communis ‘wspólny’, ‘powszechny’) ideologia postulująca równość (egalitaryzm) i wspól-

notę w organizacji życia społecznego oraz racjonalność w kierowaniu życiem gospodarczym, głosząca nie-

uchronność upadku kapitalizmu i potrzebę działań dla osiągnięcia tego celu; w teorii marksistowskiej

(marksizm) najwyższa, bezklasowa forma organizacji społecznej, następująca po kapitalizmie; ruch spo-

łeczny i polityczny wywodzący się z ideologii marksistowskiej, ukształtowany w wyniku rozłamu socjalde-

mokracji; w niemarksistowskiej teorii społecznej i w języku potocznym – ustrój społeczny w państwach rzą-

dzonych przez partie komunistyczne; w państwach komunistycznych określany również mianem socjali-

zmu realnego.

9 realista – człowiek odnoszący się do życia w sposób trzeźwy, praktyczny, biorący pod uwagę konkretne wa-

runki; zwolennik lub przedstawiciel realizmu artystycznego.

10 frustrować – wywoływać u kogoś frustrację.

11 racjonalny – oparty na metodach naukowych, dobrze przemyślany i uzasadniony; oparty na rozumie;

też: kierujący się rozumem.

12 dynamizm – szybkość, energia, prężność w działaniu.

13 pańszczyźniany – dotyczący pańszczyzny; pańszczyzna – przymusowa praca i posługi chłopa na rzecz

pana feudalnego w zamian za użytkowanie gospodarstwa, stanowiące jeden z przejawów poddaństwa chło-

pów; obejmowała przede wszystkim pracę na roli (folwark), także inne posługi, np. podwody, stróżę, pracę

w lesie, również w rzemiośle dworskim, w kuźnicach, w XVIII w. w manufakturach; chłopi posiadający go-

spodarstwa pełnorolne (kmiecie), ale także niekiedy zagrodnicy odrabiali pańszczyznę sprzężajną (tj. z wła-

snym zaprzęgiem), małorolni (zagrodnicy, chałupnicy, komornicy) – pańszczyznę pieszą.

14 Artur , Artus, Arthur – półlegendarny król celtyckich Brytów z V–VI wieku, władający południowo-zachod-

nią Brytanią; centralna postać średniowiecznych legend arturiańskich, których trzon wywodzi się z mitolo-

gii celtyckiej, przekazanej we wczesnośredniowiecznej literaturze walijskiej.

15 Orwell [o:ruel] George – właśc. Eric Arthur Blair (1903–1950) angielski powieściopisarz i publicysta. Po re-

zygnacji ze służby (1922–27) w brytyjskiej policji imperialnej w Birmie podjął działalność pisarską w Paryżu

i Londynie (zbeletryzowany reportaż „Na dnie w Paryżu i Londynie” 1933; powieści satyryczno-społeczne

„Córka proboszcza” 1935 i „Wiwat aspidistra” 1936; dokument o bezrobociu i nędzy proletariatu „The Road

to Wigan Pier” 1937); 1936–37 uczestnik wojny domowej w Hiszpanii w szeregach anarchistów (reportaż li-

teracki „W hołdzie Katalonii” 1939), w czasie II wojny światowej korespondent BBC; te doświadczenia uczy-

2 z 6

„Wielka nieobecna” Jacek Żakowski

www.maturazpolskiego.pl

jednak równiejsi, uczciwie opisuje każdą rzeczywistość nowoczesnego świata.

9. To jednak nie znaczy, że warto się na tę rzeczywistość konsekwentnie 16 zgodzić. W realnym świecie

nadmiar konsekwencji prowadzi do katastrofy. Ideologie 17 , które konsekwentnie uznały nierówność (rasi-

ści 18 , nacjonaliści 19 , monarchiści 20 , lesseferyści 21 ) , poniosły równie sromotne 22 klęski i powodowały rów-

nie wielkie nieszczęścia jak te, które ją chciały w imię mitu równości usunąć (komuniści 23 , anarchiści 24 ) .

Problem jest w odpowiednich proporcjach i sposobie ich utrzymania. Natura pogłębia nierówności.

Gdy zajdzie w tym zbyt daleko, mit równości popycha ludzi do tego, by ją wyrównywać. Może temu słu-

żyć rewolucja, pospolity rabunek albo polityka. Fenomen 25 demokracji polega właśnie na tym, że utrzy-

muje nierówność na wciąż zmieniającym się znośnym dla ogółu i racjonalnym poziomie, co pozwala

uniknąć rewolucji 26 i ograniczyć rabunki. By jednak ten system w miarę sprawnie działał i niwelował 27

niły z Orwella pisarza politycznego o przekonaniach demokratyczno-socjalistycznych, przeciwnika wszel-

kiego totalitaryzmu, zwłaszcza komunistycznego; uznanie zdobył jako publicysta („The Lion and the Uni-

corn. Socialism and the English Genius” 1941) i eseista („Inside the Whale” 1940; „Shooting an Elephant”

1950); największą sławę przyniosły mu powieści politycznej: satyryczno-groteskowa alegoria „Folwark zwie-

rzęcy” (1945, wydanie polskie Londyn 1947, wydanie poza cenzurą 1979; ekranizacje: 1956 i 2001)

oraz antyutopia „Rok 1984” (1949, wydanie polskie Paryż 1953, wydanie poza cenzurą 1980; ekranizacje:

1956 i 1984); analizował w nich zasady funkcjonowania systemu komunistycznego, głównie sowieckiego,

odsłaniając przede wszystkim mechanizmy deprawacji myślenia i języka (m.in. zjawisko tzw. nowomowy).

16 konsekwentny – przeprowadzający coś lub przeprowadzany wytrwale w myśl założeń.

17 ideologia – system poglądów, idei, pojęć jednostki lub grupy ludzi.

18 rasista – zwolennik rasizmu; rasizm – zespół poglądów społeczno-politycznych oparty na twierdzeniu

o nierówności biologicznej, społecznej, intelektualnej itp. ras ludzkich; też: dyskryminowanie ludzi z powo-

du ich przynależności do rzekomo niższej rasy.

19 nacjonalista – zwolennik nacjonalizmu; nacjonalizm – postawa i ideologia uznająca interes własnego na-

rodu za wartość najwyższą.

20 monarchista – zwolennik monarchii; monarchia – forma rządów, w której władza spoczywa w ręku mo-

narchy, sprawującego ją dożywotnio; też: państwo o takim ustroju.

21 l esseferysta (właściwie leseferysta ) – zwolennik leseferyzmu; leseferyzm – zasada pozostawienia jedno-

stce swobody działania w zakresie gospodarowania i prawa do własności prywatnej; wolność jednostki,

zwłaszcza w wymiarze społeczno-ekonomicznym; rola państwa miała być ograniczona do roli „nocnego

stróża”, który miał strzec fundamentalnych zasad wolności gospodarowania i prywatnej własności; rozu-

mowanie leseferystów jest oparte na założeniu, że każdy człowiek kieruje się zasadą korzyści materialnej

( homo oeconomicus )

22 sromotny – przynoszący hańbę, wstyd.

23 komunista – zwolennik komunizmu lub członek partii komunistycznej.

24 anarchista – zwolennik anarchizmu; (przen.) człowiek niechcący lub nieumiejący podporządkować się obo-

wiązującym przepisom; anarchizm – kierunek społeczno-polityczny sprzeciwiający się wszelkiej organizacji

państwowej; bezład, rozprzężenie, dezorganizacja.

25 fenomen – coś niezwykłego, osobliwego lub ktoś niezwykły, wyjątkowy; w języku naukowym: zjawisko.

26 rewolucja – gwałtowne obalenie ustroju, dokonane w celu zdobycia władzy i ustanowienia nowego ustroju;

zasadnicza, gwałtowna zmiana w jakiejś dziedzinie.

27 niwelować – wyrównywać teren do jednego poziomu; (przen.) niwelować różnice społeczne.

3 z 6

„Wielka nieobecna” Jacek Żakowski

www.maturazpolskiego.pl

nadmierne nierówności, ludzie muszą uwierzyć w równość i nierówność zarazem. Jak by to paradoksal-

nie nie brzmiało, od kiedy władza i społeczny porządek nie mają już boskiej legitymizacji 28 , to właśnie

mit równości autoryzuje 29 nierówność.

10. Świat nie jest logiczny. Każda próba ujęcia go w karby 30 żelaznej logiki 31 prowadzi do katastrofy. Nie-

równość jest faktem. Równość jest tęsknotą. Nierówność jest naturalna. Równość jest niezbywalna. Obie

są nam niezbędne do życia. Wciąż musimy szukać między nimi odpowiednich proporcji. A zapewne żad-

ne uniwersalnie odpowiednie proporcje nie istnieją. Więc jest nadzieja, że będziemy szukali bez końca.

Jacek Żakowski, Równość. Wielka nieobecna ,

„Polityka” nr 17 (25010), 30 kwietnia 2005.

Zadania do tekstu:

1. Dwa pierwsze zdania akapitu 1. zawierają spostrzeżenia na temat relacji między ludźmi. Przereda-

guj je tak, aby każdemu z nich nadać formę prawdy ogólnej.

(0–1–2 p.)

2. Przez powtórzenie jakiego słowa w akapicie 1. autor sygnalizuje, że wypowiada sądy o charakterze

uniwersalnym? Zapisz to słowo.

(0–1 p.)

3. Na podstawie akapitu 2. wymień trzy czynniki, które zdaniem autora decydują o nierówności mię-

dzy ludźmi.

(0–1 p.)

4. Użyte w akapicie 3. sformułowanie „Im dalej w las, tym więcej nierówności” jest przekształconym

przysłowiem. Wyjaśnij, w jakim znaczeniu autor użył tego sformułowania.

(0–1 p.)

5. Na podstawie akapitu 5. wyjaśnij, co według autora tekstu było przyczyną upadku komunizmu.

(0–1 p.)

6. Wskaż zdanie, które najlepiej określa związek między akapitem 1. a akapitami od 2. do 5.

a) akapity od 2. do 5. zawierają definicje terminów wspomnianych w akapicie 1.,

b) akapity od 2. do 5. służą udowodnieniu stwierdzenia zawartego w akapicie 1.,

c) treści akapitu 1. oraz akapitów od 2. do 5. są sprzeczne,

d) akapit 1. nie łączy się treściowo z akapitami od 2. do 5.

(0–1 p.)

7. Autor tego tekstu chętnie posługuje się paradoksami. Zacytuj dwa z nich.

28 legitymizm – uznawanie obowiązującego porządku prawnego; legitymować – sprawdzać urzędowo czyjeś

dokumenty w celu stwierdzenia tożsamości; przedstawiać dowody, uzasadniać; uprawniać do czegoś.

29 autoryzować – dawać pozwolenie na druk, przekład, przeróbkę itp. swojego dzieła.

30 karb – wycięte na czymś, zwykle rejestrujące liczbę czegoś; (fraz.) kłaść, złożyć coś na karby czyjś

lub czegoś – przypisywać coś komuś lub czemuś.

31 logika – nauka o formach i zasadach poprawnego myślenia i wnioskowania; prawidłowe myślenie; konse-

kwencja, prawidłowość czegoś.

4 z 6

„Wielka nieobecna” Jacek Żakowski

www.maturazpolskiego.pl

(0–1–2 p.)

8. Na podstawie akapitów 7. i 8. wyjaśnij jednym zdaniem, na czym polega pozytywny wpływ mitu

równości na ludzi.

(0–1 p.)

9. W akapicie 8. Żakowski cytuje Orwella. Wyjaśnij, jaką prawdę o świecie wyraża dzięki cytatowi

z powieści „Folwark zwierzęcy”.

(0–1 p.)

10. Na podstawie akapitu 9. zinterpretuj zdanie: „W realnym świecie nadmiar konsekwencji prowadzi

do katastrofy”.

(0–1 p.)

11. Na podstawie akapitu 9. sformułuj dwa wnioski na temat zalet ustroju demokratycznego.

(0–1–2 p.)

12. W jakim znaczeniu autor używa w tekście słowa „mit”? Sformułuj definicję wyrazu „mit” w tym

znaczeniu.

(0–1–2 p.)

13. Które dwa zdania w akapicie 10. jednoznacznie służą potwierdzeniu przekonania autora, że rów-

ność to „wielki mit”? Zacytuj je.

(0–1 p.)

14. Wskaż prawdziwe zakończenie zdania. Przytoczony tekst Jacka Żakowskiego to:

a) reportaż 32 ,

b) esej 33 ,

c) felieton 34 ,

32 reportaż – (fr.) charakterystyczny dla XX w. gatunek prozy z pogranicza dziennikarstwa i literatury arty-

stycznej, mający na celu wiarygodną, sproblematyzowaną relację o autentycznych zdarzeniach i zjawi-

skach; zapis faktów znanych autorowi z własnych obserwacji lub ze źródłowych dokumentów, zwykle łączy

informację z próbą interpretacji przedstawionych zjawisk, rzadziej z ich jednoznaczną oceną; ukształtowa-

ny w prasie jako odrębny gatunek pod koniec XIX w.; rozwój techniki spowodował powstanie innych form

reportażu: reportażu filmowego, reportażu dźwiękowego, fotoreportażu; ze względu na temat rozróżnia się

odmiany: reportaż społeczny, obyczajowy, podróżniczy, polityczny, wojenny, sądowy, sportowy; reportaż li-

teracki zbliża się niekiedy do form narracji fikcjonalnej – powieściowej lub nowelistycznej.

33 reportaż – (fr.) charakterystyczny dla XX w. gatunek prozy z pogranicza dziennikarstwa i literatury arty-

stycznej, mający na celu wiarygodną, sproblematyzowaną relację o autentycznych zdarzeniach i zjawi-

skach; zapis faktów znanych autorowi z własnych obserwacji lub ze źródłowych dokumentów, zwykle łączy

informację z próbą interpretacji przedstawionych zjawisk, rzadziej z ich jednoznaczną oceną; ukształtowa-

ny w prasie jako odrębny gatunek pod koniec XIX w.; rozwój techniki spowodował powstanie innych form

reportażu: reportażu filmowego, reportażu dźwiękowego, fotoreportażu; ze względu na temat rozróżnia się

odmiany: reportaż społeczny, obyczajowy, podróżniczy, polityczny, wojenny, sądowy, sportowy; reportaż li-

teracki zbliża się niekiedy do form narracji fikcjonalnej – powieściowej lub nowelistycznej.

34 felieton – (z fr. ‘kartka’) krótki utwór publicystyczno-dziennikarski na tematy polityczne, społeczne, oby-

czajowe i kulturalne, posługujący się środkami prozy fabularnej, napisany w sposób lekki i efektowny,

utrzymany w osobistym tonie.

5 z 6

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: