Mitologia_europejska_-_Geremek_-_bez_przypisow.pdf

„Mitologia europejska” Bronisław Geremek

www.maturazpolskiego.pl

1. Na początku pamięci europejskiej znajduje się zapewne mit założycielski. Stanowi on próbę

wyjaśnienia nazwy, której etymologia jest niepewna. Czy słowu „Europa” można przypisać zna-

czenie „szerokiego spojrzenia”, odwołując się do greki, czy może wychodząc od rdzenia seman-

tycznego – znaczenie „zachodu słońca” (to znaczy kierunku zachodniego)? Istnieje wiele wersji

mitu o pięknej córce królewskiej porwanej przez Zeusa zamienionego w byka: zgodnie z jedną

Zeus wiedzie Europę z Fenicji na Kretę, według innej para kochanków znajduje schronienie

w Beocji. Herodot, szukając wytłumaczenia dla mitycznej nazwy naszego kontynentu, stwierdza

z pewnym zażenowaniem: „Wiadomą jest rzeczą, że owa Europa pochodziła z Azji i wcale

nie przybyła na ląd, który dziś Hellenowie zwą Europą”.

2. Wielość możliwych etymologii i wersji mitologicznych wskazuje na różnorodne aspekty, ja-

kie chciała podkreślić cywilizacja europejska. Jeżeli przyjąć znaczenie „szerokiego spojrzenia”,

to określa ono nie tylko położenie geograficzne kontynentu, ale również jego otwarcie na inne cy-

wilizacje, podczas gdy „zachód słońca” wyraża identyfikację z Zachodem, do której tak często

wracało średniowiecze i wraca wiek XX. W micie Europy zawiera się jednak zaskakujące przesła-

nie o sile jej związków z Azją i słabości związków z Grecją: Europa ukazuje się jako córka Azji.

3. Średniowieczne wyobrażenia kosmologiczne dostarczają innych powodów do zdziwienia.

W skarbcu katedry w Hildesheim możemy podziwiać kandelabr pochodzący z końca XII w., ozdo-

biony kobiecymi postaciami w brązie, które okazują się alegoriami części świata. Każda trzyma

w ręku tabliczkę z nazwą części świata, której jest uosobieniem. Azja niesie wazę, ponieważ przy-

pisuje się jej bogactwo (na tabliczce znajdujemy słowo Divitiae ), Afryka trzyma otwartą księgę

(i jest opisana jako Scientia ), Europa zaś dzierży miecz i tarczę (określają słowo Bellum ). W świe-

cie średniowiecznym to Azja, a nie Europa wyróżniała się bogactwem. Na onirycznym horyzoncie

ówczesnego Zachodu Azja ze swoimi drogimi kamieniami, materiałami i korzenną wonią jawiła

się jako świat zbytku i przepychu, a to, co wiedziano na jej temat, służyło i tak zaledwie za po-

żywkę dla fantazji, tak że w średniowiecznej wyobraźni Azja stała się ziemią bajecznych bogactw.

Przesuwając z kolei wzrok ku południu, można powiedzieć, że to Afryka, a nie Europa wyróżniała

się wysokim poziomem kultury. Wielkie centra intelektualne śródziemnomorskiego świata arab-

skiego odgrywały rolę pomostu między antykiem a łacińską kulturą średniowiecznej Europy

i były tętniącymi życiem ośrodkami nauk przyrodniczych. Sama Europa wypada blado w porów-

naniu z Azją i Afryką: prezentuje tylko siłę fizyczną i wiedzę wojenną. Niewiele później srogie za-

stępy rycerskie ruszyły z północnej Francji w stronę Prowansji i krain śródziemnomorskich,

by walczyć z herezją katarów i rozszerzyć królestwo Francji. Wojnę wygrały, ale musiały zmierzyć

się z inną kulturą, w której divitiae i scientia zajmowały zaskakująco dużo miejsca. Europa

przedstawiona na trójnogu z Hildecheim jawi się jako świat niewiele mający wspólnego z dzie-

dzictwem śródziemnomorskim.

4. Z symboliki tej płynie ważny przekaz skierowany przeciwko przejawom europejskiej megalo-

manii. Porównując Europę z dwoma pozostałymi kontynentami, można uznać, że stalą ona niżej:

nawet jeżeli jest nieprawdą, że alegoria, o której mówimy, wyrażała poczucie niższości (owa epoka

bardziej szanowała wojownika niż bogacza czy uczonego), to zgodnie z naszym dzisiejszym sys-

temem wartości takie symboliczne przedstawienie Europy mogłoby być uznane za pejoratywne.

Czyż nie jest to dobra przeciwwaga w stosunku do tendencji europocentrycznych?

5. Centralne miejsce zajmowane przez Rzym w ciągu długiej historii Europy stanowi wystarcza-

jące uzasadnienie tego, by wśród przywołanych mitów europejskich umieścić legendę o począt-

kach Wiecznego Miasta. Jest zresztą po temu racja szczególna, mianowicie sama materia legen-

dy. Bracia Romulus i Remus byli wnukami Numitora, króla Alby Longi, którego odsunął od wła-

dzy jego własny brat, a synami księżniczki Rei Sylwii i boga Marsa. Dzieci skazano na zagładę

w wodach Tybru, ale zostały w cudowny sposób ocalone i wychowane, najpierw przez wilczycę,

a potem przez pasterza. Do tego momentu opowieść wydaje się klasyczną legendą eponimiczną

opartą na tradycjach greckich, której celem jest przypisanie pewnego znaczenia nazwie miasta.

Za istotną i wymowną uważam jednak samą opowieść o założeniu miasta na wzgórzach. Romu-

lus postanawia wznieść je na Palatynie i otoczyć murami, natomiast Remus wybiera Awentyn

i decyduje, że miasto będzie pozbawione murów. Ta konfrontacja między miastem otwartym

i miastem zamkniętym – Remus został zabity przez Romulusa czy też jego namiestnika Celera

na Palatynie podczas wznoszenia murów lub w chwili, gdy usiłował przeskoczyć przez fortyfikacje

– wydaje się w wysokim stopniu symboliczna dla całego procesu tworzenia się Europy, tak głębo-

ko naznaczonej, dziś jeszcze bardziej niż wczoraj, alternatywą otwarcia i zamknięcia. Remus,

przegrywający w legendzie i w długiej historii Europy, wydaje się coraz bliższy naszej obecnej po-

stawie.

1 z 3

„Mitologia europejska” Bronisław Geremek

www.maturazpolskiego.pl

6. Wróćmy jeszcze do legend średniowiecza. Najważniejsza ich część związana jest z Biblią sta-

nowiącą źródło wiedzy historycznej oraz podstawę dla całej kultury literackiej tamtej epoki. Józef

Flawiusz w I wieku, a potem ojcowie Kościoła kojarzyli trzy znane im części świata z przekazem

biblijnym dotyczącym potomstwa Noego. Sem uważany był za założyciela rodziny ludów semic-

kich i w naturalny sposób kojarzony z Azją; Cham, który nie uszanował nagości ojca, musiał

cierpieć karę niewolnictwa i symbolizował Afrykę; Jafeta powiązano z Europą. Taka interpretacja

miała wyjaśnić chrześcijanom różnicę między rasami i dostarczyć uzasadnienia dla handlu afry-

kańskimi niewolnikami. W „Etymologiach” Izydora z Sewilli, uczonego encyklopedysty z VII w.,

wyższości potomków Jafeta towarzyszy – bądź tłumaczy ją – ich nawrócenie z pogaństwa na wia-

rę chrześcijańską.

7. Po odkryciu Ameryki próbowano włączyć nowy kontynent do teorii genezy ludów wywodzącej

się z tradycji biblijnej, lecz przede wszystkim usiłowano uczynić z mitycznych związków Jafeta

z Europą sposób na potwierdzenie jej prymatu.(...)

8. W europejskim dziedzictwie mitologicznym przeświadczenie o związku Jafeta z Europą ozna-

cza racjonalizację idei wspólnoty ludów europejskich, co odbywało się oczywiście na tle rzeczywi-

stości cechującej się wyraźnymi różnicami między państwami i narodami. Racjonalizacja ta wy-

maga jednak świadomości krytycznej, która podważyłaby swoisty etnocentryzm europejski

bądź też europejską megalomanię, zbudowane w ciągu wieków na biblijnej historii.

9. Taka krytyczna świadomość powinna uwzględniać to, jak widzą – czyli jak osądzają – Europę

inni. Obchody pięćsetnej rocznicy odkrycia Ameryki dostarczyły interesujących dowodów na po-

parcie tej tezy. 10 kwietnia 1981 r. rząd hiszpański powołał na mocy uchwały państwową komi-

sję do spraw obchodów pięćsetlecia odkrycia Ameryki. W następnym roku we Włoszech powstał

podobny komitet. W 1984 r. przedstawiciele aż dwudziestu takich krajowych komitetów uczest-

niczyli w międzynarodowym spotkaniu w Santo Domingo. Następnie inicjatywa ONZ z 1986 roku

sprawiła, że przygotowania do tej uroczystości stały się jeszcze powszechniejsze, ale w tym sa-

mym mniej więcej czasie zaczęto podważać ich znaczenie i sens ideologiczny. Przeciwnicy obcho-

dów już samo słowo ,,odkrycie” uznali za przejaw postawy kolonialnej i europocentryzmu. Poja-

wiły się więc sugestie, by „odkrycie” zastąpić słowem „spotkanie”, co podkreśliłoby oryginalność

tubylczych kultur Ameryki. Nie uspokoiło to jednak osób nastawionych krytycznie, które stwier-

dziły, że powinno się wręcz mówić o inwazji, która doprowadziła do tragedii populacji indiań-

skich. W 1990 roku Światowa Rada Ludów Tubylczych oświadczyła, że właściwą formą obcho-

dów europejskiej inwazji sprzed pięciuset lat byłoby ogłoszenie roku 1992 światowym Rokiem

Godności i Praw Ludów Tubylczych.

10. Prawdą jest więc, że istnieją w świecie nastawienia antyeuropejskie, czasami uzasadnione

wydarzeniami z przeszłości, czasami słabo umotywowane czy wręcz całkowicie nieuzasadnione.

Nie na tym jednak polega prawdziwy problem. Europa w swej mitologii i legendach tworzy piękny

i pozytywny obraz samej siebie, który opiera się na aspiracjach i bieżących projektach na przy-

szłość. Poruszając się w świecie europejskiej wyobraźni legendarnej, należy być wrażliwym

na rzeczywistą przeszłość naszego kontynentu i zrobić miejsce swojej leyenda nera [czarnej le-

gendzie] Europy. Azja stała się biedna, Afryka nie wyróżnia się już prężną nauką. A Remus został

zabity.

Zadania do testu:

1. Jak próbowano wyjaśnić pochodzenie słowa „Europa”? Na podstawie akapitu 1. podaj trzy

możliwości w formie punktów/równoważników.

(0–1–2–3 p.)

2. Dlaczego Herodot, wyjaśniając nazwę kontynentu, pisze o tym z zażenowaniem (akapit 1)?

Podaj obie przyczyny w formie dwóch zdań.

(0–1–2 p.)

3. Na podstawie akapitu 3 wyjaśnij jednym zdaniem, dlaczego ,,Europa przedstawiona na trój-

nogu z Hildesheim jawi się jako świat niewiele mający wspólnego z dziedzictwem śródziem-

nomorskim”.

(0–1 p.)

2 z 3

„Mitologia europejska” Bronisław Geremek

www.maturazpolskiego.pl

4. Dlaczego alegoryczne przedstawienie Europy jako Wojny może być uznane w naszej epoce

za pejoratywne? Na podstawie akapitu 4 wskaż jedną przyczynę.

(0–1 p.)

5. Jakim chwytem retorycznym kończy się akapit 4?

(0–1 p.)

6. W jakim celu, Twoim zdaniem, B. Geremek opisuje kandelabr z Hildesheim? Wyjaśnij

w dwóch zdaniach.

(0–1 p.)

7. Wyjaśnij sens zdania: ,,Remus przegrywający w legendzie i w długiej historii Europy, wydaje

się coraz bliższy naszej obecnej postawie”.

(0–1 p.)

8. Postawom Remusa i Romulusa przypisz po dwie cechy pokazujące ich stosunek wobec świata

i innych ludzi.

(0–1–2 p.)

9. Na podstawie akapitu 6 podaj źródło megalomańskich przekonań Europejczyków.

(0–1 p.)

10.Jakie naganne postawy Europejczyków tłumaczono zapisami biblijnymi? Odpowiedz w formie

dwóch równoważników na podstawie akapitów 6 i 7.

(0–1 p.)

11.Dlaczego Europie potrzebna jest krytyczna świadomość i odrzucenie megalomanii? Odpowiedz

na podstawie akapitów 8. i 9. w formie jednego, dwóch zdań.

(0–1 p.)

12.Dlaczego Światowa Rada Ludów Tubylczych uznała, że rok 1992 powinien być Rokiem God-

ności i Praw Ludów Tubylczych? Odpowiedz na podstawie akapitu 9. w formie zdania.

(0–1 p.)

13.Wymień trzy mity, które prof. Geremek uważa za ważne dla budowania europejskiej świado-

mości.

(0–1 p.)

14.Wyjaśnij, dlaczego autor odczytu kończy swe rozważania zdaniem „A Remus został zabity.”

(0–1 p.)

15.Wyjaśnij trzy z podanych sześciu pojęć.

a. etymologia,

b. europocentryzm,

c. legenda eponimiczna,

d. alternatywa,

e. aspiracje,

f. wyobrażenia kosmologiczne.

(0–1–2–3 p.)

3 z 3

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: