I. Satyra jako gatunek literacki:
· Ogólna charakterystyka twórczości satyrycznej:
- satyra: 1) nazwa pojedynczego gatunku literackiego, historycznie ukształtowanego, którego proces rozwojowy został dawno zamknięty; nazwa gawędy satyrycznej
→ pierwiastek satyryczny jest tu czynnikiem konstytutywnym
2) swoista jakość ideowo- artystyczna, mogąca ujawniać się w różnych, pod względem gatunkowym, utworach; realizuje się ona przy pomocy specjalnie dobranych środków, a jest wyrazem krytycznej, negatywnej postawy pisarza wobec istniejącej rzeczywistości
→ może dochodzić do głosu w licznych utworach literackich jako
- cele: - obrazowe napiętnowanie i drwina zwalczanych objawów życia społecznego
- ośmieszenie i skompromitowanie postaci reprezentującej pewne typowe wady
- poważne funkcje polemiczne i wychowawcze
- obraz świata o rysach wykrzywionych i przejaskrawionych
- budowa: - rozmaite formy i struktury językowe o wyrazistej ujemnej ekspresji
→ parodia, groteska, karykatura
· Dwojakie zadania i kształt literacki satyry:
1) utwory satyryczne w głównej mierze nastawione są na krytykę rzeczywistości, na wydobywanie i demaskowanie, literacki osąd i potępienie jej „ciemnych” stron
2) bezpośrednio, lub pośrednio, krytyka ta zmierzać w kierunku propozycji nowego, pozytywnego ideału moralno- obyczajowego, społecznego czy politycznego
→ obok krytycznego, posiada charakter dydaktyczny, nauczający, moralizatorski
- kształt literacki- trzy pierwiastki: 1) dydaktyczny
2) liryczny
3) epiczny
→ od sposobu wykonania każdej z tych części oraz od wzajemnego ich stosunku zależy wartość artystyczna satyryczna
· Adres społeczny satyr:
- nie były kierowane przeciwko konkretnym ludziom, lecz przeciw wadom
→ adres bezosobowy/ ponadczasowy
typizacja- „ujęcie zjawisk powszechnych bez ryzyka przypadkowości wynikającej z indywidualizacji”
· Kryzys gawędy satyrycznej i jego źródła:
- założenie: szlachtę należy wychować i przekonać bo od niej zależy zaaprobowanie postulatów i powodzenie reformy
- rewolucyjna, powstańcza Warszawa: zdrajców i wrogów pociągano do o s o b i s t e j odpowiedzialności → dydaktyka straciła rację bytu w czasach, gdy jedynym lekarstwem były szubienice, nie kazania
II. Problematyka satyr Naruszewicza:
· „Pionier demokracji antymagnackiej”:
- tendencja związana z programem reformy państwa i społeczeństwa, uzdrowienia stosunków politycznych i wychowania obywateli Rzeczypospolitej na nowych zasadach
→ poprzez krytykę anarchii i przewagi magnackiej prywaty nad interesem i dobrem ogółu; krytykę obyczajów szlacheckich i ciemnoty społeczeństwa, modnej cudzoziemszczyzny i rozpasania moralnego
- krytyka magnaterii i jej wpływu na zaprzedane masy szlacheckie
- satyryczny opis obyczajów dworu magnackiego
· Rzeczpospolita pochlebców:
- Pochlebstwo: - ironiczny i parodystyczny opis groteskowego kraju i pałacu upersonifikowanego Pochlebstwa
- atakowana jest saska przeszłość
- potępiany jest panegiryzm pochlebców i upodlająca się na dworze szlachta
- krytyka skierowana jest przede wszystkim w magnackich adresatów panegirycznej literatury
- drwina z płatnych pisarków, opiewających awanse życiowe magnatów, czyniąc z nich ważne i godne powszechnej wiadomości wydarzenia
· Krytyk szlacheckich rządów i obrońca warstw pracujących:
- Satyra: - to także alegoryczne przedstawienie stosunków wewnętrznych Rzeczypospolitej
- Reduty: - pesymistyczna charakterystyka współczesnego społeczeństwa polskiego
- potępiane jest rozbawienie i beztroska stolicy w obliczu zagrożenia
- wielokrotnie oskarża niesprawiedliwość stanową
· W kręgu tradycji staropolskiej:
- całokształt krytyki Naruszewicza przedstawia kompromisowe stanowisko ideologów Oświecenia wobec szlachty i magnatów:
→ krytykując obyczaje i moralność klasy panującej, domagając się pewnego zreformowania stosunków społecznych i występując w obronie ludzi pracy, nierzadko stali na gruncie feudalnego porządku, który chcieli jedynie ulepszyć a nie zmienić
- np. Szlachetność: - bez podważania samej zasady szlachectwa, krytykuje tych, którzy należą formalnie i prawnie do szlachty, ze względu na swoje czyny i sposób życia nie zasługują jednak na szlacheckie tytuły
→ odnowienie ideałów etycznych staropolskich moralistów
· Przeciw sojuszowi fircyków i sarmatów:
- paradoksalny związek łączący kosmopolitycznego fircyka i prowincjonalnego szlachcica jest związkiem organicznym
→ wspólny stosunek do ojczyzny, poglądy na sprawy społeczne, wartość wykształcenia;
- oba przypadki, przy całej swej odmienności, spotykają się z podobnymi zarzutami i zyskują podobną ocenę satyryka
- oba przypadki zaopatrzone są w wartość literackiego i realistycznego odtworzenia życia szlachty
· „Sarmatyzmu dziwy”:
- w ciemnocie i prymitywizmie moralnym szlachty słusznie dopatrywał się Naruszewicz konsekwencji politycznych, uznał, że niski poziom kultury i brak wykształcenia przynosi szkodę samej szlachcie, jak również Rzeczpospolitej
- np. w Chudym literacie: - przytoczony dialog, jakby wzorowany na Krótkiej rozprawie Reja, w którym wzajemnie wyrzucają sobie nieróbstwo szlachcic i ksiądz
- wykpione horyzonty myślowe współbraci (romanse i przepowiednie)
· Sprzeczności oświeconego jezuity:
- krytycznie ustosunkowywał się Naruszewicz również do duchowieństwa, nie wdając się, co prawda, w szczegóły, zadowalając się złośliwymi aluzjami
- dążył do kompromisu między dawnymi wartościami etycznymi, cnotą i religijnością przodków a oświeceniowymi postawami intelektualnymi i obywatelskimi
-wysoko cenił i gloryfikował staropolską religijność, gwałtownie potępiając nowinki filozoficzne wyrosłe z racjonalistycznego i humanistycznego ducha nowej epoki, uważając, że są one przyczyną zła czasów mu współczesnych i nieomalże głównym źródłem deprawacji moralnej społeczeństwa
· Bohaterowie redutowej maskarady:
- z wyjątkową niechęcią prześladował rozpróżniaczoną, chulaszczą młodzież → stanowiła ona, podobnie jak „sarmaci”, zaprzeczenie ideałów pedagogicznych ówczesnych reformatorów
- jej cechy skupia popularny fircyk → najwyraziściej zarysowany typ satyryczny w utworach Naruszewicza:
- w Pochlebstwie: prawi wszystkim damom jednakowe komplementy
- w Sekrecie: arcyplotkarz
- w Szlachetności: pyszałek
- w Głupocie: nowomodny zoil
- z szyderczym potępieniem spotykają się też takie obyczaje młodzieży jak: karciarstwo, zbytek, trwonienie pieniędzy, życie ponad stan [ <lol> ]
- z poczuciem obywatelskiej i pisarskiej odpowiedzialności zaakcentow...
banalnaa