KULTURA JĘZYKA
Kultura języka :
1. Działalność , która zmierza do udoskonalenia języka i rozwijania umiejętności poprawnego i sprawnego posługiwania się nim . – jest to kultura języka w znaczeniu normatywnym .
2. Stopień umiejętności poprawnego i sprawnego posługiwania się językiem . – jest to kultura języka w znaczeniu podmiotowym .
Działalność tą prowadzą głównie językoznawcy ( w sposób profesjonalny ) , publicyści , dziennikarze , nauczyciele , miłośnicy języka .
Podstawowe zadania językoznawców :
1. Ustalanie norm (norma – zbiór środków językowych uznawanych za poprawne ) .
Właściwe użycie języka :
Po raz pierwszy posłużyła się tym sformułowaniem Janina Puzynin . Właściwe użycie języka obejmuje poziomy :
a) poprawności językowej – posługiwanie się językiem zgodnie z normą ustaloną przez językoznawców według kryteriów , brak błędów
b) skuteczności komunikacyjnej – gdy odbiorca odczytał intencje zgodnie z wolą nadawcy ( jasno komunikowane intencje ) ; mamy do czynienia z działaniem , funkcjonowaniem , użyciem języka ; wynika z pragmatyki językowej .
1. Zasada ilości informacji – mów tylko tyle , ile jest wymagane , oczekiwane , tylko tyle , ile jest potrzebne , by druga osoba zrozumiała cię .
2. Zasada jakości informacji – mów to , co uważasz za prawdziwe , do czego jesteś przekonany .
3. Zasada relewancji = zasada istotności = zasada odniesienia – mów informacje istotne , podawaj to , co ważne , mów na temat .
4. Zasada sposobu podania informacji – mów tak , by cię rozumiano ; dostosuj sposób mówienia do sytuacji .
c) etyczno-aksjologiczny = etyka słowa – do właściwego użycia języka Janina Puzynina zalicza określony obraz wartości .
ZASADY KONTAKTU JĘZYKOWEGO :
„ NA TAK”
JAKO NADAWCY
1. Nie krzywdzić drugiego człowieka ani też grup społecznych słowem wrogim .
2. Nie okłamywać innych , nie manipulować nimi za pomocą półprawd , pochlebstwa , demagogii , szantażu .
1. Mówić tak , by partnerzy czuli się bezpiecznie i mieli świadomość akceptacji .
2. Mówić to , co się uważa za prawdę chyba , że przemilczenie lub kłamstwo są uzasadnione dobrem innych .
3. Mówić tak , by nie utrudniać partnerowi zrozumienia i nie denerwować go brakiem poprawności i snobizmem językowym .
1. Nie zamykać się na słowo innych , nie zrywać dialogu , nie przyjmować cudzego słowa z powziętymi z góry uprzedzeniami .
2. Jednocześnie nie być naiwnym w odbiorze komunikatów i zdawać sobie sprawę z możliwości okłamywania i manipulowania
1. Wysłuchiwać innych z dobrą wolą , choć bez naiwności , starając się rozumieć ich racje .
System językowy - uporządkowany zbiór elementów językowych.
Język jest systemem .
język
( zbiór słów ) ( zbiór reguł )
System językowy jest :
a) abstrakcyjny – ma mniej więcej jednakowy kształt dla wszystkich mówiących danym językiem
b) potencjalny – gotowy do użycia w każdej chwili ; nigdy nie będzie zrealizowany w całości
c) otwarty – można go w każdej chwili uzupełniać dowolnymi elementami
To wszystko , co mówimy , to realizowanie systemu poprzez wybór środków językowych.
Norma językowa – zbiór tych elementów systemu językowego, które są w pewnym okresie uznane przez jakąś społeczność ( najczęściej przez całe społeczeństwo , a przede wszystkim przez jego warstwy wykształcone ) za wzorcowe , poprawne albo co najmniej dopuszczalne.
Dwa poziomy normy językowej :
a) norma wzorcowa
– te elementy języka i wypowiedzi , które są używane świadomie , z poczuciem ich wartości semantycznej i stylistycznej , a pozostają w zgodzie z tradycją językową , regułami gramatycznymi i semantycznymi polszczyzny oraz tendencjami rozwojowymi , które można w niej obserwować . Są to elementy akceptowane przez zdecydowaną większość wykształconych Polaków .
– w kontaktach oficjalnych , wysoki stopień świadomości mówiących , wyrasta z miłości do języka
b) norma użytkowa
– obejmuje zestaw wyrazów , ich form i połączeń charakterystycznych dla tych typów kontaktów , w których język traktuje się jako wartość użytkową , a konkretnie jako narzędzie ( przekazu informacji , perswazji itd. ) . Chodzi więc o zespół środków językowych używanych w kontaktach swobodnych , przede wszystkim nieoficjalnych , o różnorodnej tematyce . Można w niej wyróżnić normę potoczną ogólną , normę potoczną regionalną i normę profesjonalną .
– w kontaktach nieoficjalnych , wyrasta z traktowania języka jako narzędzia komunikacji
Uzus językowy – jest to panujący w pewnym środowisku powszechny zwyczaj używania takich , a nie innych form językowych . Na uzus składają się te elementy językowe , które występują bardzo często w tekstach określonego typu i określonego środowiska . Są to zarówno te wyrazy , ich formy i połączenia , które zyskały ogólną aprobatę i wchodzą do normy językowej , jak i te składniki tekstów , które nie zyskały dotąd powszechnej aprobaty i mogą razić niektórych członków danej społeczności , niemniej mają charakter obiegowy i są tradycyjnie używane .
W skład uzusu nie wchodzą indywidualizmy językowe , formy pojawiające się rzadko i sporadycznie , choćby nawet były one zgodne z regułami systemu językowego .
Zasób elementów należących do uzusu jest podstawą przemian zachodzących w normie językowej . Jeśli bowiem jakiś wyraz , forma wyrazowa , znaczenie leksykalne , połączenie składniowe czy frazeologiczne uzyska znaczny stopień rozpowszechnienia , to z czasem zostanie najprawdopodobniej skodyfikowane w obrębie normy : najpierw wejdzie do normy użytkowej , a po pewnym czasie może zostać zaaprobowane także w normie wzorcowej .
5 TYPÓW ELEMENTÓW JĘZYKOWYCH
1 2 3 4 5
SYSTEM
NORMA
UZUS
1. Elementy systemowe – środki językowe zgodne z systemem , ale nie rozpowszechnione , nie używane , niepoprawne np. chorość , walczyciel .
2. Elementy systemowo- uzualne – zgodne z systemem , są używane , uznawane za niepoprawne np. zaimek ‘ta’ ,
M . ta
B . tą / tę
forma używana , norma faworyzuje tę formę ,
zgodna z systemem , zawsze poprawna
niepoprawna
język polski język polski
mówiony pisany
rzeczowniki w liczbie mnogiej zakończone na –anse ( kwadranse , niuanse , seanse itp. – funkcja normatywna ; kwadransy , niuansy , seansy – funkcja zgodna z systemem ) .
3. Elementy systemowo-uzualno-normatywne – większość form , którymi się posługujemy .
4. Elementy normatywno-uzualne – są poprawne , ale niezgodne z systemem np.:
- wyrazy cytaty – tabu , boa , khaki
- nieregularności systemowe – znajdować ( od : zachodzić )
z-na-jd-owa-ć
id-ę
znachodzi – forma obecna w XIX w. utworach Sienkiewicza i Orzeszkowej
- relikty dawnego systemu – kiedyś były regularne , zgodne z systemem , ale w skutek ewaluacji systemu stały się nieregularne np. rzeczowniki zakończone w narzędniku na –ami : czasami , latami ; formy nieregularne : dawnymi czasy , przed laty .
5. Elementy uzualne – niepoprawne , niezgodne z systemem , ale używane ( błędy językowe ) np. :
...
hernameisanee