WYKŁAD III
PODSTAWOWE POJĘCIA Z ZAKRESU ANDRAGOGIKI
JĘZYK ANDRAGOGIKI – składa się z terminów używanych w innych naukach, głównie pedagogicznych, choć niektóre z tych określeń są interpretowane na „nowo” w tej nauce; są też pojęcia nowe sformułowane na gruncie adragogiki (Jankowski 2007, s. 10).
POJĘCIA ANDRAGOGIKI
· EDUKACJA – od łac. educare – wyprowadzanie z jakiegoś stanu gorszego do lepszego/ zamiennie używane z terminem wychowanie, lub też jako odrębne określenia, zazwyczaj uznaje się, że „edukacja’ jest pojęciem szerszym niż „wychowanie” i rozumiane jest jako całościowy i zasadniczo integralny proces rozwoju człowieka oraz wielostronne oddziaływania sprzyjające takiemu rozwojowi (Jankowski 2007, s. 11-13);
· WYCHOWANIE – jako termin wiąże się z rozwojem człowieka, głównie rozwojem psychicznym,
jest interpretowane jako:
- „całkowity proces rozwojowy jednostki”,
- „fragmentaryczny proces rozwojowy, związany głównie z kształtowaniem w psychice człowieka sfery społeczno-moralnej, empatycznej, wolicjonalnej i estetycznej”;
- „osiągnięty w danej fazie rozwojowej poziom tego rozwoju”;
- „proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do zintensyfikowania, ukierunkowania, wsparcia lub skorygowania całościowego rozwoju jednostki, ewentualnie rozwoju jakiegoś fragmentu jej osobowości (np. światopoglądu, woli, sprawności)” (Jankowski 2007, s. 11);
/ przy czym wychowanie nie odnosi się tylko do młodych osób, ale również do ludzi dorosłych, „którzy dzięki niemu uzyskują szansę także późniejszego ukierunkowywania swojego dalszego rozwoju (lub jego korygowania)” (Jankowski 2007, s. 12);.
· Zdaniem D. Jankowskiego „można uznać za poprawne identyfikowanie obu terminów edukacja i wychowanie jako tożsamych” (Jankowski 2007, s. 12);
· Na gruncie pedagogiki dorosłych zawęża się edukację do kształcenia, a nawet do uczenia się zawodu, doskonalenia zawodowego, przekwalifikowania umiejętności i wiedzy, „przesuwając na drugi plan lub spychając na ubocze bogatą i wielce złożoną problematykę całościowego rozwoju psychofizycznego człowieka dorosłego, w tym też jego sfery społeczno-moralnej, wolicjonalnej, empatycznej i estetycznej, odgrywającej wielką rolę w kształtowaniu się orientacji życiowej jednostki i ustalaniu jej postaw. Do tej „kierunkowej” sfery osobowości przywiązuje się wagę głównie w odniesieniu do dzieci i młodzieży, uznając błędnie, ze dorosłym trzeba umożliwić jedynie modernizację wiedzy, umiejętności i sprawności w związku z ich różnorodnymi rolami społecznymi, szczególnie zawodowymi, obywatelskimi i rodzicielskimi, gdyż ich osobowość jest rzekomo już niepodatna na zmianę” (Jankowski 2007, s. 13).
· EDUKACJA DOROSŁYCH
- według Lucjana Turosa – wychowanie ludzi dorosłych to „proces kształtowania u nich tych cech intelektu i charakteru, zdolności i inteligencji, które umożliwiają im lepsze, społecznie bardziej wartościowe wykonywanie zawodowych, społecznych i rodzinnych obowiązków i zadań, ułatwiając im indywidualny awans” (L. Turos 1993, s. 22. Za: Jankowski 2007, s. 13).
- Zdaniem Olgi Czerniawskej wychowanie dorosłych to „wspomaganie jednostki w całościowym przebiegu swego stawania się. (...) Edukacja (...)buduje tę pomoc na jej umiejętności samokształcenia i gotowości do jego realizacji (O. Czerniawska, s. 124. Za: Jankowski 2007, s. 14). /”przy czym kategoria przebiegu swego stawania się została zapożyczona od Floriana Znanieckiego (F. Znaniecki 1973, t. II, s. 142. Za: Jankowski 2007, s. 14).
- Jadwiga Nowak uważa, że „W odniesieniu do wychowania dorosłych zbyt wąskie jest powszechne rozumienie wychowania jako działalności, w której jeden człowiek stara się zmienić innego człowieka. Mówi, że wychowanie dorosłych zawiera „intencjonalne efekty dialektycznych związków między osobowością a kulturą, środowiskiem społecznym i aktywnością człowieka oraz wysiłki autoedukacyjne” (J. Nowak 1992, s. 144. Za: Jankowski 2007, s. 14).
- jak twierdzi Dzierżymir Jankowski edukacja dorosłych „Jest czynnym udziałem w modyfikowaniu warunków rozwoju psychofizycznego jednostki młodocianej i dorosłej,
wspomaganiem tego rozwoju przez wyzwalanie jej własnych sił rozwojowych,
ukazywanie nie zawsze przez nią uświadomionych jej własnych możliwości,
rozwijanie w bezpośrednim środowisku warunków wielostronnej, korzystnej aktywności edukacyjnej, a także jest
kompensowaniem psychofizycznych deficytów rozwojowych,
korygowaniem i usuwaniem zaburzeń procesu rozwojowego,
a w przypadku stanów patologicznych (psychicznych i społecznych) żmudnym odbudowywaniem poprzez resocjalizację i psychoterapię zdolności normalnego zaspokajania wszystkich podstawowych potrzeb ludzkich oraz konstruktywnego funkcjonowania w społeczeństwie” (D. Jankowski 2007, s. 15).
„Edukacja dorosłych jest więc:
a) funkcją i przejawem procesów aktywności życiowej, podejmowanych i realizowanych różnorodnych zadań (...);
b) procesem intencjonalnego, obliczonego na urzeczywistnienie celów edukacyjnych, planowego, intensywnego i długofalowego oddziaływania jednych ludzi (lub ich zbiorów, np. zawodowych wychowawców) na drugich (wychowywanych lub wspieranych wychowawczo), a także procesem formalnych oddziaływań edukacyjnych instytucji specjalnie dla tych celów tworzonych, które w danym społeczeństwie stanowią trzon systemu oświaty dorosłych, będący skupieniem i oparciem dla racjonalnych oddziaływań osobotwórczych licznych podmiotów;
c) procesem intencjonalnych i na różnym poziomie zorganizowanych działań autoedukacyjnych rozwijającej się lub korygującej swój rozwój jednostki, ukierunkowującej go zgodnie z własnymi standardami psychicznymi i dokonywanymi antycypacjami, swoiście wykorzystującej różnorodne zewnętrzne wpływy edukacyjne i tworzone możliwości bogacenia własnej osobowości” (D. Jankowski 2007, s. 16).
· AUTOEDUKACJA
- według D. Jankowskiego „autoedukacja, czyli samokształcenie i samowychowanie (...) stanowi najbardziej dojrzałą postać podmiotowego udziału jednostki w jej stawaniu się”.(...)wyjątkowe znaczenie czynnika autoedukacji polega (...)na tym, że służy najlepszemu wykorzystaniu dostępnych jednostce warunków, gdyż to ona sama jest aktywna i zaangażowana w proces swojego rozwoju i pragnie go zdynamizować, ukierunkować lub skorygować, selekcjonując i uaktywniając te wszystkie wpływy osobotwórcze, które pochodzą z jej bliskiego , a niekiedy nawet z dalekiego otoczenia (zapośredniczonego m.in. przez mass media, literaturę, sztukę) i wpływy z jej życia wewnętrznego, w którym ogromną rolę odgrywa wyobraźnia, wizje i antycypacje, dokonywane wartościowania, przeżycia, posiadana wiedza i własne doświadczenia”. (D. Jankowski 2007, s. 18). Autor podkreśla, że pełną podmiotowość jednostka osiąga w twórczości, która jest zawsze aktem indywidualnym, a autoedukacja jest postacią twórczości (Tamże, s. 18).
/”Procesy autoedukacyjne są możliwe już stosunkowo wcześnie, od moment osiągnięcia przez jednostkę pewnego poziomu samowiedzy, kształtowania się bardziej czy mniej dojrzałych ocen samego siebie, nabycia umiejętności i rozwinięcia woli pracy nad sobą” (Tamże, s. 19)/.
- F Znaniecki stwierdził, że autoedukacja „jest rozwojem osobowości świadomie kierowanym i kontrolowanym przez samą rozwijającą się jednostkę według mniej lub bardziej uświadomionego ideału” (F. Znaniecki 1930b. Za: D. Jankowski 2007, s. 18). Zdaniem autora pełny rozwój człowieka jest możliwy tylko w procesie autoedukacji (F. Znaniecki 1930a. Za: D. Jankowski 2007, s. 18).
- według Marii Dudzikowej samokształtowanie to „inicjowanie i realizowanie przez jednostkę zadań w celu osiągnięcia we własnej osobowości i zachowaniach zmian zgodnych z pożądanymi przez jednostkę standardami (M. Dudzikowa 1993, s. 35. Za: D. Jankowski 2007, s. 18-19).
/”Kategoria „zadanie” i „standardy”, w znaczeniu „standardów psychicznych”, jest tu wprowadzona głównie za psychologami, którzy, jak np. Tadeusz Tomaszewski, w podejmowaniu zadań postrzegają istotny czynnik rozwojowy osobowości, a przez standardy psychiczne (np. K. Korzeniowski) rozumieją pewne względnie trwałe dyspozycje i orientacje jednostki. D. Jankowski 2007, s. 19)./
- procesy autoedukacyjne dostrzega się:
- w wieku 6-9 lat, a bardziej dojrzały poziom w wieku dojrzewania (F. Znaniecki);
- w wieku adolescencji (dojrzewania) (S. Baley);
- w wieku wczesnej dojrzałości (późnej adolescencji) (Władysław Spasowski) (D. Jankowski 2007, s. 19).
· ŚRODOWISKO EDUKACYJNE CZŁOWIEKA DOROSŁEGO
- proces rozwojowy człowieka jest uzależniony od:
1) czynników zewnętrznych, należących do środowiska rozwijającej się jednostki,
„Rozwój osobowości jednostki można postrzegać jako drogę stopniowego uniezależniania się jej funkcjonowania od pierwotnie totalnego wpływu środowiska. Ale ta tendencja rozwoju nie jest wyłącznie jednowektorowa, może się krzyżować z tendencjami odwrotnymi, regresywnymi(...).” (s. 19);
2) czynników wewnętrznych, stanowiących strukturalne i funkcjonalne cechy i aspekty jej osoby, tj. od elementów struktury biochemicznej i fizycznej jednostki, do których należą „jej względnie trwałe dyspozycje osobowościowe i stopień spójności osobowości, wiedza, umiejętności i sprawności, jej doświadczenia, a nade wszystko poziom osiągniętej przez jednostkę autonomii psychicznej i tożsamości kulturowej, określającej swoistość relacji jednostki z jej otoczeniem i treść oraz dynamikę jej życia wewnętrznego” (s. 20).
„Obie te grupy czynników współwyznaczają aktywność jednostki, której treść, formy i jakość w najwyższym stopniu determinują rozwój psychiczny. Środowisko edukacyjne nie jest więc jedynie czymś danym jednostce. Ona je współkreuje (aktualizuje) przez swoja aktywność”(s. 20).
„Środowisko edukacyjne dorosłego człowieka można więc ujmować szeroko, jako całokształt elementów zewnętrznych, które wyznaczają obiektywny układ warunków, w jakich jednostka funkcjonuje i rozwija się, umieszczając w nim także specjalne instytucje edukacyjne i oddziaływania o charakterze edukacyjnym jako jego komponenty i bardziej czy mniej zorganizowane i intencjonalne (celowe) wpływy, ukierunkowane wyobrażeniami o społecznie korzystnej osobowości”(s. 22);
„Ale środowisko edukacyjne dorosłego człowieka może być też ujmowane węziej, w ślad za ujęciami środowiska wychowawczego przez Floriana Znanieckiego (F. Znaniecki 1973, tom I, s. 90), jako do pewnego stopnia odrębne środowisko, które tworzy społeczeństwo dla ułatwienia, ukierunkowania, udzielenia pomocy, dostarczenia środków, wzbudzenia motywów i dania gratyfikacji jednostce, która chce kontynuować, zdynamizować, skorygować uefektywnić i generalnie – bogacić swój rozwój tak, aby w jego wyniku osiągnąć nie tylko inny status społeczny czy ekonomiczny, ale przede wszystkim inną jakość życia” (s.22).
środowiska edukacyjne to m.in.:
- rodzinne środowisko edukacyjne;
- lokalne środowisko edukacyjne;
- środowisko edukacyjne instytucji oświatowej (np. szkoły dla dorosłych czy uczelni wyższej);
- środowisko edukacyjne wojska, więzienia, itp.(s. 22).
KSZTAŁCENIE A WYCHOWANIE
Zdaniem W. Okonia „Treść pojęcia kształcenie jest węższa od treści pojęcia wychowanie. Na treść pojęcia kształcenie składają się tylko świadome oddziaływania, które mają na celu zapewnić komuś (lub sobie) zdobycie określonego systemu wiadomości, umiejętności i nawyków, ukształtowanie poglądu na świat oraz rozwinięcie zdolności i zainteresowań poznawczych”(W. Okoń, Zarys dydaktyki ogólnej. Warszawa 1970, s. 9. Za: L. Turos, Andragogika ogólna..., s. 31).
Jak twierdzi L. Turos „Wychowanie zaś oznacza proces społeczny powodujący rozwój osobowości jednostki ludzkiej oraz wprowadzenie jej w obiektywny świat społeczno-kulturowy” (L. Turos, Andragogika ogólna..., s. 31).
SAMOKSZTAŁCENIE
według F. Urbańczyka „...gdy uczeń bierze we własne ręce sprawę swego kształcenia, sam wyznacza sobie cel, sam wyznacza sobie metodę pracy i kontroluje ją, pracując o własnych siłach – to jest to samokształcenie” (F. Urbańczyk, Dydaktyka dorosłych..., s. 22. Za: L. Turos, Andragogika ogólna..., s. 30).
SAMOWYCHOWANIE
Zdaniem F. Urbańczyka „samowychowaniem nazywamy więc proces samokształcenia wtedy, gdy chodzi w nim o zmiany osobowości w zakresie uczuć moralnych i estetycznych, woli i charakteru oraz cech fizycznych” (F. Urbańczyk, Dydaktyka dorosłych..., s. 22. Za: L. Turos, Andragogika ogólna..., s. 31).
mpwjs