św. Teresa z Avila - Podniety Miłości Bożej.doc

PROLOG

1. Widząc wielkie miłosierdzie, jakie Pan okazuje duszom, które pociąga do tych klasztorów, z łaski Jego powstających według pierwotnej Reguły Pani naszej z Góry Karmel, i podziwiając łaski nadzwyczajne, jakich Pan użycza niektórym z tych dusz, odczuwam sama, jak również i one, jak bardzo im potrzeba kogoś, kto by im choć w części objaśnił te rzeczy głębokie, które zachodzą pomiędzy duszą a Panem. Brak bowiem jasności w tych rzeczach, niemałym jest dla duszy strapieniem. Kilka lat temu udzielił mi Pan łaski niewypowiedzianej pociechy wewnętrznej, jakiej doznaję, ile razy słyszę lub czytam niektóre słowa Pieśni Salomonowej. Łaska ta tym dziwniejsza, że choć nie rozumiałam tych słów, z łacińskiego na język rodzinny przełożonych, to jednak sprawiały we mnie głębsze skupienie i wzruszenie, niż wszelkie inne najpobożniejsze książki, które rozumiem. Stan ten trwa dotąd. I choć mi objaśniono te słowa w języku ojczystym, niewiele więcej pojmowałam. Jednak, choć ich nie rozumiem... (taką mi sprawiają rozkosz) ... że dusza nie może się od nich oderwać.

2. Teraz, drugi już prawie rok daje mi Pan, jak tego pragnęłam, zrozumienie tych słów. I sądzę, że myśli te i uczucia mogłyby posłużyć na pociechę siostrom, które Pan tą drogą prowadzi, a także i na swój pożytek, bo takie nieraz bywa to zrozumienie, że chciałabym go nigdy nie zapomnieć. Nie ośmieliłam się jednak tego spisywać.

3. Obecnie jednak, idąc za zdaniem osób, względem których mam obowiązek posłuszeństwa, napiszę tu nieco o tym, co się ukrywa w tych słowach, tak jak mi to Pan daje zrozumieć i w czym się moja dusza lubuje na tej drodze modlitwy, którą Pan, jak mówiłam, prowadzi również i siostry moje w tych klasztorach i inne dusze. Jeśli te słowa dojdą do rąk waszych, siostry, przyjmijcie je jako ubogi dar od tej, która wam tak szczerze jak i sobie samej życzy wszystkich darów Ducha Świętego. W Jego imię zaczynam. Jeśli potrafię tu powiedzieć co pożytecznego, nie będzie to moją zasługą. Niech boska łaskawość Jego raczy to sprawić... (bym temu podołała). 

ROZDZIAŁ l

Mówi o uszanowaniu, z jakim powinno się czytać Pismo święte, i trudnościach w rozumieniu przez kobiety jego słów, a szczególnie “Pieśni nad pieśniami”.

Niech mię pocałuje pocałunkiem ust, bo lepsze są piersi twe nad wino, itd... (Pnp 1,1).

l. Zadziwia mnie tu mocno, że dusza, o ile ze słów jej wnosić można, mówi tu z jedną osobą, a o pocałunek pokoju prosi drugą. Mówi potem: “Niech mię pocałuje pocałunkiem ust swoich”, i zaraz potem, jakoby zwracając się do osoby, z którą rozmawia, dodaje: “Lepsze są piersi twe nad wino”.

Co to znaczy, tego nie rozumiem i niewymownie cieszę się z tego, że nie rozumiem. Bo w istocie, córki, dusza ma nie tyle upatrywać i nie tyle ją do podziwiania pobudzają i czcią dla Boga ją przenikają te rzeczy, które tu sami możemy objąć samym rozumem, ile raczej te, których żadną miarą pojąć nie zdołamy. Z tego też powodu usilnie wam zalecam, byście się zbytnio nie wysilały w dociekaniach, gdy czytając jaką książkę albo słuchając kazania, albo rozmyślając o tajemnicach wiary świętej, natraficie na jaki ustęp, którego nie możecie zrozumieć. Nie jest to rzecz niewieścia zgłębiać tajemnice Boże i mężczyzna nie każdy do tego jest powołany.

2. Jeśli Bóg zechce, da nam zrozumienie bez żadnego trudu. Mówię to zarówno do niewiast jak i do wszystkich mężczyzn, którzy nie mają obowiązku nauką swoją bronić prawdy Bożej. Co innego bowiem, gdy kogo Pan na to wybiera i ustanawia, aby te prawdy objaśniał drugim; ten, rzecz oczywista że powinien je badać i zgłębiać i każdy to widzi, jaki z tej pracy jego jest pożytek dla nas i dla niego samego. Lecz my z prostotą bierzemy, co Pan da; a czego nie da, o to się nie troszczmy, ale raczej weselmy się na myśl, że tak wielkiego mamy Boga i Pana, iż jedno słowo Jego zawiera w sobie tysiące tajemnic, których my i początku dojść nie zdołamy. Że nie rozumiemy tego, co napisano po łacinie, po hebrajsku albo po grecku, to nie dziw; ale i w przekładzie na nasz język rodzimy, ileż jest na przykład w psalmach chwalebnego króla Dawida fragmentów, które, choć mamy w mowie ojczystej, tak przecie dla nas są ciemne, jak gdyby były pisane po łacinie! Postanówcież sobie raz na zawsze, wystrzegać się tych próżnych dociekań i daremnego trudzenia głowy; niewieście dość jest tyle rozumieć, ile umysł obejmie; z tym znajdzie łaskę u Boga. Jeśli spodoba się Boskiemu Majestatowi dać nam światło, to łatwo zrozumiemy, a jeśli czego nie rozumiemy, upokarzajmy się i — jak mówiłam — radujmy się, że mamy takiego Pana, którego słowa, nawet w naszym języku, są dla nas tajemnicą.

3. Może wam się zdaje, że w tej Pieśni są słowa i zwroty, które mogłyby być w inny sposób powiedziane. Znając nieudolność naszą do rzeczy duchowych, nie zdziwiłabym się, gdyby tak było. Znam takich, którzy mi mówili, że raczej uciekają, by nie słyszeć tych słów. O, Boże, jakże wielka jest nędza nasza! Są takie stworzenia jadowite, w których, cokolwiek zjedzą, w jad się obraca; podobnie dzieje się i tu z nami. Z takich łask bowiem niezmiernych, jakie Pan w tych słowach nam czyni, ukazując nam, jak wielka jest szczęśliwość duszy, która Go miłuje i dodając jej otuchy, aby śmiało rozmawiała z Boskim Jego Majestatem i cieszyła się Jego posiadaniem, my wyciągamy obawy i niewłaściwe zrozumienie, świadczące, jak mało jest w nas uczucia miłości Bożej.

4. O, Panie mój, jakże zły użytek czynimy z tych niezliczonych dobrodziejstw, jakimi Ty nas obdarzasz! Ty w niepojętej dobroci Twojej coraz nowe wynajdujesz sposoby i drogi dla okazania nam tej wielkiej miłości, jaką nas miłujesz, a my, tak mało sposobni do miłowania Ciebie, nisko tę łaskę cenimy i myślimy o tym, w czym myśl nasza zawsze się obraca i ani uwagi nie zwrócimy na wielkie tajemnice, które się zawierają w tych słowach przez Ducha Świętego natchnionych. Czy nie dość byłoby tych słów na wzniecenie w nas ognia Jego miłości? Czy sama świadomość, że są to Jego słowa, nie upewnia nas dostatecznie, że nie bez wielkiego powodu takich a nie innych chciał użyć?

5. Razu jednego byłam na kazaniu pewnego zakonnika, którego przedmiotem było objaśnienie tych rozkoszy, jakimi oblubienica cieszy się z Bogiem swoim. Kazanie było dziwnie piękne, a jednak, ku zdumieniu mojemu, słuchacze tak je opacznie zrozumieli, iż powstał między nimi śmiech ogólny, że zakonnik mówi o miłości (chociaż rozwijając słowa Pańskie o Przykazaniu, o innym przedmiocie nie mógł mówić). Przykład ten stwierdza naocznie to, co powiedziałam wyżej, że tak mało jesteśmy świadomi miłości Bożej i tak mało sposobni do miłowania Boga, iż zdaje się nam rzeczą niepodobną, by dusza mogła tak poufale obcować z Bogiem i takich z Nim używać rozkoszy. Ale znam także inne dusze, które choć zrazu, równie jak tamte, nie odnosiły z tych słów pożytku — bo pewno ich dobrze nie rozumiały, i być może, że brały je za wymysł ludzki — później jednak z własnego doświadczenia poznały prawdziwe ich znaczenie, i takie w nich znalazły uszczęśliwienie, taką hojność rozkoszy, takie uśmierzenie wszystkich lęków, że miały za co dzięki czynić Bogu. On to bowiem tak zbawienną, wszelkie pojęcie przewyższającą pociechę obmyślił dla dusz żarliwie Go miłujących, iż daje im poznać, że istotnie nie jest rzeczą niepodobną, by On, Pan najwyższy, tak się mógł zniżać do swego stworzenia. Sama myśl o tym wydawałaby się im zuchwalstwem, gdyby się z własnego doświadczenia nie przekonały, że tak jest istotnie.

6. Znam jedną osobę, która przez długie lata w wielkiej była trwodze i nigdzie sobie uspokojenia znaleźć nie mogła. Dopiero gdy usłyszała niektóre fragmenty z Pieśni nad pieśniami, przekonała się z nich, że dusza jej idzie dobrą drogą. Zrozumiała z nich, jak mówiłam, rzeczywistą możliwość tego, co przedtem już, nie rozumiejąc i dlatego się trwożąc, w sobie czuła, że istotnie dusza rozmiłowana w Oblubieńcu swoim może doznawać z Nim wszystkich tych pociech: i omdlewania, i konania z miłości, i słodkich strapień miłości, i rozkoszy, i słodyczy, skoro jeno dla Jego miłości porzuci wszelkie pociechy tego świata, i cała siebie odda w Jego ręce i to nie usty tylko — jak to czynią niektórzy — ale w zupełnej szczerości, uczynkami stwierdzonej.

O córki moje, jakże szczodrym dawcą jest Pan! Jakże wielki i wielmożny jest ten Pan i Oblubieniec nasz, iż niczego nie ma i nic się nie dzieje, czego by On nie znał i nie widział! Cokolwiek więc dla miłości Jego uczynić możecie, choćby to były rzeczy małe, ochotnie to czyńcie. On wam wszystko zapłaci, nie patrzy bowiem na wielkość i wagę uczynku, jeno na miłość z jaką go spełniacie.

7. Kończę więc tym, że czego w Piśmie świętym i w tajemnicach świętej wiary naszej nie rozumiecie, w to sercem prostym i pokornym wierzcie, bez dalszego wysilania się i dociekania; nie dziwcie się też tym słowom miłosnym, którymi Bóg w Piśmie świętym przemawia do duszy. Więcej zaprawdę zdumiewa mnie ta miłość, jaką On nas umiłował i gdy na nią wspomnę i pomyślę kim my jesteśmy, prawie odchodzę od siebie. I jasno to widzę, że wszystka czułość słów, jakich raczył użyć na wyrażenie tej swojej miłości, nie tak jasno nam ją okazują, jak nam ją okazały Jego czyny. Jeślibyście jeszcze miały jaką wątpliwość, zatrzymajcie się tu choćby na chwilę i rozważcie w myśli, co On nam wyświadczył i co dla nas uczynił, i powiedzcie potem, czy wobec tej miłości, tak potężnej i mocnej, która Go przywiodła do podjęcia takich za nas okrutnych mąk — mogą być na określenie jej jakie słowa tak tkliwe i miłosne, by nas jeszcze zadziwiać miały?

8. Wracam do tego, od czego zaczęłam, to jest do wielkich i głębokich tajemnic, jakie się zamykają w tych słowach. Tak trudne jest ich zrozumienie, że jak mi mówili uczeni (których prosiłam o objaśnienie, co przez te słowa chciał powiedzieć Duch Święty i jakie jest prawdziwe ich znaczenie), wielu już doktorów napisało obszerne do tej księgi świętej objaśnienia, ale żaden jeszcze nie zdołał trudności całkowicie rozjaśnić. Wobec tego byłby to z mojej strony dowód wielkiej pychy, gdybym chciała dawać jakiekolwiek wytłumaczenie rzeczy, której tylu światłych i uczonych mężów dojść nie mogło. Nie mam też tego zamiaru i jakkolwiek mało jest we mnie pokory, ta myśl przecie jeszcze nie powstała mi w głowie, bym ja była zdolna dociec tu prawdy. To jedno tylko mam na myśli, pisząc o tych boskich słowach, że pociecha, jakiej ja doznaję z tego, co Pan mi daje poznać, gdy które z nich słyszę, może się i wam udzielić, gdy ją opiszę. I chociażby to, co czuję i rozumiem, nie przypadało do tego, co chce powiedzieć Duch Święty, wolno mi przecie brać to tak, jak mnie przypada do serca. Bo jeśli jeno nie odstępujemy od tego, czego uczy Kościół święty (i dlatego właśnie, abyśmy miały pewność, że tu nie ma nic z tą nauką niezgodnego, pierwej je ściśle przejrzą uczeni teologowie, nim ono dostanie się do waszych rąk), nie broni nam — jak sądzę — przy rozważaniu Jego świętej Męki, domyślać się wielu innych jeszcze mąk i większych, które On tam musiał wycierpieć, niż te, które są zapisane w Ewangelii. I skoro to czynimy, nie z próżnej ciekawości, ale z prostotą, jak mówiłam na początku, biorąc to, co Pan sam w boskiej łaskawości swojej da nam poznać, nie będzie Mu to, pewna tego jestem, niemiłe, że czerpiemy sobie pociechę ze słów i dzieł Jego. Podobnie jak król, który by upodobał sobie i do łaski swojej przypuścił ubogiego pastuszka, z przyjemnością i z łaskawym pobłażaniem pozwoliłby mu przypatrywać się i dziwować złocistym jego szatom, i cieszyć się blaskiem ich, i zdumiewać się, kto i jak je mógł zrobić — tak i nam niewiastom nikt tego zabronić nie może, byśmy nie miały cieszyć się bogactwami Pana. Co innego rozprawiać o nich i nauczać, jak gdybyśmy miały jasne i pewne ich zrozumienie; tego nam nie wolno, chyba za uprzednią aprobatą uczonych i teologów. Ja też (Bóg widzi) bynajmniej nie mam tej myśli, by to, co piszę, miało być dokładnym objaśnieniem rzeczy; piszę jedynie, co widzę i czuję, jak on pastuszek, o którym mówiłam wyżej. Piszę dla pociechy mojej, dla podzielenia się z wami, jako córkami moimi, tym, co mi w rozmyślaniach moich na myśl przychodzi, choć pewno wiele w tym będzie rzeczy nie do rzeczy. Zaczynam więc, ufna w łaskę Boskiego Króla mego i za pozwoleniem tego, który mię spowiada. Niechaj On to raczy sprawić, abym jako w innych rzeczach, które poprzednio pisałam, potrafiłam z łaski Jego powiedzieć, co i jak było potrzebne (a raczej On sam w boskiej dobroci swojej mówił przeze mnie, aby wam było na pożytek), tak bym potrafiła i teraz. A jeśli nie, niechaj mi nie poczyta za stracony czas, którego użyję na to pisanie, sięgając myślą do tak wysokich boskich zagadnień, o których nie wartam i posłyszeć.

9. W tym, co oblubienica mówi na początku, zwracając się do osoby trzeciej, choć to jedna i taż sama osoba, zdaje mi się, że oznajmia dwojaką w Chrystusie naturę: Boską i ludzką. Nad tą myślą jednak zatrzymywać się tu nie będę, bo o tym tylko zamierzam tu mówić, co nam w praktyce modlitwy wewnętrznej może być pożyteczne; choć właściwie duszy miłującej Pana wszystko posłuży do wzniecenia w sobie coraz większego zapału i uwielbienia Pana. Co do mnie, choć nieraz słuchałam wykładu niektórych słów tej Pieśni, i nieraz mi je na prośbę moją objaśniano. Bóg widzi, że mało z tego skorzystałam, i nic z tego dziś nie przypominam sobie, taką mam złą pamięć. O pierwszych tych słowach nic też nie pamiętam, tyle więc tylko będę mogła powiedzieć, ile mię Pan sam nauczyć raczy i co mi się w tym przedmiocie nasunie na pamięć.

“Niech mię pocałuje pocałunkiem ust swoich”.

10. O Panie mój i Boże mój, cóż to za słowa, by marny robak miał je mówić do Stwórcy swego! Bądź błogosławiony, Panie, który tylu różnymi sposobami raczyłeś nas nauczyć. Ale te słowa. Królu mój, kto waży się wymówić, bez szczególnego na to pozwolenia Twego? Są to słowa tak dziwne i zdumiewające, że niejeden będzie się dziwił, że ja o nich mówię. Powiedzą może, żem niemądra, i sama nie wiem, co mówię, że miejsce to wcale nie tak się ma rozumieć, że ma ono różne inne znaczenia, i jasna rzecz, iż człowiekowi w taki sposób do Boga mówić się nie godzi, i że w ogóle lepiej by było, gdyby ludzie prości podobnych rzeczy wcale nie czytali.

Że tych słów oblubienicy różne są wykłady, tego nie zaprzeczam; ale dusza miłością Bożą płonąca i w zapale miłości swojej od siebie odchodząca, nie troszczy się o żadne wykłady. Dość jej samego brzmienia tych słów i błaga Pana, by jej nie pozbawiał tego skarbu.

Wielki Boże! I cóż nas tu zaiste przeraża? Czy nie dziwniejsze od tych słów są dzieła Pańskie? Czy nie przystępujemy wszyscy do Najświętszego Sakramentu? I właśnie w (s.100) tych słowach, jak sądzę, oblubienica zawczasu prosiła o tę łaskę, którą nam później Chrystus uczynił, oddając nam siebie na pokarm. Prosiła, jak sądzę, o to wielkie zjednoczenie, które się spełniło, gdy Bóg stał się człowiekiem i o tę przyjaźń, jaką On zawarł z rodzajem ludzkim. Pocałowanie bowiem, jak wiadomo każdemu, jest znakiem pokoju i wielkiej przyjaźni między dwojgiem wzajemnie siebie miłujących. Jakie zaś są różne rodzaje pokoju, to w dalszym ciągu postaramy się za pomocą Bożą rozważyć.

11. Pierwej jednak, nim postąpię dalej, jedną tu jeszcze zrobię uwagę, zdaniem moim, godną zastanowienia: dlatego też, choć może przy innej sposobności właściwsze byłoby dla niej miejsce, nie chcę jej tu pominąć, aby nam nie wyszła z pamięci. Mam to za rzecz pewną, niestety, że wielu jest takich (dałby Bóg, bym się myliła), którzy przystępują do Najśw. Sakramentu, mając na sumieniu ciężkie grzechy. A przecie, gdyby usłyszeli duszę, mówiącą te słowa i z miłości ku Bogu umierającą, gorszyliby się z niej, i za wielką by jej to poczytywali zuchwałość. I tacy, pewna tego jestem, że tych słów nie wymówią i słusznie, bo słowa te i inne podobne, jakie czytamy w Pieśni, mówi miłość, a oni miłości nie mają. Chociażby więc na każdy dzień czytali księgę Pieśni, w ducha jej wniknąć nie zdołają, ani tym bardziej słów jej brać na usta się nie ważą, bo w rzeczy samej samo wymówienie ich ma w sobie coś przerażającego, tak wielki w nich ukrywa się majestat.

A chociaż Ty, Panie mój, z tym samym Majestatem Twoim mieszkasz w Najświętszym Sakramencie, oni przecie, nie mając wiary żywej, jeno martwą, widzą Ciebie tylko w poniżeniu Twoim pod postacią chleba, a Ty nic do nich nie mówisz, bo nie są godni usłyszeć słów Twoich i dlatego tak są zuchwali.

12. Jakkolwiek te słowa według dosłownego brzmienia prawdziwie przerazić mogą tego, kto je pojmuje tylko według rozumu, to jednak nie przerażą tego, kogo miłość Twoja wyprowadziła z siebie i Ty Panie, wybaczysz mu śmiałość, że takimi i gorętszymi jeszcze słowy waży się przemawiać do (s.101) Ciebie. I jeśli pocałowanie oznacza pokój i miłość, czemuż by, Panie mój, dusza nie miała prosić Ciebie, byś jej dał pokój Twój, i raczył być jej przyjacielem? Cóż lepszego możemy prosić nad to, o co ja, Panie mój, Ciebie proszę, byś mi dał ten pokój “pocałunkiem ust Twoich”? Jest to, córki, prośba w rodzaju swoim najwyższa, jak wam to w dalszym ciągu objaśnię.

 ROZDZIAŁ 2

Mówi o dziewięciu rodzajach fałszywego pokoju, który dają świat, ciało i szatan. — Objaśnia doskonałość życia zakonnego, które prowadzi do prawdziwego pokoju tak upragnionego przez oblubienicę z “Pieśni”.

 l. Niech nas Bóg uchowa od takiego pokoju, który mają ludzie światowi! Obyśmy go nigdy nie zakosztowały, bo nie jest to pokój, jeno wojna nieustająca. Gdy ktoś żyjący w ciężkich grzechach, zupełnie jednak jest spokojny i nie troszczy się wcale o swoje występki i zdrożności, i nic mu sumienie nie wyrzuca — tego pokój, jak nieraz czytałyście, jest jawnym znakiem, że grzesznik i czart żyją z sobą w przyjaźni. I takim, póki żyją, czart oszczędza przeciwności, by snadź nie tyle dla miłości Bożej, ile raczej dla uchylenia się od nich, nie nawrócili się do Boga. Zwykle jednak człowiek idący tą drogą, choćby się chwilowo upamiętał, nie wytrwa w służbie Bożej, zaraz mu diabeł podsunie ponęty rozkoszy ziemskich, i znów go do przyjaźni z sobą pociągnie, póki go nie doprowadzi do tego kresu, gdzie pozna nieszczęsny, jak fałszywy był jego pokój. O tym nie mam tu co mówić; takim pokojem niech cieszą się na świecie, kiedy chcą, między wami, ufam w Panu, podobne nieszczęście nigdy się nie zdarzy. Ale i nas, córki, może szatan (s.102) oszukać innego rodzaju pokojem, w zaniedbywaniu rzeczy małych; i tego zawsze, póki żyjemy, lękać się powinnyśmy.

2. Gdy zakonnica zacznie opuszczać się w pewnych rzeczach, chociażby się zdawały małe i w tym opuszczeniu się trwa dłuższy czas, nie mając żadnego wyrzutu w sumieniu, będzie to pokój zły, i łatwo może z niego diabeł wyprowadzić rzeczy najgorsze. Będzie to na przykład naruszenie jakiego punktu konstytucji, co samo z siebie nie jest grzechem, albo brak ochotnej pilności w spełnianiu rozkazów przełożonych, co choćby nie pochodziło ze złej woli, zawsze jest rzeczą niewłaściwą, bo przełożony bądź co bądź zastępuje nam miejsce Boga — a my po to tu przyszłyśmy — abyśmy we wszystkim upatrywały, co jest wolą Jego. Może to być mnóstwo innych tego rodzaju drobnych rzeczy, które same przez się nie zdaje się, by były grzechem, lub wiele uchybień, których nie można uniknąć, bo jesteśmy słabe i nędzne. Nie myślę temu zaprzeczać, ale to podkreślam, byśmy uznawały nasze uchybienia i żałowały za nie. Jeśli bowiem nie czynimy tego, diabeł będzie się miał z czego cieszyć i od tych małych rzeczy powoli doprowadzi nas do nieczułości i na większe winy. Pierwsze to zwycięstwo choć w rzeczy drobnej, niemałą już będzie dla niego wygraną i słusznie lękać się należy, że korzystając z niego, pójdzie dalej. Przeto pilne, dla miłości Boga, miejcie na siebie baczenie. Bojowanie nieodzownym jest w tym życiu naszym udziałem. Tylu mając dokoła nas nieprzyjaciół, niepodobna nam siedzieć spokojnie z rękoma założonymi, ale ciągłego potrzeba nam czuwania i bacznej uwagi na zewnętrzne postępowanie i wewnętrzne nasze usposobienie.

3. Jakkolwiek by was Pan oświecał na modlitwie, i dawał wam wzniosłe łaski, o których jeszcze mówić będę, wszakże, bądźcie tego pewne, że zawsze natkniecie się, wyszedłszy z modlitwy, na tysiączne przeszkody i drobne okazje. Będzie to naruszenie przez niedbałość jakiego punktu przepisów, czy niedokładne spełnienie jakiego obowiązku, czy wreszcie wewnętrzne niepokoje i pokusy. Nie mówię, by zawsze i ciągle tak być miało, ale całkiem od nich być wolnym nikt nie może, (s.103) jest to wielka łaska Boża i silna dla duszy dźwignia do postępu w dobrym. Niepodobna, byśmy na tej ziemi byli aniołami; sprzeciwia się temu nasza natura. Toteż nie bardzo się lękam o duszę, cierpiącą choćby najsilniejsze pokusy, bo jeśli jeno ma miłość i bojaźń Bożą, wiem pewno, że wyjdzie z nich z wielką dla siebie korzyścią. Ale gdy widzę duszę zawsze spokojną, nigdy nie doznającą w sobie żadnej walki wewnętrznej (co jest udziałem innych), o taką mimo woli się trwożę, i chociaż nie dostrzegam w niej nic, w czym by obrażała Pana, nie mogę się uspokoić; często też sama, kiedy diabeł tego nie czyni, wystawiam ją na próby i pokusy, aby poznała czym jest. Spotykałam takie dusze, choć rzadko. Stan taki może być skutkiem wysokiej kontemplacji, do której Pan duszę podniesie.

4. Może to być i z innych przyczyn, dość, że dusza taka w ciągłym żyje spokoju i zadowoleniu wewnętrznym; choć z drugiej strony zdaje mi się, że dusza ta niezupełnie rozumie, co się w niej dzieje i przy bliższym badaniu okaże się, że i ona miewa niekiedy swoje choć małe i lekkie utarczki wewnętrzne. Jakkolwiek się rzecz ma, przyznam się, że takim duszom spokoju ich nie zazdroszczę. Pilnie się nad tym zastanawiałam i przekonałam się, że daleko większe postępy czynią te, które odczuwają walkę wewnętrzną — i nie mają takich wysokich rozumowań — w rzeczach doskonałości, jak je tu pojąć zdołamy. Nie mówię tu o duszach, które po długich latach tej walki doszły już do wysokiego stopnia doskonałości i umartwienia, bo takim, jako już umarłym światu, Pan zwykle daje pokój. Nie jest on jednak taki, by jeśli kiedy popełnią jakie uchybienie, nie czuły go i żywo nad nim nie bolały.

5. Chociaż więc różnymi drogami Pan dusze prowadzi, zawsze jednak, jak mówiłam, byłabym w obawie o każdą z was, córki, która by, uchybiwszy w czymkolwiek, za winę swą nie żałowała. Za grzech bowiem istotny, choćby powszedni tylko, żal jak najgłębszy na wskroś powinien was przejmować, jak to — dzięki Bogu — widzę, że wszystkie rozumiecie.

Zważcie tu jedną rzecz i dla miłości mojej zachowajcie ją (s.104) w pamięci. Człowiek żywy, gdy się choć lekko ukłuje szpilką albo cierniem, czyż nie odczuwa bólu z tego ukłucia lub zadraśnięcia, choćby ono było lekkie? Czy to więc nie będzie znakiem pewnym dla duszy, że nie jest umarła, że żyje w niej miłość Boża, gdy żywo czuje każde, choćby najmniejsze sprzeniewierzenie się temu, cośmy ślubowały, i co jest obowiązkiem naszym? Czy takie odczucie nie jest wielką łaską? O, jakże piękne łoże, usłane różami i wszelkim kwieciem najwonniejszym, gotuje Boskiemu Majestatowi Oblubieńca dusza, której On użyczy łaski takiej czujności i delikatności sumienia! Do takiej niepodobna, aby Pan nie przyszedł z hojnością rozkoszy swoich, choćby przedtem dla wypróbowania jej długo się ociągał. Po cóż, o Boże, my zakonnice żyjemy w klasztorze? Po co opuściłyśmy świat? Po co tu przyszłyśmy? Jakie może być lepsze zatrudnienie naszego życia nad to, byśmy Oblubieńcowi naszemu przygotowywały mieszkanie w naszych duszach, byśmy trzymając się w pogotowiu na Jego przyjście, mogły Go, gdy przyjdzie, prosić o “pocałunek ust Jego”? Szczęśliwa, która będzie godna wymówić taką prośbę, którą Pan, gdy przyjdzie, nie zastanie z lampą zagasłą i poniewczasie wołającą o przyjęcie! O córki moje, jakie to wielkie szczęście nasze, że wolno nam wymawiać te słowa do Boskiego naszego Oblubieńca, skoro w dniu profesji naszej obrałyśmy Go sobie za Oblubieńca, a On nas za swoje oblubienice!

6. Niech jednak dusze skłonne do skrupułów zrozumieją dobrze, co mówię. Nie mówię tu o niedoskonałościach i uchybieniach, które się niekiedy trafiają, ani o takich prawie nieświadomych niedoskonałościach, które dusza nie zawsze może spostrzec w sobie i odczuć, ale mówię tu o takiej, która świadomie i prawie zawsze dopuszcza się pewnych uchybień i za nic je uważając, nie stara się o poprawę i żadnego z powodu tych uchybień nie czuje wyrzutu sumienia. Taki pokój, powtarzam, jest niebezpieczny i pilnie się go należy (s.105) wystrzegać. Cóż dopiero powiedzieć o tych, co żyją spokojnie w zupełnym zaniedbaniu Reguły swojej? Nie daj Boże, by taka kiedy znalazła się między wami! Wiele jest innych sposobów, którymi diabeł, gdy Bóg za grzechy nasze na to pozwoli, zasiewa w duszach ludzkich ten fałszywy pokój, ale dłużej nad tym się rozwodzić nie mam potrzeby. Tyle tylko chciałam tu o tym napomknąć, ile mi się zdawało potrzebne dla waszej przestrogi. Przejdźmy już teraz do tej przyjaźni i tego pokoju, których Pan zaczyna nam użyczać na modlitwie. Powiem o tym, co z łaski Pana sama rozumiem.

7. Przedtem jednak, sądzę, że będzie rzeczą pożyteczną, gdy wam nadmienię jeszcze nieco o pokoju, jaki daje nam świat, albo własna nasza zmysłowość. Są to wprawdzie rzeczy w wielu księgach lepiej opisane, niż ja je powiedzieć potrafię, ale ksiąg tych, ubogimi będąc, nie macie za co kupić, nikt też może wam ich nie podaruje. To zaś, co piszę, pozostanie w domu, i zawsze to będziecie miały pod ręką. Na różne sposoby mogą się łudzić ludzie tym pokojem, który świat daje. Z niektórych przykładów, które przytoczę, łatwo się domyślicie innych, o których nie będę wspominała.

8. O nieszczęśni ludzie, opływający w bogactwa! Choć mają przeobficie wszystko, czego im do życia potrzeba, gromadzą jednak i trzymają wielkie pieniądze w swoich skrzyniach, dla samej przyjemności ich posiadania; a że wystrzegają się grzechów ciężkich i kiedy niekiedy dają jałmużnę — więc sądzą, że wszystko jest dobrze. I ani pomyślą, że te dobra, nie są ich bezwarunkową własnością, że Pan dał im je tylko w szafarstwo, jako włodarzom, że ścisłą zdadzą liczbę z każdego grosza zbywającego, który bez pożytku chowali, odejmując go ubogim, głód cierpiącym. Was to tyle tylko obchodzi, że powinnyście błagać Pana, by raczył oświecić tych ślepych, aby ich nie spotkał los złego bogacza, i za szczególną łaskę to sobie poczytywać i dzięki czynić Bogu, iż w nieskończonej (s.106) łaskawości swojej dał wam obrać sobie i poślubić ubóstwo.

9. O córki moje, jakie to szczęście i jaka swoboda, nawet pod względem spokoju tego życia doczesnego, być wolnym od tych ciężarów! A jaki spokój w godzinę śmierci daje ubóstwo, tego i przedstawić sobie nie zdołacie. Bogaci to niewolnicy, wy zaś ubogie jesteście paniami, o czym łatwo się przekonać możecie. Kto bowiem ma życie spokojniejsze: czy pan, który ma co dzień u siebie stół nakryty i zastawiony wszelkim potrzebnym mu pożywieniem i wszelką odzież do okrycia, czy też rządca jego, który wyliczyć się musi z każdego grosza wydanego? Tamten używa wszystkiego bez rachunku, jako dobra własnego; za to biedny rządca musi się trudzić i im znaczniejszy dom i gospodarstwo, tym cięższą ma pracę. Gdy zaś przyjdzie do zdania liczby, niejedną noc bezsenną strawi nad rachunkami, zwłaszcza jeśli się nagromadziły z wielu lat i nie zawsze z dokładnością były prowadzone. Gdy nadto okażą się znaczne zaległości, wtedy już nie wiem, jak biedny może znaleźć choćby chwilę spokoju.

Z głębi duszy więc dziękujcie Panu, ile razy wspomnicie na tę wielką łaskę, którą wam uczynił i starajcie się coraz doskonalej zachowywać święte ubóstwo, by i nadal zawsze, jak dotąd, żadna nic nie posiadała własnego. Bez troski i zachodu pożywamy, co przyśle nam Pan, i jako boska łaskawość Jego pamięta o nas, by nam niczego nie brakowało, tak też zwalnia nas od troski zdawania liczby z tego, co zbywa. Sam ma staranie o to, byśmy nic nie miały, co byśmy rozdawać mogły, i za co byśmy przed Nim odpowiadały.

10. Tego nam więc potrzeba, córki, byśmy poprzestawały na małym, byśmy nie pragnęły tylu różnych rzeczy, jakich pragną ludzie światowi, niepomni na ścisłą liczbę, jaką zda każdy bogaty, choć jej nie zdaje nikomu w tym życiu, ale raczej żąda jej od swoich zarządców. Ale tam, po śmierci, jakże surowy czeka go rachunek! Gdyby na to pamiętał, odeszłaby go wszelka ochota do zbytkownego jedzenia i nie miałby odwagi tracić majętności na marne i próżne wydatki. Starajcie (s.107) się więc, córki, i w jedzeniu, i w ubraniu i we wszystkim mieć dla siebie to, co jest najuboższe i co tylko ludzka natura znieść zdoła. Inaczej spotkałby was zawód, bo więcej nad to Bóg wam nie da, a zatem chęci wasze pozostałyby nie zaspokojone. Starajcie się tak we wszystkim służyć Boskiemu Majestatowi Pana naszego, abyście nie pożywały chleba ubogich bez wysługiwania się za niego, choć szczerze mówiąc, ten spokój i ta swoboda ducha, którą Pan wam daje, że nie potrzebujecie troszczyć się o zdanie liczby z bogactw, których nie posiadacie, tak wielkim jest dobrem, iż wysłużyć się za nie niepodobna. Same to dobrze rozumiecie, ale dlatego też należy, byście za to w pewnych czasach szczególne Panu dzięki składały.

11. O pokoju, jaki daje świat przez zaszczyty, nie mam potrzeby wam mówić, bo ubodzy nigdy nie są w wielkiej czci u świata. Jednym tylko sposobem mógłby wam tu świat wielką szkodę wyrządzić, gdybyście się nie miały na baczności, to jest pochwałami, które gdy raz zacznie dawać, nie ma im końca i miary, a którymi zmierza tylko do głębszego poniżenia was. Najczęściej będzie was chwalił, że takie jesteście święte, i to w słowach tak wymownych i dosadnych, że snadź sam diabeł je nasuwa; nieraz też diabelskie to pobudzanie żadnej nie ulega wątpliwości. Gdyby was bowiem chwalono w nieobecności waszej, jeszcze by to uszło, ale gdy was chwalą w oczy, jaki z tego, jeślibyście się nie miały na baczności, może być skutek? Czy nie triumf jego ze szkody waszej?

12. Na miłość Boga was proszę, nigdy nie słuchajcie z zadowoleniem takich pochlebnych wyrazów. Mogłyby one powoli skazić w was czystość duszy, mogłybyście im w końcu uwierzyć i wziąć je za prawdę, albo wyobrażać sobie, żeście już stanęły u szczytu doskonałości, że już nie potrzebujecie więcej pracować i walczyć. Nigdy tego nie znoście, by podobne słowa mogły się obić o wasze uszy, bez stanowczego z waszej strony zaprzeczenia im w głębi duszy, upokorzenia i umartwiania siebie: rzecz to bardzo łatwa, trzeba tylko przywyknąć. Pomnijcie, jak świat się obszedł z Panem naszym Jezusem Chrystusem, a jak Go przedtem wielbił i wywyższał w (s.108) Niedzielę Palmową przy wjeździe Jego do Jerozolimy! Albo jaką czcią otaczał św. Jana Chrzciciela, poczytując go nawet za Mesjasza, a jako potem życia go pozbawił.

13. Nigdy świat nie wywyższa; a jeśli to robi, to tylko po to, aby poniżyć, jeśli ci, których wywyższa, prawdziwie są synami Bożymi. Wiem o tym dobrze z wielokrotnego doświadczenia. Dawniej bolała mię bardzo ta wielka ślepota, jaka się objawia w tych pochwałach, dzisiaj śmieję się z nich i słucham ich, jakbym słuchała mowy szatana. Pamiętajcie o waszych grzechach, a jeśliby kiedy w tych pochwałach było co prawdy, mówcie sobie, że to nie wasza zasługa, jeno dar łaski Bożej, za który tym gorliwiej obowiązane jesteście służyć Panu. Wzbudzajcie i utrzymujcie w sobie bojaźń świętą, aby dusza nie dała się uśpić tym pocałunkiem, jaki daje on fałszywy pokój świata. Wierzcie mi, jest to judaszowski pocałunek. I chociażby ten, który mówi wam takie rzeczy, nie miał w tym podstępnego zamiaru, zawsze go ma diabeł, na szkodę waszą czatujący i może was zgubić, jeślibyście się nie broniły. Potrzeba tu trzymać się zawsze w pogotowiu, z dobytym w ręku mieczem rozwagi, choćby się wam zdawało, że pochwały na was żadnego wrażenia nie robią, nie dowierzajcie sobie. Pomnijcie, ilu było i jest takich, którzy stali niegdyś na wysokości, a teraz leżą w przepaści. Nie ma dla nas, póki żyjemy, innego bezpieczeństwa jeno w tym, byśmy ciągłą walką z sobą i wewnętrznym upokorzeniem się odrzucały te pochlebstwa. Wtedy z każdej takiej pokusy wyjdziemy z nowym zyskiem coraz głębszej pokory, a czart i świat, czyhający na zgubę naszą, odejdą z niczym.

14. Wiele również miałabym do powiedzenia o pokoju, jakim nas oszukuje własne nasze ciało i o szkodach stąd nam grożących. Ale i tu poprzestanę na kilku punktach, z których same sobie wyprowadzicie dalsze zastosowanie i wnioski. Ciało bardzo lubi rozkosze i wygody i z tego już łatwo poznać, jak niebezpieczną jest rzeczą, mieć z nim pokój. Nieraz się nad tym zastanawiam i żadną miarą zrozumieć tego nie mogę, na czym ludzie, dogadzający we wszystkim ciału i swoim zmysłom, (s.109) opierają ten spokój i bezpieczeństwo, w jakim żyją. Czy może ciało Najświętsze Tego, który jest wzorem naszym i światłością naszą, mniej było godne wygód, niż nasze ciało? Czy zawiniło w czym, by miało cierpieć takie wielkie męki? Czy może czytaliśmy kiedy o którym z tych świętych — o których wiemy z wszelką pewnością, że dziś są w niebie — by żyjąc na tej ziemi, wygodne i rozkoszne prowadzili życie? Skądże więc ta pewność nasza przy takim życiu miękkim i rozpieszczonym? Kto nam powiedział, by życie takie było dobre? Jakże więc to być może, by tylu było ludzi, którzy trawią dni swoje, jedząc smakowicie, wylegując się wygodnie, goniąc za zabawą i wszelkimi możliwymi przyjemnościami, a wszystko to czynią tak spokojnie, że ja, patrząc na to, przyznam się, wprost głupieję? Czy to może już nie ma życia przyszłego? Czy może w osiągnięciu jego żadne już tutaj nie grozi nam niebezpieczeństwo?

15. O, gdybyście wiedziały, córki, ile złego w tym jednym złu się zamyka! Ciało się tuczy, a dusza obumiera i gdybyście mogły wzrokiem do niej przeniknąć, ujrzałybyście, że ledwie co dyszy. Ze wszech stron ujrzałybyście, jakby wielkimi zgłoskami wypisane, jakie to straszne zło, żyć spokojnie w takim stanie. Gdybyż jeszcze ludzie uznawali, że jest w tym co złego, byłaby nadzieja, że się może poprawią, ale to im ani w myśli; i nie dziw, bo taki już jest obyczaj świata. Ale choć w tym życiu ciało takich ludzi ma spokój i wczasy, wszakże, jeśli jest dla nich jaka nadzieja zbawienia, upewniam was, że tysiąckroć spotęgowane czekają ich cierpienia w przyszłości. I lepiej by im było, gdyby w porę jeszcze przejrzawszy, tutaj chcieli czynić choć częściową pokutę, niż czekać tej, która w końcu całym ogromem na nich się zwali. Dlatego wam to mówię, córki, abyście dziękowały Bogu, że was powołał na to miejsce, gdzie wam jest odjęta możność szukania i znalezienia takiego pokoju z ciałem. Może ono jednak i tu wyrządzić wam szkodę podstępem, to jest pod pozorem słabości zdrowia; toteż wielkiej wam potrzeba w tym ostrożności. Są na przykład chwile, kiedy ta lub owa nie mogłaby brać dyscypliny bez (s.110) rzeczywistej szkody dla zdrowia, a w osiem dni potem użycie jej żadnych za sobą złych skutków nie pociągnie. Innej się zdaje, że koniecznie potrzebuje dla zdrowia lnianej bielizny, a potem jednak okaże się, że bezpiecznie może się bez niej obywać. Inna jeszcze nie znosi pokarmów rybnych, a jednak, gdy się przezwycięży, żołądek przywyknie, i już jej to nie szkodzi. W takich i wielu rzeczach tym podobnych, zdaje nam się, że słabość kompleksji naszej nie zdoła wytrzymać obchodzenia się bez jedzenia mięsa, czy czasem całodniowego postu. Wiem jednak z doświadczenia, że jest to najczęściej tylko złudzenie, któremu dlatego tak łatwo ulegamy, że nie pamiętamy, jak wiele może ten, kto umie odważnie przymusić siebie, chociażby go w danym razie nie nagliła żadna zewnętrzna potrzeba. Z tego wszystkiego, co powiedziałam, jest taki wniosek, że gdy chodzi o zwolnienie i uchylanie się od praktyk umartwienia i pokuty, nie powinnyśmy od razu poprzestawać na lada pozorze słabości zdrowia, ale potrzeba najpierw raz i drugi spróbować. Wiem z własnego doświadczenia, że ciało nasze jest wielkim kłamcą, więc powinnyśmy poznać się na jego podstępach. Niechaj Pan w nieskończonej dobroci swojej raczy nas w tym oświecać. Wiele nam tu pomoże roztropność i ufne poleganie nie na samych sobie, ale na zdaniu przełożonych.

16. Już teraz wracam do właściwego przedmiotu. Mówiąc te słowa: “Niech mię pocałuje pocałunkiem ust swoich”, oblubienica, jak widzieliśmy, prosi o pokój. Ma więc i Pan różne sposoby udzielania nam pokoju i swojej przyjaźni, inne niż te, których używa diabeł, świat i ciało. Chcę wam teraz objaśnić niektóre z tych sposobów Bożych, abyście się przekonały, jak wielka jest ta prośba i jaka niezmierna różnica zachodzi między prawdziwym Bożym pokojem a tym fałszywym.

O wielki Boże i Panie nasz, jaka jest niezgłębiona mądrość Twego słowa! Dość było, zdawałoby się, oblubienicy poprzestać na tym jednym słowie: “Niech mię pocałuje”, i tak krócej i zwięźlej wyrazić swoją prośbę. Dlaczegoż więc mnoży wyrazy i dodaje jeszcze: “pocałunkiem ust swoich”? Bo zapewne (s.111) żadne z tych słów nie jest powiedziane na próżno. Dlaczego? — tego nie wiem; wszakże powiem w krótkości, co mi się zdaje. Mniejsza o to, że to, co powiem, nie będzie może odpowiadało istotnemu znaczeniu tych słów, byleby nam było ku zbudowaniu. Na różne więc sposoby Boski Król nasz ofiaruje duszom pokój i swoją przyjaźń, jak o tym na każdy dzień przekonać się możemy, tak na modlitwie, jak i poza modlitwą; tylko że my z naszej strony mało sobie ważymy te zabiegi o nas Jego Boskiego Majestatu. Jaka jest wysokość, na której potrzeba stanąć duszy, aby mogła prosić o to, o co prosi oblubienica, o tym, córki, wtedy dopiero dowiecie się, gdy was Pan raczy podnieść do siebie. Ale choćby tego nigdy nie uczynił, nie traćcie jednak otuchy, bo i najniższy, jakiego by wam użyczył, stopień Jego przyjaźni, nad wszelki wyraz bogatymi was czyni, jeśli jeno z waszej strony nie zbywa na należnym współdziałaniu. Lecz na tym właśnie często niestety nam zbywa, i dlatego, boleśnie o tym i mówić, że z własnej winy naszej nie osiągamy tej boskiej przyjaźni i poprzestajemy na tak małym.

17. O Panie, czemuż nie pomnimy na to, jak wspaniały jest cel, do którego nas powołujesz, jak wielka nagroda, którą nam gotujesz i jako już tutaj, gdy dojdziemy do tej przyjaźni z Tobą, zaczynasz nam tej nagrody udzielać! Skutkiem tego zapomnienia, niejeden, który mógłby wysoko wstąpić na sam szczyt, całe życie gnuśnieje pod górą. W różnych drobiazgach, jakie dla was napisałam, zawsze was upominałam, i teraz znowu upominam i proszę, starajcie się we wszystkich waszych myślach i zamiarach mieć ducha mężnego. Tym zasłużycie sobie u Pana na łaskę, aby dzielne były i wasze uczynki. Wiele na tym, wierzcie mi, zależy. Są dusze, które, choć odzyskały już przyjaźń z Panem, bo wyspowiadały się jak należało z swoich grzechów i żałowały za nie, jednak nim parę dni upłynie, znowu się do tych grzechów wracają. Nie taka bez (s.112) wątpienia jest przyjaźń, o którą prosi Oblubienica. Starajcie się, córki, byście idąc do spowiedzi, nie miały za każdym razem tej samej zawsze winy do wyznania.

18. Ustrzec się całkiem wszelkiej winy i wszelkiego uchybienia nie zdołamy, ale niechże to przynajmniej będą uchybienia różne, nie zawsze te same, by snadź wciąż powtarzając się, nie zapuściły w nas korzeni, albo może i do wielu dalszych wykroczeń nie doprowadziły, bo wtedy o wiele trudniej byłoby je wykorzenić. Bo jak krzew albo drzewko w ziemi zasadzone i co dzień podlewane, tak się z czasem wzmocni i wybuja, że wyrwać go nie sposób bez użycia rydla i motyki, tak i każde uchybienie, choćby niewielkie, jeśli się co dzień powtarza, bez żadnego starania o poprawienie się z niego, rozrasta się i rozplenia w duszy i z wielką tylko trudnością da się jeszcze wykorzenić. Przy codziennym zaś plewieniu wyrwanie tych chwastów z łatwością się odbywa. Ale przede wszystkim Pana na modlitwie o pomoc proście, bo same z siebie mało co dokażemy i łatwiej jest mnożyć grzechy, niż je wyplenić. Pomyślcie, jak ciężko w dzień śmierci i sądu będą nam leżały na duszy te ciągłe, choćby małe, niewierności, a zwłaszcza nam, które Sędzia obrał sobie w tym życiu za oblubienice.

19. O jaka to wielka godność nasza, zdolna zaiste pobudzić nas do najtroskliwszej pilności i starania o przypodobanie się temu Panu i Królowi naszemu! Ale jakże źle za przyjaźń Jego odpłacają Mu się ci, którzy tak łatwo od Niego się odwracają i zamieniają Mu się w śmiertelnych nieprzyjaciół! Zaprawdę, wielkie jest miłosierdzie Boże! Gdzie na tym świecie znaleźć tak cierpliwego jak On przyjaciela? Tutaj, choć przyjaciel poróżniwszy się z przyjacielem, potem się z nim pogodzi, nigdy jednak nie wyjdzie mu całkiem z pamięci doznana uraza, nigdy już nie będą tak sobie ufali i tak polegali na sobie, jak przedtem. A tu, ileż razy my sprzeniewierzamy się przyjaźni tego Pana naszego, a On przecie, choćby i lata całe, czeka naszego powrotu i przyjmuje nas “z jednakowym miłosierdziem. Bądź błogosławiony. Panie mój, że z taką miłościwą dobrocią nas znosisz i jakoby zapominasz o boskiej (s.113) wielmożności Twojej, aby nas nie karać, jak na to zasługujemy, za taką niegodną zdradę. Stan taki, nie sądzę, by był bezpieczny, bo jakkolwiek miłosierdzie Boże nie ma granic, wszakże niejeden w tym stanie umiera, bez możności wyspowiadania się przed śmiercią. Niechże nas Pan w nieskończonej dobroci swojej uchowa od tego nieszczęścia, byśmy miały kiedy dobrowolnie i świadomie zostawać w tym stanie tak niebezpiecznym.

20. Są inni, którzy inny, już lepszy od poprzedniego, rodzaj przyjaźni zachowują z Bogiem, ci mianowicie, którzy się wystrzegają ciężkiej Jego obrazy. Kto doszedł do tego stanu, ten, gdy weźmiemy pod uwagę, co to jest świat i jakie jego obyczaje, przekonamy się, że niemałej już rzeczy dokazał. Sądzę jednak, że tacy, choć w zasadzie wystrzegają się grzechów śmiertelnych, mimo to przecie niekiedy w nie wpadają, bo grzechy powszednie, choćby ich wiele na dzień popełnili, za nic sobie mają, a zatem niedaleko im do grzechu śmiertelnego. Po wiele razy z ust podobnych ludzi słyszałam takie zdania: “Na takie rzeczy miałbym jeszcze zważać? Od tego jest woda święcona i inne lekarstwa, jakie nam podaje Kościół, Matka nasza”. Płakać się chce, słuchając takich rzeczy. Na miłość Boga was proszę, córki, pilnie na...