48. Renesansowa publicystyka polityczna i społeczna wobec rzeczywistości XVI wieku
Publicystyka XVI wieku nie jest ani specyficzną cechą epoki, ani naszego kraju, choć ówczesna sytuacja Polski- rozwój parlamentaryzmu sprzyjały dywagacjom na temat interesów Rzeczypospolitej.
Publicystyka renesansowa jest wielogatunkowa, przybiera ona formę dramatu, kazania, biografii pochwalnej, sielanki, pieśni, fraszki, czy elegii. Co ją odróżnia? Właściwa publicystyce odmiana gatunkowa, jaką jest mowa, nawiązująca do antycznych korzeni (Arystoteles, Cyceron, Kwintylian). Do wypowiadających się na tematy publicystyczne możemy zaliczyć takich twórców jak: Mikołaj Rej, Jan Kochanowski, Piotr Skarga, Jan z Ludziska. Jeśli natomiast chodzi o XVI wiek, to uważa się za czas rozwoju kultury oratorskiej. Przyczyniały się do tego instytucje i wydarzenia polityczne, które pobudzały działalność jednostek, a więc walka szlachty z obozem magnackim o hegemonię, tworzenie reforma państwa, ruch egzekucyjny, waśnie religijne, bezkrólewia i elekcje.
Miejscami popisu krasomówstwa były dwór królewski, sejmik szlachecki, zbór, kościół, sejm i szkoła, a okazjami do tego były koronacje, wjazdy dostojników, zwycięstwa militarne, obrady, uroczystości chrztu, ślubu i pogrzebu.
Wzajemny związek publicystyki i retoryki to cecha charakterystyczna literatury renesansowej. Wracając do mowy, niekoniecznie musiała być wygłoszona, przyjmowała często formę traktatu, czy dialogu prozą.
W tym gatunku czołowe miejsce zajmuje podmiot retoryczny- osoba uprawniona do pouczania, przekonywania i dowodzenia. Widoczne są nawiązania do norm stylistycznych cyceronianizmu, choć też nie musiała posiadać sztywnych norm, wprowadzonych przez prekursora oratorstwa Jana z Ludziska.
Widoczny jest indywidualizm renesansowy- mówca występował jako przedstawiciel wspólnego dobra i w imieniu własnego wolnego sumienia obywatelskiego. Podmiot utożsamiał się z autorem lub przybierał postać innej zaufanej i autorytarnej osoby.
Najwybitniejszymi przedstawicielami renesansowej publicystyki byli Andrzej Frycz Modrzewski, Stanisław Orzechowski i Jan Dymitr Solikowski. Ich twórczość nie zawsze ma gatunkowy charakter mowy, ale zawsze wywodzi się z retorycznej kultury słowa i z obywatelskiej potrzeby współdecydowania o losach kraju.
mcfly9