wplyw_dzieci_przywodcow_azji.pdf

RAPORT

WPłyW Dzieci PrzyWóDcóW

AzJi cenTrAlneJ

nA SyTUAcJę PoliTyczną

i goSPoDArczą PAńSTW

i regionU

Andrzej

Łomanowski

Dzieci PrzyWóDcóW PAńSTW śroDKoWoAzJATycKich

Są PoSTrzegAne JAKo nATUrAlni nASTęPcy roDzicóW

nA STAnoWiSKAch PrezyDenTóW. TAKą rolę

PrzyPiSUJą im zAróWno obSerWATorzy zAchoDni

(PoWołUJąc Się nA PrzyKłAD AzerbeJDżAnU, gDzie

Syn oDzieDziczył Po oJcU STAnoWiSKo PrezyDenTA),

JAK i WięKSzość mieJScoWych eliT – zAróWno

rząDzących, JAK i oPozycyJnych. JUż obecnie

roDziny PrezyDenTóW oDgryWAJą znAczną rolę

goSPoDArczą W PoSzczególnych KrAJAch. JeDnAKże

nie WSzyScy PrzyWóDcy PAńSTW AzJi śroDKoWeJ chcą

PrzeKAzAć WłADzę W ręce PoTomKóW.

Po 17 latach niepodległości Kazachstan, Uzbekistan,

Tadżykistan, Turkmenistan nadal nie mogą zostać

uznane za państwa demokratyczne. Wszyscy obec-

ni prezydenci regionu (z wyjątkiem Kirgistanu) byli

wcześniej szefami partii komunistycznych w poszcze-

gólnych republikach. Stąd, we wszystkich państwach

władza prezydenta przeważa nad innymi formami życia

politycznego, a w Uzbekistanie i Turkmenistanie całko-

wicie je przytłacza. Jedyny wyjątek stanowi Kirgistan,

gdzie w marcu 2005 r. demokratyczna rewolucja oba-

liła prezydenta Askara Akajewa, ale i to państwo je-

dynie z wieloma zastrzeżeniami można obecnie uznać

za demokratyczne.

bezPieczeńSTWo nAroDoWe

ii - 2006 /2

czynniK PerSonAlny

W takiej sytuacji, drogi rozwoju poszczególnych państw determinowane

są przez osobowość przywódców, ich najbliższych współpracowników oraz

rodziny 1 . Spośród wszystkich grup i lobbies znajdujących się w otoczeniu

przywódców regionu, ze względów kulturowych i historycznych najbliższa

rodzina prezydentów odgrywa największą rolę zarówno w polityce, jak

i biznesie 2 .

za najbliższą rodzinę uznaje się żonę i dzieci. Ponieważ społeczeństwa

Azji środkowej są patriarchalne i muzułmańskie, to największą wagę przy-

wiązują one do męskich potomków – również przywódców. Jednak prezy-

denci dwóch państw regionu (Kazachstan, Uzbekistan) nie mają synów,

zaś główną rolę w miejscowej polityce odgrywają ich córki. System wła-

dzy zbudowany na tradycyjnych wartościach staje jednak w ten sposób

w sprzeczności z tymi wartościami.

Wraz ze starzeniem się prezydentów regionu Azji środkowej coraz więk-

szej wagi nabiera właśnie problem przekazania władzy. charakterystyczne,

że jedynie niewielkie grupy opozycji demokratycznej (w większości szuka-

jące poparcia w rosji) domagają się przeprowadzenia normalnych wybo-

rów w celu wyłonienia następcy. zarówno dla elit politycznych poszcze-

gólnych państw, jak i dla klanów (przedstawicieli tradycyjnej struktury

miejscowych społeczeństw) naturalnym wydaje się wyznaczenie następcy

przez ustępujących przywódców.

Wzorem postępowania dla elit politycznych Azji środkowej jest prze-

kazanie władzy wyznaczonemu następcy w rosji (przez borysa Jelcyna

1) nurbułat masunow: „W społeczeństwie budowanym na tradycji koczowników,

przestrzegającym kultury przynależności do klanu i tejpu, nie dziwi, że stosunki

osobiste i związki rodzinne odgrywają taką rolę (…)”. Stąd też klany, z których

wywodzą się przywódcy, zazwyczaj stanowią ich bezpośrednie zaplecze polityczne.

nawet brutalna władza sowiecka nie zdołała zniszczyć samej zasady budowania

władzy w tym regionie na związkach rodowych.

2) bryan D. Stirewalt, b. doradca Kazachskiego banku narodowego: „Wchodząc do

jakiegokolwiek biznesu musisz mieć ich (rodzin prezydentów) zgodę”. Stirewalt

opisał znaną mu z własnego doświadczenia sytuację w Kazachstanie, ale uwaga

ta równie dobrze może odnosić się do któregokolwiek państwa regionu. Źródło:

„international herald Tribune ” , 23.12.2005 r.

Władimirowi Putinowi) oraz w Azerbejdżanie (przejęcie władzy przez syna

prezydenta hejdara Alijewa, ilhama). Ten drugi przypadek jest znacz-

nie bliższy kulturze politycznej regionu, ukształtowanej w ciągu 17 lat

niepodległości 3 .

charakterystyczne jest, że spośród państw regionu jedynie w Kazach-

stanie brane było pod uwagę przekazanie władzy politykowi bliskiemu

obecnemu prezydentowi („model rosyjski”), a nie członkowi rodziny („mo-

del azerski”). Jak się wydaje „model rosyjski” był bliższy sprawującemu

władzę w Kazachstanie prezydentowi nursułtanowi nazarbajewowi właś-

nie ze względu na brak potomków.

mAłżeńSTWo DynASTyczne

istnienie lub brak potomków męskich dzieli kraje regionu na dwie grupy.

Do pierwszej należą Turkmenistan i Tadżykistan. Do drugiej – Kazachstan

i Uzbekistan. Poprzez rewolucyjne przekazanie władzy, Kirgistan wyła-

mał się z zarysowującej się kultury politycznej regionu (choć nie można

wykluczyć i takiej ewentualności, że rewolucje zrywające ciągłość władzy,

to przyszłość wszystkich republik Azji centralnej. obecnie jednak wydaje

się to mało prawdopodobne).

Pod koniec lat 90. prezydent nazarbajew próbował znaleźć trzecie roz-

wiązanie wspierając swoich zięciów w karierach politycznych w Kazach-

stanie, ale próby te – przynajmniej na razie – nie dały rezultatu, choć

są ponawiane.

z powodu braku męskich potomków nursułtan nazarbajew był też ini-

cjatorem pierwszego w regionie (i nieudanego) „małżeństwa dynastyczne-

go”. Jego najmłodsza córka, Alija nazarbajewa, w 1998 r. wyszła za mąż

za starszego syna ówczesnego prezydenta sąsiedniego Kirgistanu – Ajdara

Akajewa. małżeństwo jednak rozpadło się po trzech latach, nie wiadomo

z jakich przyczyn. część znawców regionu skłonna jest uważać, że na

przeszkodzie stanęła tradycja: małżonkowie zamieszkali w Kazachstanie

(kraju żony), gdy zgodnie z obyczajami powinni byli osiąść w kraju męża

(Kirgistanie). Ale na to ostatnie rozwiązanie nie chciał się zgodzić prezy-

dent nazarbajew, ponieważ w takim wypadku z jego punktu widzenia mał-

żeństwo traciło sens (zięć powinien był uczestniczyć w kazachskim życiu

politycznym). Po rozwodzie w 2001 r., a przede wszystkim po odsunięciu

od władzy prezydenta Kirgistanu Askara Akajewa w marcu 2005 r. przez

bezPieczeńSTWo nAroDoWe

ii - 2006 /2

„rewolucję tulipanów”, „małżeństwo dynastyczne” z przedstawicielem ro-

dziny Akajewa całkowicie straciło na aktualności.

należy przy tym uczynić pewne zastrzeżenie. Pomysł „małżeństwa dyna-

stycznego” był nie tylko próbą rozwiązania problemów związanych z przeka-

zaniem władzy w Kazachstanie. Jak się zdaje, dla prezydenta nazarbajewa

ważniejsze były inne motywy: wzmocnienie współpracy z Kirgistanem czy

nawet zapoczątkowanie procesów zjednoczeniowych w regionie, gdzie wśród

elit politycznych wciąż żywa jest pamięć o „Turkiestanie” – jedynym orga-

nizmie państwowym Azji centralnej, zniszczonym przez zSrr. Ale tego

rodzaju motywy i próby wprowadzenia ich w życie zasługują na osobne

opracowanie i w tym zostaną pominięte.

Spośród przywódców regionu w ciągu następnych lat nikt nie próbował

naśladować nazarbajewa, można więc chyba przyjąć że „małżeństwo dyna-

styczne” jako sposób na przekazanie władzy w krajach regionu, nie będzie

więcej brane pod uwagę.

WłADzA W ręce córeK:

KAzAchSTAn i UzbeKiSTAn

Wydaje się, że zarówno prezydent Kazachstanu, jak i Uzbekistanu

skłonni są próbować przekazania władzy swoim najstarszym córkom (od-

powiednio: Daridze i gulnar). niejasne pozostaje jednak, jak na taką

próbę zareagują patriarchalne społeczeństwa obu krajów, przywódcy

miejscowych klanów i regionalnych grup wpływu. Szczególnie istotne jest

to w przypadku gulnar Karimowej, prezentującej siebie jako kobietę nowo-

czesną, w dodatku po rozwodzie. z tego powodu nie cieszy się on sympatią

uzbeckiej elity władzy, której przedstawiciele oskarżają ją o prowadzenie

rozwiązłego życia 4 . z drugiej strony jej uroda (nazywana jest „Wschodnią

Pięknością”, „Księżniczką Wschodu”) zdobyła jej niewątpliwą popularność

wśród Uzbeków.

3) Kirgistan stanowi przypadek specjalny, gdzie zmiana władzy właśnie się dokonała,

ale na drodze rewolucyjnej

4) gulnar Karimowa jest właścicielką m.in. nocnego klubu „basza” w Taszkiencie, który

chętnie odwiedza, a który „The Times” w 2004 r. nazwał „szykownym burdelem”

Prezydent Kazachstanu, nazarbajew, próbuje uniknąć lub złagodzić

ewentualny sprzeciw przedstawicieli patriarchalnego społeczeństwa cały

czas wspierając karierę męża córki, generała rahata Alijewa. Po okre-

sie kilkuletniej niełaski powrócił on na scenę polityczną kraju. Dość

symptomatyczne jest, że rahat Alijew, nim popadł w niełaskę z powodu

zbyt dużych ambicji politycznych, robił karierę w kazachskich służbach

specjalnych.

obie najstarsze córki prezydentów Kazachstanu i Uzbekistanu prowa-

dzą działalność publiczną: Dariga jest założycielką i szefową partii „Asar”,

a gulnar – po krótkiej karierze dyplomatycznej – została doradcą politycz-

nym swojego ojca. Komentatorzy 5 wskazują na charakterystyczną rzecz:

pierwsze kroki w polityce córka prezydenta Karimowa poczyniła w rosji,

tam też trwa dość intensywna „kampania reklamowa” gulnar: organizuje

przyjęcia, występy i wystawy, poznając w ten sposób rosyjską elitę kultu-

ralną i polityczną.

obecna działalność obu córek uważana jest za przygotowanie do przeję-

cia przez nie obowiązków szefa państwa, coś w rodzaju „kursu działalności

politycznej”. na razie nie wiadomo, w jaki sposób prezydenci zamierzają

przekazać im władzę. można jednak zaryzykować tezę, że będzie to rodzaj

„wariantu rosyjskiego”: najpierw objęcie funkcji prezydenta, a dopiero

później potwierdzenie tego w wyborach lub referendum.

na razie jednak, proces przejmowania władzy przez córki znajduje się

w początkowej fazie i w każdej chwili może zostać wstrzymany – mimo

prowadzenia przez nie działalności publicznej. obaj prezydenci publicznie

nie wyznaczali swoich następców ani w ogóle nie wypowiadali się na temat

przekazania władzy. Przede wszystkim dlatego, że pozwala im to zacho-

wać jedność w kręgu obecnych najbliższych współpracowników.

nieJASny ScenAriUSz:

TUrKmeniSTAn i TADżyKiSTAn

W obu republikach rządzący prezydenci mają męskich potomków.

W przeciwieństwie jednak do Uzbekistanu i Kazachstanu nie zamierzają

przekazywać im władzy. Prezydent Tadżykistanu, emomali rachmonow,

ma aż dziewięcioro dzieci. nie podjął jednak żadnych działań, które by

wskazywały, iż zamierza jedno z nich uczynić swym następcą. żadne z jego

dzieci nie prowadzi działalności politycznej, ani nawet publicznej. Prasa

bezPieczeńSTWo nAroDoWe

ii - 2006 /2

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: