System gospodarki centralnie planowanej /socjalistycznej/ jednostki gospodarcze są koordynowane za pośrednictwem instrukcji i poleceń – NAKAZÓW najwyższego organu, przekazywanych za pomocą PLANU. Decyzję podejmowane są przez planistów i przeważają ich preferencje.
Cechy systemu:
1.dominacja państwowej własności czynników produkcji
2.planistyczny mechanizm alokacji zasobów gospodarczych
3.zagwarantowane przez państwo zatrudnienie
4.płace i ceny określone przez państwo
SŁABOŚCI PLANISTYCZNEGO SYSTEMU ALOKACJI ZASOBÓW:
•przedsiębiorstwa były zainteresowane niskimi zadaniami planowymi i dużymi środkami na ich realizację,
•brak motywacji przedsiębiorstw do osiągania zysku,
•ocenianie i premiowanie przedsiębiorstw za wykonanie zadań planowych nie zachęcało do działań projakościowych, do postępu technicznego,
•cechą planowania centralnego było uprzywilejowanie w przydziale dóbr produkcyjnych, inwestycyjnych, premii i nagród tzw. grupy A przemysłu
•planistyczny mechanizm alokacji działał w sposób rozrzutny, nieracjonalny /efekt: gospodarka niedoborów/
•zanik przedsiębiorczości
Gospodarka kapitalistyczna
1.dominacja kapitalistycznej własności czynników produkcji
2.rynkowa alokacja zasobów gospodarczych.
konsument może „głosować” na rynku – decyzje o tym co produkować zależne są od zachowań konsumentów na rynku.
Własność kapitalistyczna oznacza istnienie takiej struktury społ.-ekonom., która umożliwia prywatnym właścicielom środków produkcji prowadzenie działalności gospodarczej nastawionej na maksymalizację zysku.
Własność środków produkcji w gospodarce kapit.:
1. PRYWATNA – KAPITALISTYCZNA:
a)własność indywidualna
b)własność grupowa /tj. spółki/
c)własność międzynarodowa
2. PRYWATNA – INNA:
a)drobnotowarowa
b)pracownicza /akcjonariat pracowniczy/
3. PUBLICZNA:
4. SPÓŁDZIELCZA
Gospodarka rynkowa
Aby istniał w pełni rozwinięty rynkowy mechanizm regulowania gospodarki muszą być spełnione warunki:
–dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności,
–swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,
–istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek,
–integralność rynku, czyli wzajemne uzależnienie się od siebie poszczególnych segmentów rynku.
•Podmioty gosp. uczestniczą w działalności gosp. dobrowolnie – kierują się motywami finansowymi, brak przymusu administracyjnego – przymus ekonomiczny
•Umowy w sferach produkcji, dystrybucji i konsumpcji zawierane są przy użyciu pieniądza, wg cen kształtujących się na rynku.
•Członkowie gospodarstw domowych wnoszą do działalności gospodarczej swój wkład w postaci pracy, zaoszczędzonych środków pieniężnych i ziemi, starając się osiągnąć z tego tytułu jak największe dochody; nabywają za nie dobra konsumpcyjne, mogące zaspokoić ich potrzeby i przynieść możliwie największą satysfakcję.
•Przedsiębiorcy wnoszą do działalności gosp. wkład w postaci kapitału, nabywają czynniki produkcji, prowadzą działalność tak, aby zmaksymalizować zysk; podstawą działalności przedsiębiorców jest kryterium rentowności.
WSPÓŁCZESNE MODELE GOSPODARKI RYNKOWEJ
•Model anglosaski: neoliberalna gospodarka rynkowa (USA, Wielka Brytania)
•Model skandynawski: kapitalizm z socjaldemokratycznym obliczem (Szwecja)
•Model nadreński: społeczna gospodarka rynkowa (Niemcy, Francja, Włochy)
•Model japoński: gospodarka rynkowa „azjatyckich tygrysów” - sterowana gospodarka rynkowa (Korea Południowa, Malezja, Singapur, Tajwan, Tajlandia)
Model anglosaski - samoregulacyjny
•podstawą do oceny gospodarki są kryteria efektywnościowe
•każdy jest kowalem własnego losu
•działanie samoczynnych mechanizmów rynkowych
•powszechna komercjalizacja
•odrzucenie interwencjonizmu państwowego
•odchodzenie od nadmiaru funkcji opiekuńczych
•państwo jako: strażnik ustroju i praworządności norm, regulator polityki pieniężno-kredytowej
Model skandynawski - socjaldemokratyczny
•korzyści społeczne z ingerencji państwa >od strat ekonomicznych z tyt. ograniczania wolności gospod.,
•kompromis pomiędzy pryncypiami socjalizmu i kapitalizmu,
•powszechny, rozbudowany system świadczeń socjalnych, państwo dostarcza bezpłatnie takie usługi jak np. lecznictwo, przedszkola, wykształcenie podst. i wyższe, a także dotuje budownictwo mieszkaniowe,
•dość niska stopa bezrobocia,
•zachowana jest dominacja własności prywatnej w gospodarce
•wyjątkowo wysoki udział redystrybucji w dochodzie narodowym (ponad 60%),
•W 1870 r. Szwecja była biedniejsza niż większość innych krajów Europy Zachodniej, ale przez następne kilkadziesiąt lat nadrobiła ten dystans i stała się wytwórcą i eksporterem skomplikowanych produktów przemysłu.
•Na ten sukces złożyły się:
–duże rozmiary kraju przy stosunkowo niewielkiej liczbie ludności,
–spore bogactwa naturalne
–150 lat pokoju - gdy reszta Europy wykrwawiała się w wojnach.
–wolnokonkurencyjna kapitalistyczna gospodarka, która od samego początku powstawała w konkurencji na rynku światowym. Szwedzkie firmy bardzo wcześnie zaczęły działać na skalę międzynarodową.
–wolność gospodarczą zagwarantowano prawnie od 1864 r.
–aparat rządowy był mały, ale kompetentny i skupiał się na tworzeniu właściwego porządku prawnego dla prywatnej gospodarki i na rozwoju szkolnictwa.
•Szwedzkie państwo socjalne zaczęło się wyraźnie rozwijać w latach 30’, ale w pełnym zakresie wprowadzono je dopiero po drugiej wojnie światowej, już w wysoce rozwiniętej gospodarce.
•Jednym z elementów były silne instrumenty redystrybucji dochodów (bardzo progresywne opodatkowanie dochodów osob.). towarzyszyły mu dość niskie podatki od przedsiębiorstw.
•Łączny ciężar podatkowy wynosił w 1985 r. w Szwecji 50,5 proc. DN, podczas gdy we Francji 46 proc., w Niemczech i Wielkiej Brytanii 38 proc., a w Stanach Zjednoczonych 29 proc.
•Skutek: gospodarstwa domowe jako całość więcej pożyczały niż oszczędzały, tzn. miały ujemną stopę oszczędności.
•Drugi element modelu: szeroki zakres świadczeń finansowanych z budżetu. Zapewniały one poczucie bezpieczeństwa socjalnego, ale wymagały właśnie wysokich podatków.
•"Model szwedzki" charakteryzował się dodatkowo tym, że publicznemu finansowaniu wspomnianych świadczeń towarzyszył niemal całkowity publiczny monopol na ich produkcję. Na przykład do niedawna w Szwecji niezwykle trudno było założyć prywatną praktykę lekarską.
Model nadreński – społeczna gospodarka rynkowa
•godzenie liberalnej gospodarki z ustrojowym zapewnieniem świadczeń socjalnych
•względny egalitaryzm
•odrzucanie ingerencji państwa w bieżące funkcjonowanie gospodarki i jej mechanizmy ekonomiczne
•negowanie „przesocjalizowania” państwa
•państwo oferuje dość szeroki zakres świadczeń społecznych - nie może szkodzić mechanizmom rynkowym i zmniejszać motywacji obywateli do indywidualnej aktywności
•W latach 1949-1962 gospodarka RFN nie była jeszcze silnie obarczona wydatkami socjalnymi i naciskami grup interesu. Niemcy Zachodnie osiągnęły imponujące wyniki gospodarcze, nazywane niemieckim "cudem gospodarczym".
•Dochód narodowy brutto (GDP) rósł średnio co roku w latach 1950-60 o prawie 8 proc. (tylko Japonia rozwijała się wtedy szybciej), inflacja wynosiła niespełna 2 proc. rocznie, a bezrobocie - 2,2 proc.
•Te wyniki miały też swoje źródło w sprzyjających warunkach zewn.: pomocy w ramach planu Marshalla oraz w szybko rozwijającej się gospodarce światowej.
•Mało kto jednak kwestionuje, że ważny wkład w owe osiągnięcia miał opisany system gospodarczy RFN: "społeczny", bo - w zasadzie - liberalny kapitalizm.
•W latach 1960-69 osiągnęły przyzwoite tempo 4,8%; wyprzedzała je nadal Japonia (10,5 %), ale poza nią: Hiszpania (7,5 %), Francja (5,8%), Włochy (5,7%), Kanada (5,6%), Holandia (5,1%).
•W latach 70’ tempo wzrostu RFN spadło do 2,8%
•W latach osiemdziesiątych nastąpiła pewna poprawa pozycji RFN w wyścigu gospodarczym.
•W okresie 1992-93 Niemcy przeżywały głęboką recesję.
•do wyraźnego obniżenia tempa wzrostu gospodarczego RFN musiało się przyczynić pogorszenie jej systemu gospodarczego - odchodzenie od pierwotnych liberalnych zasad "społecznej gospodarki rynkowej".
•W efekcie - przewaga, jaką w sferze ustroju gospodarczego miały w latach % Niemcy Zachodnie w stosunku do większości innych krajów Zachodu, zaczęła później maleć.
Model japoński:
•wolność gospodarcza
•preferowanie przedsiębiorców, a nie pracowników
•niskie płace zapewniają niskie koszty wytwarzania i wzrost konkurencyjności światowej
•wysoka stopa inwestycji
•autokratyzm państwa, w tym w sferze polityki gospodarczej
•ingerencja wspomagająca rozwój gospodarki (eksportu, inwestycji rozwojowych)
•ekspansja eksportowa, agresywna strategia opanowywania rynków zagranicznych
•Wg opublikowanego w 1993 r. raportu BŚ, wzrost gospodarczy w latach 1960-1992 r. był w grupie "azjatyckich tygrysów" 3x szybszy niż w Ameryce Łacińskiej i w Azji Południowej oraz 5x szybszy niż w subsaharyjskiej Afryce, a także znacznie szybszy niż w rozwiniętych krajach kapitalistycznych i w krajach naftowych.
•Szybki rozwój gospodarczy przy stosunkowo niewielkich nierównościach doprowadził do radykalnej poprawy podstawowych wskaźników społecznych.
•Np. średnia długość życia wzrosła tam z 56 lat w 1960 r. do 71 w 1990 r. Odsetek ludzi żyjących w absolutnej nędzy, tzn. pozbawionych dostatecznego dostępu do żywności, czystej wody i dachu nad głową, spadł w Indonezji z 58 proc. w 1960 r. do 17 proc. w 1990 r. W tym samym czasie wskaźnik ten obniżył się w Indiach z 54 do 43 proc.
•Japonia fascynuje niemal cały świat. Źródłem tej fascynacji jest jej szczególna kultura - słowa: samuraj, kamikadze, harakiri weszły do światowego słownika.
•Uwagę przykuwał również niebywale szybki do niedawna rozwój gospodarczy Japonii - trwający od końca XIX w., a szczególnie po II wojnie światowej. Japonia jest dotąd jedynym krajem spoza kręgu kultury europejskiej, który znalazł się w grupie kilkunastu najbardziej rozwiniętych państw świata.
•W latach 1950-1979 Japonia osiągnęła najszybszy wzrost gospodarczy spośród wszystkich rozwiniętych krajów kapitalistycznych.
•W latach 1950-59 tempo wzrostu wynosiło tam 9,5 proc. rocznie, w latach 1960-69 10,5 proc., a w trudnych latach siedemdziesiątych - 4,9 proc.
•Japonia powiększyła swój dochód na mieszkańca w latach 1955-1980 pięć razy!
•Tego samego dokonał w okresie 1965-1990 Tajwan, a w tym samym czasie Korea Południowa osiągnęła wskaźnik wynoszący 6,3 razy.
•Imponujące wyniki uzyskały też Hongkong, Singapur, Tajlandia, Malezja i Indonezja.
•Od końca lat 70. do dzisiejszych tygrysów dołączył ludnościowy gigant - Chiny, przyspieszył też, choć nie w takim stopniu, inny kolos - Indie.
•W 1973 r. tempo wzrostu w Japonii bardzo wyraźnie spadło, do poziomu 3-4 proc. rocznie.
•W części było to ceną sukcesu: Japonia praktycznie dogoniła, zwłaszcza w przemyśle, najwyżej rozwinięte kraje świata.
•Innym czynnikiem było (i jest) starzenie się społeczeństwa, co obniża stopę oszczędności - i inwestycji. Ludzie starsi mniej bowiem oszczędzają niż młodzi, a korzystają z wcześniej zgromadzonych oszczędności.
•Istnieje więc ważna zależność między strukturą demograficzną społeczeństwa, oszczędnościami i inwestycjami oraz wzrostem gospodarczym.
michal19860