Kultura a dobrobyt-ALe.pdf

hrm kultura organizacji

K u l t u r a

a dobrobyt

zwróci uwagę na fakt,

że zmierzamy w nie-

bezpieczną stronę

wartościowania kul-

tur. Każda negatywna

ocena kultury czy wręcz jej krytyka na-

ruszać może poczucie godności, ranić

ego i prowadzić raczej do wykształce-

nia postaw defensywnych niż twórczej

refleksji nad cechami własnej kultury.

Siła teorii relatywizmu kulturowego,

głoszącej że niewłaściwe i naganne

jest wartościowanie obyczajów i prak-

tyk innych kultur, jest znaczna i nie

chcemy jej lekceważyć. Zaryzykujmy

jednak pewne od tej teorii odstępstwo,

bo wydaje się, że warto.

Pozostałe to Japonia, Korea Południo-

wa, Hongkong, Singapur, Tajwan oraz

Kuwejt, Zjednoczone Emiraty Arabskie,

Chile i Izrael. Populacja najbogatszych

stanowi 16 proc. mieszkańców Ziemi.

Dodać należy, że kraje najbogatsze są

źródłem 87 proc. wszystkich publika-

cji naukowych i 99 proc. europejskich

i amerykańskich patentów. Trend jest

wyraźny i zastanawiający: do roku 1990

dystans dzielący kraje najbogatsze od

najbiedniejszych zwiększył się od 3 : 1

na początku XIX wieku do 20 : 1.

Jeśli rzucimy tylko okiem na sytuację

najbiedniejszych, dostrzeżemy przera-

żające fakty: w 45 państwach średnia

długość życia nie przekracza 60 lat

(w Sierra Leone wynosi 37 lat!). W 35

krajach, głównie afrykańskich, umie-

ralność dzieci do piątego roku życia

wynosi 100 na 1000, ponad połowa

dorosłej populacji 23 państw świata to

analfabeci, w 35 krajach połowa kobiet

nie umie czytać, ani pisać.

Podczas gdy zamożni bogacą się, bied-

ni stają się coraz biedniejsi a świat na

początku nowego tysiąclecia jest nie-

przyjazny i niesprawiedliwy. Czy kultura

może być choćby w części za ten stan

rzeczy odpowiedzialna? Czy istnieje

związek między wyznawanymi wartoś-

ciami a postępem cywilizacyjnym? Czy

może uwarunkowania geograficzne

mają tu rolę decydującą?

Fakt, że na początku lat 60. XX wieku

Ghana i Korea Południowa znajdowa-

ły się na porównywalnym poziomie

rozwoju gospodarczego, skojarzony

z obecną ich sytuacją musi nieodparcie

wzbudzać zainteresowanie ich odmien-

nymi losami a zwłaszcza przyczynami,

dla których Ghana jest równie biedna

jak przed pół wiekiem a Korea stała się

w tym czasie 14. potęgą gospodarczą

świata. Można mieć poważne podej-

rzenia, że wyrwanie się z kręgu biedy

i zacofania wynikało z wartości wyzna-

wanych przez Koreańczyków – warto-

ści zupełnie odmiennych od tych, któ-

re nadal dominują w Ghanie, zwłaszcza

jeśli weźmiemy pod uwagę to, że oba

te kraje otrzymywały podobną pomoc

zagraniczną.

Jakie wartości wyznają Koreańczycy?

Edukacja, inwestowanie, oszczędność,

pracowitość, dyscyplina i organizacja.

To wartości właśnie sterują naszymi

decyzjami i na ich podstawie doko-

nujemy wyborów. Wartości decydują

o jakości wyboru, czyli trafności decy-

zji, także w sferze gospodarczej.

Andrzej Lewandowski

Chciałbym zachęcić Państwa do pewnych rozważań, które na pozór mogą wydawać się

teoretyczne, ale w istocie dotykają najbardziej praktycznych aspektów naszego życia.

Przypomnijmy, że kultura to wszystko, co trzeba wiedzieć, by móc działać skutecznie

w określonym (swoim) środowisku (Eugene Hunn). Zatem kultura to nasze plany życiowe,

schematy myślenia, działania, osiągania celów, oceniania, wynikające z wyznawanych

wartości. Czy kultura przesądza o naszym losie? Czy od kultury zależy to, czy będziemy

bogaci i szczęśliwi? Czy kultura determinuje kierunek, w którym zdąża nasza społeczność,

czy też zależy to od innych uwarunkowań, takich jak położenie geopolityczne, zasoby

naturalne, wpływy zewnętrzne, dostępne możliwości?

Czy świat

jest dziś lepszy?

Odpowiedź na pytanie, jak osiągnąć

trwały wzrost gospodarczy, jest nadal

zagadką. Od roku 1820 Zachód Europy

i jej kolonie oraz terytoria będące jego

„odnogami” (Australia, Nowa Zelandia,

Kanada, Stany Zjednoczone) zaczęły

dystansować pozostałe kraje, notując

coraz większe przychody na głowę

mieszkańca.

W roku 1990 wśród 30 najbogatszych

krajów świata aż 21 leżało w Europie

Zachodniej lub stanowiło jej „odnogi”.

Wartości

odpowiedzialne

za rozwój

Mariano Grondona, profesor z Uniwer-

sytetu w Buenos Aires twierdzi, że ludz-

kie wartości podzielić należy na dwie

56 P ERSONEL Plus 9/2008

57 P ERSONEL Plus 9/2008

C zytelnik zapewne

hrm kultura organizacji

kategorie: instrumentalne i wewnętrz-

ne. Wewnętrzne to te, od których nie

odstępujemy bez względu na zyski czy

straty. Na przykład głoszenie prawdy

– bywało w naszej całkiem niedawnej

historii, że konsekwentne wprowadza-

nie w życie tej wartości nie przynosiło

korzyści jednostkom, które doznawały

różnych prześladowań z długoletnim

pozbawieniem wolności włącznie.

Wartości instrumentalne są dla nas

istotne, bo przynoszą nam doraźne

korzyści, ale z chwilą ich osiągnię-

cia wygasają. Jeżeli władze jakiegoś

kraju, chcąc doprowadzić do rozwo-

ju ekonomicznego, promować będą

oszczędność i pracowitość, to nietrud-

no wyobrazić sobie, że po uzyskaniu

pewnego poziomu zamożności ów

postęp spowolni się, gdyż społecz-

ność, która stała się bogata, nie zechce

dłużej oszczędzać i ciężko pracować.

Krótko mówiąc – bogaci nie będą

widzieć powodu, by hołdować stylo-

wi życia biednych, którymi już nie są.

Zatem jeśli chcemy uzyskać trwały

wzrost gospodarczy, musi on być wy-

nikiem decyzji opartych na trwałych

wartościach wewnętrznych nie zaś na

przemijających i tymczasowych war-

tościach instrumentalnych.

Wszystkie wartości ekonomiczne nale-

żą do kategorii instrumentalnych. Toteż

jeśli chcemy, by sukces gospodarczy

był trwały, nie może on być wynikiem

dążeń wyłącznie opartych o wartości

ekonomiczne, które przeminą spra-

wiając, że osiągnięcie sukcesu będzie

równoznaczne z jego końcem.

Decydujące więc o bogactwie będą

wartości pozaekonomiczne, stałe: bez-

pieczeństwo, dążenie do doskonało-

ści, prestiż, gospodarność, chęć zmia-

ny. Niemniej – na co uwagę zwraca

Grondona – wartości te nie mogą być

antyekonomiczne.

Jakie wartości sprawiają, że w naszym

społeczeństwie tak silne negatywne

emocje wzbudza określenie „prywaty-

zacja”? Czy to lęk przed nieznanym?

Przemożna niechęć do zmiany jest

w swych skutkach niewątpliwie anty-

ekonomiczna.

Może to wydawać się paradoksalne, ale

do rozwoju gospodarczego nie wystar-

czą wartości ekonomiczne, potrzebne

są wartości pozaekonomiczne, będące

jednocześnie proekonomicznymi. Kul-

tura określając wybór wartości przez

daną społeczność warunkuje w znacz-

nym stopniu rozwój gospodarczy.

nie jest jedynym i decydującym o suk-

cesie gospodarczym lub biedzie.

ka adresowana do Pana Boga. Iwan nie

prosi o krowę, której nie ma, ale o to, by

zdechła krowa sąsiada.

Otóż społeczności można podzielić na

zewnątrzsterowne, takie które z więk-

szym czy mniejszym stopniem rezygna-

cji czekają na spełnienie się losu, który od

nich nie zależy i wewnątrzsterowne, któ-

re uważając, że ich los zależy od nich sa-

mych, aktywnie zmieniają rzeczywistość.

Te postawy w znacznej mierze stanowić

mogą o osiągnięciu dobrobytu lub przy-

zwoleniu na biedę.

Nie róbmy nic, skoro nie mamy wpływu

na bieg zdarzeń, „niech się dzieje wola

Nieba” – jak przekornie pisał Fredro. Tego

rodzaju wynikające z kultury przekona-

nia z pewnością dostarczą mnóstwo te-

matów do narzekań i powodów do ob-

winiania innych o naszą biedę i zły los.

Czy krowy są

głupie?

Czy urodziliśmy

się we właściwym

miejscu?

Odchodząc na chwilę od tych poważ-

nych rozważań chciałbym przytoczyć

zabawną, ale zawierającą głębsze

kulturowe podteksty historyjkę. Otóż

w jednym z krajów południowo-ame-

rykańskich znanym z produkcji skór

problemem pozostawała ich jakość,

która nie pozwalała konkurować go-

towym wyrobom skórzanym (na przy-

kład torebkom damskim) na rynku

północno-amerykańskim. Specjalnie

powołana komisja miała ustalić przy-

czyny i zaradzić złu. Producenci tore-

bek stwierdzili zgodnie, że faktycznie

jakość nie jest doskonała, ale nic na to

nie poradzą, bo takie skóry dostają od

swoich dostawców. Ci z kolei przyznali

rację badaczom, że jakość skór nie jest

nadzwyczajna, ale nie są w stanie jej

poprawić, bo otrzymują marne skóry

od hodowców bydła. Farmerzy inda-

gowani w tej kwestii przez komisję

odparli, że problem dostrzegają, ale

nie mogą go rozwiązać, ponieważ to

krowy, za życia ocierając się o druciane

ogrodzenia, psują sobie skóry. Po pro-

stu krowy są głupie i nic się z tym nie

da zrobić.

Jak wiemy – kultury różnią się od siebie.

Jedne w razie niepowodzenia zadają

sobie pytanie, co zrobiliśmy źle? I co

w związku z tym możemy poprawić?

Inne – jak w powyższym przykładzie

– pytają, kto jest winien złu? Oczywiste

jest bowiem, że to nie my. Nie możemy

niczego zmienić, bo „krowy są głupie”,

niech więc będzie tak, jak jest.

Wiele biednych społeczeństw boi się

zmian i trwoni energię na szukanie

uzasadnień dla utrzymania status quo,

byle zapewniało odrobinę bezpieczeń-

stwa, choćby na najniższym pozio-

mie gospodarczym. Częste jest także

dążenie do równości w biedzie, jak

w znanym rosyjskim dowcipie, istotą

którego jest prośba ubogiego wieśnia-

Rozważając przyczyny zamożności czy

nędzy danego społeczeństwa nie spo-

sób pominąć położenia geograficzne-

go i związanych z nim ściśle uwarunko-

wań klimatycznych. Niemal wszystkie

państwa bogate (i demokratyczne

zarazem) leżą w strefie umiarkowanej.

Ogromna większość społeczeństw

najuboższych żyje w tropikach. Moż-

na przyjąć, że niektóre miejsca na kuli

ziemskiej są uprzywilejowane – korzy-

ści wynikające z położenia geograficz-

nego to nie tylko klimat, ale dostęp do

morza, żyzne ziemie, spławne rzeki,

zasoby naturalne czy sąsiedztwo roz-

winiętych gospodarek.

Tym niemniej wyjątki od powyższych

zasad skłaniają do głębszych przemy-

śleń. Rosja leży na tej samej szerokości

geograficznej co bogate (i demokra-

tyczne) kraje Europy Północnej czy

Kanada. Nie sposób zaprzeczyć, że

oprócz poziomu dobrobytu, także róż-

nice w stopniu występowania korupcji

miedzy tymi krajami a Rosją są uderza-

jące. Państwa bogate spotykamy też

w strefie tropikalnej: Tajwan, Singapur

czy Hongkong.

W Ameryce Południowej sąsiadują kra-

je jaskrawo kontrastujące ze sobą pod

względem dobrobytu: Gwatemala, Sal-

wador, Honduras i Kostaryka. Leżące

w strefie umiarkowanej Argentyna czy

Urugwaj wciąż nie należą do najzamoż-

niejszych. Takich „anomalii” jest wiele

– na przykład wyraźne różnice w roz-

woju cywilizacyjnym między Północą

a Południem Włoch. Tak więc wpływ

położenia geograficznego z pewnością

Czy dobrobyt

jest wyborem?

Wydaje się więc, że dobrobyt jest wybo-

rem, tyle że wielu nie umie, czy też nie

chce go dokonać. Stwierdzono, że naro-

dy, które nie generują bogactwa, łączy

wiele podobieństw – przykładanie nad-

miernej wagi do zasobów naturalnych,

zwłaszcza taniej siły roboczej, korzysta-

nie z uregulowań rządowych zapewnia-

jących preferencje czy też oczekiwania

na pomoc z zewnątrz. Zwróćmy uwagę,

reklama

58 P ERSONEL Plus 9/2008

hrm kultura organizacji

c jak wiele krajów zasobnych w bogactwa

naturalne jest biednych. Założeniem jest

ubóstwo i dostosowanie się do niego,

nie zaś wytwarzanie wartości. Jednostki

zamożne w tych społeczeństwach nie

są cenione za wysiłek i wytrwałość, lecz

postrzegane jako „oligarchowie”, a okre-

ślenie to niesie ze sobą pejoratywne ko-

notacje. Biedni stoją moralnie wyżej od

bogatych – ubóstwo w religii katolickiej

jest cnotą, głoszoną wszakże dziś przez

całkiem niebiednych proroków.

Wzrost gospodarczy nie jest wymysłem

kapitalistów, czy politycznym hasłem

– jest to czynnik niezbędny dla rozwoju

ludzkości, bo od niego zależą systemy

edukacyjne, infrastruktura i opieka zdro-

wotna. To są pewne ogólne stwierdzenia,

ale przejdźmy ze skali makro na indywi-

dualną, by stały się bardziej wyraziste. Nie

postrzegajmy ubóstwa tylko przez pry-

zmat abstrakcyjnych wskaźników ekono-

micznych. Spójrzmy na ludzi. Na zdolne

dziecko afrykańskie, które zamiast iść do

szkoły, umiera z głodu, albo chore dzieci

pogryzione nie tak dawno przez szczury

w jednym z warszawskich szpitali. Tak, tak

w Warszawie – nie w Bangladeszu.

Doświadczenie uczy, że najskuteczniej-

sze lekarstwa przeciw biedzie powstają

u samych zainteresowanych pod warun-

kiem, że czynniki kulturowe pozwalają na

to. Potęgę buduje się własnymi siłami.

brego życia, od kultur zachowawczych,

które postrzegają ją jako brzemię.

3. Oszczędność będąca gwarantem

bezpieczeństwa finansowego w kultu-

rach postępowych i zagrożeniem w za-

chowawczych.

4. Edukacja – podstawa rozwoju w kul-

turach postępowych, marginalizowana

w kulturach zachowawczych.

5. Kompetencja konieczna do zmian na

lepsze w kulturach postępowych, w za-

chowawczych zastąpiona przez koneksje

i rodzinę.

6. Wspólnota – wykraczająca w kulturach

progresywnych daleko poza rodzinę, któ-

ra z kolei wyznacza wąskie granice wspól-

noty w kulturach zachowawczych.

7. Rygorystycznie przestrzegane kodeksy

etyczne cechujące zaawansowane de-

mokracje, w odróżnieniu od kultur, gdzie

stopień skorumpowania jest wysoki.

8. Sprawiedliwość i dostępność kariery

zawodowej są powszechne w kulturach

postępowych, w zachowawczych zależą

od znajomości i zamożności.

9. Decentralizacja i struktury poziome,

do których dąży władza w kulturach po-

stępowych, w zachowawczych widać

dążenie w stronę koncentracji i struktur

pionowych.

10. Sekularyzm: niewielki wpływ instytucji

religijnych na życie świeckie w kulturach

postępowych i zawsze znaczny w zacho-

wawczych.

Przyjrzyjmy się uważnie powyższym

wartościom i wyciągnijmy wnioski. Tych

10 wartości jest zbieżnych z typologią

kultur prorozwojowych i antyrozwojo-

wych przywoływanego już tym artykule

Mariano Grondony, która obejmuje 20

kategorii.

Nasuwa się pytanie: czy kulturę można

zmienić, czy można wartości hamujące

rozwój zastąpić prorozwojowymi? Kultu-

ra zmienia się powoli, to trudny proces,

ale nie niemożliwy. Podjęto wiele prób

świadomej zmiany kultury w nowym,

pożądanym kierunku. Upowszechnianie

wartości takich jak: porządek, czystość,

punktualność, odpowiedzialność, uczci-

wość, szacunek dla prawa i praw innych,

etyka, oszczędność, dążenie do osiągnięć

ma z pewnością swoje uzasadnienie. Po-

zostaje jednak wątpliwość dotycząca sku-

teczności tego procesu. By osiągnął swój

cel, wymaga on z pewnością szerokiego

wsparcia w sferach rządowych, bizneso-

wych i autorytetów moralnych.

Reasumując: nie ulega wątpliwości, że po-

stawy, przekonania i wartości stanowiące

rdzeń kultury wywierają istotny wpływ na

ludzkie działania, w tym rozwój cywiliza-

cyjny. Nie trzeba więc pytać: czy kultura

wywiera wpływ na sukces gospodarczy?

– lecz raczej: jak doprowadzić do tego, by

świadomie kształtować kulturę, tak, by nie

stanowiła bariery dla dobrobytu? Z pew-

nością pierwszym etapem w tym pro-

cesie jest uświadomienie sobie własnej

kultury. Warto tu przytoczyć słowa znaw-

cy zagadnienia, Edwarda Halla: „Kultura

skrywa więcej, niż ukazuje i – co zdumie-

wające – najskuteczniej czyni to wobec

swych uczestników. Lata doświadczeń

przekonały mnie, iż istotą rzeczy jest nie

tyle zrozumienie innych kultur, co zrozu-

mienie własnej” Ë .

Ten artykuł kończy cykl o różnicach

międzykulturowych w biznesie. Wszystkie

teksty dostępne na www.personelplus.pl

Andrzej

Lewandowski

jest menedżerem

projektu

w Door

Training

and Consulting.

Co postępowe,

co zachowawcze

Jak odróżnić tych którzy chcą być bo-

gaci, od tych którzy wybierają biedę?

Lawrence Harrisom, członek Harvard

Academy wyróżnił 10 wartości odróż-

niających kultury postępowe od za-

chowawczych. Zacytujmy je:

1. Orientacja czasowa – uwypuklenie

znaczenia przyszłości, pociągające

za sobą wiarę w nagrodę w życiu do-

czesnym, dla kultur zachowawczych

najważniejsze są przeszłość i teraźniej-

szość.

2. Praca odróżniająca kultury postępo-

we, w których jest źródłem satysfakcji

i szacunku dla siebie oraz podstawą do-

reklama

60 P ERSONEL Plus 9/2008

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: