Kształtowanie w umysłach dzieci świadomości schematu własnego ciała i umiejętności orientowania się w przestrzeni.
Każdy człowiek wie, że życie bez przestrzeni jest niemożliwe, a jej drastyczne ograniczenie ludzie odczuwają jako największą karę. Obserwując małego człowieka, który dopiero poznaje świat dostrzegamy, że najpierw uczy się on rozumieć przestrzeń, w której żyje. Małe dziecko poznanie przestrzeni zaczyna od świadomości własnego ciała, od skrystalizowania swojego "ja". Najpierw dziecko kształtuje poczucie: To jestem ja. Tak wyglądam. Mam swoje imię. Wiem jak nazywają się części mojego ciała. Kiedy dziecko ma już świadomość siebie samego zaczyna rozpatrywać otoczenie ze swego punktu widzenia. Dlatego trzeba dzieciom organizować takie sytuacje, w których będą miały okazję zgromadzić ważne dla rozwoju doświadczenia, a potem kierować dziecięcą świadomość tam, gdzie trzeba. Trzylatek, który rozpoczyna uczęszczać do przedszkola jest jeszcze małym dzieckiem i nie rozumie słownych wyjaśnień, dlatego musi sam to przeżyć, aby rozumieć, a słowa maja służyć do nazywania tego, co dziecko dostrzega i odczuwa.
Wspomaganie rozwoju zdolności do przyjmowania własnego punktu widzenia trzeba zacząć od wprowadzenia kierunku od osi własnego ciała. Dziecko ma gromadzić doświadczenia:
· patrząc w określonym kierunku i pokazując (gestem wskazywania) znajdujące się tam przedmioty
· rzucając przedmioty w wybranym kierunku i obserwując ich lot
· przesuwając się (chodzenie "pod dyktando") w określonym kierunku
Po wykonaniu tych czynności dziecko powinno słownie określić, gdzie znajduje się przedmiot w stosunku do siebie, a także nazywać, w którym kierunku drepcze. Jest to skuteczny sposób wspomagania trzylatka w rozpoznawaniu kierunków w przestrzeni i ustalaniu, że coś znajduje się nad jego głową, przed nim, obok niego, za nim itp.
Nie koniecznie trzeba wymagać od trzylatka, aby różnicował rękę lewą i prawą. Jest to jeszcze za wcześnie ponieważ jeszcze się nie ustaliła lateralizacja. Dziecko w wieku przedszkolnym poznaje także swoje otoczenie. Dziecięca przestrzeń obejmuje mieszkanie, w którym dziecko przebywa, przedszkole, do którego uczęszcza i stopniowo poznawana drogę do piaskownicy, parku, do przedszkola, do ukochanej babci. Dziecko podczas drogi koncentruje swoją uwagę na obiektach, które się znajdują po drodze. Im większa stabilność obiektów, tym dziecko łatwiej porusza się w otoczeniu. W dziecku kształtuje się rozumienie i potrzeba sensownego porządku: rzeczy są na swoim miejscu i można robić to co się chce.
To w jaki sposób dziecko poznaje swoje otoczenie ma wpływ na tempo rozwoju umysłowego, na zasób dziecięcej wiedzy o świecie. Orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania człowieka w otaczającej rzeczywistości. Problem ten jest złożony i dziecko musi dobrze poznać przestrzeń oraz otaczającą go rzeczywistość, musi też umieć ustalić położenie wybranych przedmiotów względem punktu odniesienia. Istotna jest także znajomość pewnych umów, według których określa się kierunek "do" lub "do". Dorośli maja te umowy tak utrwalone, że nie zdają sobie sprawy z tego, że dzieci jeszcze ich nie znają albo jeszcze nie utrwaliły.
Orientację przestrzenną kształtuje się poprzez dotyk, gest, ruch ciała i obserwację efektu przemieszczania. Słowa, a więc nazywanie tego co się czuje, widzi i czyni towarzyszą takim doświadczeniom. Opowiadanie o tym, na czym polega orientacja w przestrzeni, a także pokazywanie dziecku, w jaki sposób dorosły bada przestrzeń, jest niewystarczające. Dziecko musi samo doznać, poczuć, wykonać i nazwać swe doświadczenia, aby zrozumieć, na czym polega orientacja w przestrzeni.
Dopiero tak zdobyta wiedza może być przedstawiona za pomocą płaskiego obrazka. Rysunek jest bowiem pewną reprezentacja już ukształtowanych stosunków w przestrzeni. Dlatego wartość dydaktyczna obrazków na początku procesu kształtowania orientacji przestrzennej jest wątpliwa.
Proces kształtowania orientacji w przestrzeni trwa kilka lat i można w tym procesie wyróżnić następujące prawidłowości rozwojowe:
· orientacja przestrzenna wywodzi się poczucia "to jestem ja, a to jest moje otoczenie", a także ze świadomości schematu własnego ciała
· najwcześniej dziecko uczy się określać kierunek i położenie przedmiotów w stosunku do swojego ciała. Najpierw to, co jest bliżej, w zasięgu ręki. Potem to, co jest dalej, w obszarze wzroku
· kolejny krok to zdolność do różnicowania i określania kierunków oraz położenia przedmiotów w stosunku do drugiej osoby. Wynika to z przeniesienia schematu swego ciała na drugą osobę i uświadomienia sobie elementów podobnych i wspólnych cech: np. symetria ciała, serce po lewej stronie, pionowa postawa ciała wyznaczająca dół i górę
· dopiero teraz dziecko może opanować umiejętność ustalania położenia jednych obiektów względem drugich, a także wyznaczania kierunku "od" lub "do" wybranego przedmiotu
Przygotowując dziecko do szkoły trzeba zadbać o kształtowanie orientacji przestrzennej, ponieważ umiejętność ta jest przydatna podczas nauki pisania, czytania, a także przy rozwiązywaniu zadań matematycznych. Aby dziecko prawidłowo pisało musi wiedzieć gdzie jest prawa lub lewa strona, gdzie góra, a gdzie dół kartki. Dzieci rozpoczynając edukację w szkole powinny dysponować umiejętnością patrzenia na otoczenie oczami drugiej osoby i orientowania się na kartce papieru inaczej nie będzie rozumiało poleceń nauczyciela.
Dlatego trzeba organizować dziecku takie sytuacje edukacyjne, zabawy, zadania do wykonania, które pozwolą mu opanować te umiejętności.
Orientacja w przestrzeni jest warunkiem dobrego funkcjonowania człowieka w otaczającej go rzeczywistości, jest także wymagana w szkole, na każdej lekcji, nie tylko na matematyce. Dlatego trzeba zatroszczyć się już w przedszkolu o prawidłowe ukształtowanie tej umiejętności, a jak już wcześniej było to wspomniane dziecko zaczyna zdobywać te umiejętności od poznania schematu swojego ciała, które potem staje się osią odniesienia do określania położenia innych przedmiotów. Trzeba jednak pamiętać, że dziecko poznaje przestrzeń poprzez własny ruch, obserwując ją, odczuwając i nazywając słowami własne doświadczenia.
atorod13