KULTURA POLSKA W XIX WIEKU
MNIEJSZOŚCI POD ZABORAMI
Na ziemiach, które niegdyś należały o Polski zamieszkiwały mniejszości takie jak Żydzi ( w całym Królestwie Polskim , a zwłaszcza w Łodzi) czy Niemcy ( w Kaliszu, przy granicy z zaborem niemieckim ). Były także biedniejsze mniejszości jak Litwini, Białorusini i Ukraińcy.
W drugiej połowie XIX w. w Wilnie, Mińsku jak również na innych terenach chłop był pochodzenia ukraińskiego czy białoruskiego zaś szlachta , duchowieństwo byli spolonizowani. Wzrost świadomości narodowej u tych mniejszości zaczął rosnąć co było spowodowanie między innymi uwłaszczeniem chłopów ( 2 marca 1864) . Chłopi zyskali tym sposobem gospodarstwa, stali się samodzielnymi rolnikami, gospodarzami. Wielu chłopom poprawiła się sytuacja materialna, co spowodowało, że posłali dzieci, nie tylko do szkół powszechnych, ale czasami także na wyższe studia. Przeobraziła się nieco świadomość chłopów, którzy stali się bardziej chętni do czynnego udziału w życiu politycznym. Przywódcą polskiego ruchu ludowego został Jan Stapiński. Ruchy narodowe na Litwie , Ukrainie, Białorusi kierowane były przez inteligencję z tych narodów. Poziom świadomości narodowej wzrastał zwłaszcza w okresie przed I wojną światową. Najszybciej, dynamiczniej wzrastała świadomość narodowa wśród Ukraińców. W 1850 wydawano w Galicji zaledwie 2 pisma w języku ukraińskim , kiedy w 1910 ukazywało się ich już 43. Zresztą Ukraińcy już w XVIII w. organizowali powstania , które miały na celu dążenie do samodzielności. Rozwój świadomości narodowej najgorzej zachodził wśród Białorusinów. Przejawiał się przede wszystkim w działalności kulturalnej. Dużą popularność zyskała twórczość poety białoruskiego Janki Kupały. Jeśli chodzi o Litwę , to stanowiła ona z Polską jedno państwo już od unii w Krewie ( 1385r. ). Jednak przepaść między tymi państwami ciągle zwiększała się . (*W czasie I wojny światowej Litwini mówili nawet o zgubnych wpływach polskiej kultury). Litwini obawiali się ciągle, że Polska będzie chciała spolszczyć ich ziemie.
Metropolitą galicyjsko- lwowskim Kościoła grekokatolickiego był Andrzej Szeptycki ( ** w historii znany jest także jego brat gen. Stanisław Szeptycki, który odegrał istotną rolę w II RP).
Mniejszości nie wróżyły dobrze przyszłości naszego kraju , a rozbudzenie ich świadomości narodowej oznaczało dążenie do własnego państwa.
Kultura polska rozwijała się trojako ( zgodnie z podziałem na zabory ) . W I połowie , a właściwie nawet przez cały XIX w. mocno wyakcentowane były motywy narodowe i niepodległościowe. Od 1822 ( wydanie „ Ballad i romansów „ Mickiewicza ) mówimy o romantyzmie, w którym nawiązywano do przeszłości, kultury orientu, mistycyzmu. Po powstaniu listopadowym miały miejsce liczne emigracje ( głównie do Francji, Paryża) . Rozwinął się wówczas model/typ poety wieszcza , stanowiący niemal symbol narodowej mądrości , symbol narodu ( Mickiewicz , Słowacki - *zmarł w wieku 40 lat, Krasiński). Na emigracji wśród twórców dominowały głównie dwa gatunki : liryka i dramat . Dzieła twórców krajowych napisane były przeważnie prozą ( Józef Ignacy Kraszewski, Narcyza Żmichowska, Józef Korzeniowski). Wielką indywidualnością epoki był z pewnością Cyprian Kamil Norwid, którego większa działalność nie została niestety odkryta (* umierając bowiem w przytułku zakonnic wiele jego rzeczy zostało spalonych). W XIX w. mimo, że nie było Polski, istniał jedynie naród bez państwa , rozwijała się także komedia, której przedstawicielem jest Aleksander Fredro , w którego twórczości nie brakuje jednak akcentów narodowych.
W 1864 nastąpiło koniec teorii romantycznej w literaturze. Pojawił się pozytywizm , który promował nie walkę, ale ideę pracy ( praca organiczna, praca u podstaw). W literaturze dominowała powieść i nowela ( Henryk Sienkiewicz, Eliza Orzeszkowa) czy poezja ( Maria Konopnicka „Rota”) . W okresie romantyzmu i później działali także słynni kompozytorzy jak Fryderyk Chopin , w którego losach można dostrzec schemat Polaka, który zmarł na emigracji w Paryżu (* w wieku 39 lat ), został pochowany na cmentarzu Pere Lacheise , a jego serce przeniesiono do Kościoła Świętego Krzyża w Warszawie. Innym sławnym artystą był Stanisław Moniuszko ( „Halka”, „Straszny dwór”), który napisał ponad 280 pieśni.
Architektura
W architekturze naśladowano style, które kiedyś już istniały . Powstały budowle neorenesansowe, neogotyckie .
Jeśli chodzi o sztuki plastyczne, w malarstwie istniały dwa nurty:
1. nurt obyczajowy,
2. nurt historyczny – (*dyrektor Krakowskiej Szkoły Sztuk Pięknych) Jan Matejko twórca dzieł takich jak Bitwa pod Grunwaldem , Unia lubelska, Hołd pruski, Stefan Batory pod Pskowem, Bitwa pod Racławicami, Wernyhora, Jan Sobieski pod Wiedniem, Konstytucja 3 maja, Rejtan Kazanie Skargi, Stańczyk czy Poczet królów i książąt . Twórczość Matejki to twórczość „ku pokrzepieniu serc”, upamiętniająca wielkie chwile w dziejach narodu.
Innymi twórcami byli ilustrujący dzieje szlacheckiej Polski –Juliusz Kossak,
przedstawiający dzieje polskiego oręża –Michałowski, Maksymilian i Aleksander Gierymscy, czy portrecista życia na kresach – Chełmoński ( Czwórka).
Kultura obok oświaty i krzepienia języka polskiego pełniła rolę podstawową w przetrwaniu naszego narodu. Ktoś powiedział kiedyś, że jeżeli w narodzie zabije się kulturę , ułatwia to jego zniszczenie , pozbawia to jego tożsamości . Kultura jest ponadto elastycznym elementem ludzkiego życia, nie tworzono przecież rzeczy oderwanych, a ściśle związane z mentalnością narodu ; pokrzepiała, punktowała słabości narodu. Kultura pełniła rolę wyraziciela narodu, głosu społeczeństwa.
……………………………………………………………………………………………
STOSUNKI GOSPODARCZE I SPOŁECZNE W DRUGIEJ POŁOWIE XIX WIEKU NA ZIEMIACH POLSKICH
PRZEMYSŁ
W miarę postępu w II połowie XIX w. rozwijał się przemysł. W Górnym Śląsku i Zagłębiu rozwijał się przemysł wydobywczy ( w połowie stulecia wydobywano milion ton węgla w skali roku , a końcem XIX w. ponad 24 miliony w skali roku ) i hutniczy . Z rudami i przemysłem hutniczym było nieco inaczej . Rudy żelaza na terenie Śląska nie były za wysokiej jakości . Dlatego hutnictwo w Górnym Śląsku istniało w oparciu o rudy z importu z Zgłębia Rury, czasem, choć rzadko , sprowadzano najlepsze rudy w Europie: rudy szwedzkie (* Zagłębie Kiruna). Tak więc przemysł metalurgiczny opierał się w oparciu o surowce z importu. Prężnie rozwijał się także przemysł budowlany i spożywczy, mnóstwo ludzi znajdowało bowiem zatrudnienie, więc musieli oni gdzieś mieszkać i coś jeść.
ZABÓR PRUSKI
W zaborze pruskim rozwijał się przemysł rolno-spożywczy ( *buraki cukrowe), stanowiło to zaplecze rolnicze dla rozwijających się Niemiec. Rozrastał się przemysł drzewny, maszynowy ( Poznań – Hipolit Cegielski) – produkowano maszyny głównie na potrzeby rolne. Zaborcy obawiali się jednak , że chłopi odpłyną ze wsi do miast , dlatego też nie chcieli rozwoju przemysłu.
PRZYWIŚLAŃSKI KRAJ
Na tych terenach istniały następujące czynniki warunkujące rozwój przemysłu:
1. uwłaszczenie chłopów – w odniesieniu do przemysłu stanowiło również ważną rolę, chłop stał się bowiem samodzielny , zyskał pieniądze, mógł więc kupować produkty przemysłowe, stać się odbiorcą , przez co zaczął istnieć rynek wewnętrzny
2. zniesienie granicy na Bugu (Rosja a Przywiślański Kraj) – miało to skutki zarówno pozytywne, jak i negatywne :
+ plusem było to, że polska produkcja wyszła poza granice Królestwa Polskiego
- minusem było to, że rynki Królestwa Polskiego zalane zostały tanim zbożem rosyjskim z Ukrainy czy Białorusi ( u nas produkcja była droższa)
3. rozwijana w Królestwie Polskim przez pozytywistów praca organiczna – zachęcanie do rozwoju procesu gospodarczego
W Królestwie nastąpił proces urbanizacji ( ośrodki : Łódź , Warszawa – 700 tys. ludzi), Wzrosła liczba mieszczaństwa, a w miastach wzrosła liczba inteligencji pracującej (inżynierowie, lekarze), mającej korzenie szlacheckie .
Od 1864 można przestać mówić o ziemiaństwie, szlachta albo uległa zdeklasowaniu, albo przerodziła się w inteligencję.
ZABÓR ROSYJSYJSKI
Na terenie zaboru rosyjskiego pojawiło się zjawisko „ eksportu polskich mózgów”. Wartościowi ludzie nie widząc dla siebie perspektyw na tych terenach udawali się np. do Petersburga. Polakami uważającymi się za obywateli rosyjskich byli między innymi Konstanty Ciołkowski, zajmujący się kosmonautyką, czy Mikołaj Przewalski .
OKRĘGI PRZEMYSŁOWE
W Przywiślańskim Kraju istniały 3 okręgi przemysłowe :
1.okręg warszawski – zróżnicowany : rozwój metalurgii, włókiennictwa ,
2. okręg łódzki – włókiennictwo eksportowane na Daleki Wschód,
3. okręg zagłębiowski – przemysł lekki: włókiennictwo jak również górnictwo, hutnictwo
Jeśli chodzi o dziedzinę rolno – spożywczą to powstawały głównie cukiernie.
GALICJA
Pod względem rozwoju przemysłu w Galicji panowała najgorsza sytuacja. Już od wojny krymskiej (1853- 1856) Wiedeń i Petersburg parły do wojny , a Austria zdawała sobie sprawę, że w razie wojny te właśnie tereny może stracić w pierwszej kolejności , dlatego nie chciała w nie inwestować. Gospodarstwa w Galicji były więc karłowate ( nawet mniej niż 10 morgów = 5 ha ).Większość ludzi zamieszkiwała wsie. Nie było większego zainteresowania , jeśli chodzi o reformowanie ziem galicyjskich. Obawiano się również kto w takim przypadku pozostałby na roli. Na owych terenach dominowała drobna własność , wydobycie soli, ropy naftowej (*Borzysławiec).
Postęp pod koniec XIX w. w Galicji był jednak zauważalny. Przybywało dróg bitych, instytucji promujących rozwój gospodarczy ( spółdzielcze kasy zapomogowe zakładane przez Franciszka Stefczyka, przekształcone później w Kasy Stefczyka, które pożyczały na niski procent pieniądze rolnikom inwestującym w maszyny)
>>>>
W 1823 dokonano uwłaszczenia w zaborze pruskim i było to uwłaszczenie wolno – rynkowe. Ogłoszono akt i obowiązywał on w sensie prawnym . Chłop musiał płacić za swoją ziemię, co powodowało powstawanie dużych gospodarstw , gdyż musiały być one zakładane przez zamożnych rolników. 50% ziem znajdowała się w rękach wielkiej własności, a gospodarstwa miały wysoki poziom techniczny.
W 1848 dokonano uwłaszczenia chłopów w Galicji , a w marcu 1864 w Królestwie Polskim. Były to uwłaszczenia zgodnie z którymi chłopi dostali ziemie za które płacono ziemiaństwu odszkodowania z pieniędzy pochodzących z podatków.
Rolnictwo najlepiej rozwijało się więc w zaborze pruskim, w Wielkopolsce i na Pomorzu, którymi opiekowały się władze z Berlina, stanowiły one bowiem zaplecze rolnicze dla państwa niemieckiego. Niemcy doinwestowywali w te tereny , gdzie zauważyć można płodozmian , maszyny, kółka rolnicze.
Na drugim miejscu znajdowało się rolnictwo w zaborze rosyjskim, gospodarstwa nie były wielkie, a w dodatku musiały konkurować z tanim zbożem rosyjskim. Tu w rękach wielkiej własności znajdowało się 40% ziem.
W zaborze austriackim gospodarstwa były rozdrobnione, prymitywne. Powszechna była trójpolówka, znana już w XIII w. Rolnictwo skazane więc było na stagnację.
Kaacha91