KOLEGIUM NAUCZYCIELSKIE
W GLIWICACH
PEDAGOGIKA SPECJALNA Z INFORMATYKĄ
W KSZTAŁCENIU SPECJALNYM
PROGRAM KIEROWANY DO RODZICÓW W ZAKRESIE ZDROWEGO ODŻYWIANIA Z NACISKIEM NA ZAPOBIEGANIE OTYŁOŚCI U DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM
Anna Kornas
Rok I Cykl 3-letni zaoczny
Grupa O/3
GLIWICE 2005
Dane epidemiologiczne wykazują, że otyłość należy do gorzkich owoców cywilizacji. W krajach Europy zachodniej czy USA częstość występowania otyłości wśród dzieci kształtuje się pomiędzy 15 a 20 %. Około 40-tu procentom tych dzieci jest przeznaczone pozostać otyłymi także w wieku dorosłym, procent ten jest prawie dwukrotnie wyższy dla otyłej młodzieży. U około 80% dzieci otyłych, obydwoje rodzice są otyli. Wynik ten nie determinuje otyłości jako zależnej od czynników genetycznych, ale sugeruje, że może być ona rezultatem czynników środowiskowych. W Polsce, co trzecia dorosła kobieta i co drugi mężczyzna cierpią na występowanie nadwagi i otyłości, a w pierwszej dekadzie życia problem ten już występuje, u co czternastego dziecka.
1. Temat programu: Program kierowany do rodziców w zakresie zdrowego odżywiania z naciskiem na zapobieganie otyłości u dzieci w wieku przedszkolnym;
2. Cele programu:
· Zwiększenie wiedzy rodziców w zakresie prawidłowego żywienia dzieci;
· Zapoznanie z podstawowymi wiadomościami dotyczącymi otyłości, jej powstawania, leczenia, z jej bezpośrednimi skutkami;
· Zwiększenie wiedzy rodziców w zakresie zapobiegania otyłości;
· Zapoznanie rodziców z najnowszymi raportami Światowej Organizacji Zdrowia oraz polskimi opracowaniami Instytutu Żywności i Żywienia odnośnie zaleceń żywieniowych; jak prowadzić dietę zbilansowaną w ciąży oraz u dziecka na każdym etapie jego rozwoju;
· Zwiększenie świadomości rodziców, co do ujemnych efektów otyłości, występujących już u małego dziecka (negatywne skutki w socjalizacji, gorsze wyniki w szkole, w sporcie, apatia, lenistwo)
· Kształtowanie umiejętności przygotowywania zdrowych posiłków dla dziecka;
· Nauka radzenia sobie z dzieckiem domagającego się ciągłego jedzenia i z dzieckiem odmawiającego posiłku;
· Zapoznanie się z właściwymi proporcjami masy ciała w zależności od wieku dziecka;
· Głębsze poznanie produktów spożywczych jako źródło składników pokarmowych;
· Przygotowywanie posiłków by dziecko chętnie je spożywało;
· Zapoznanie się z warunkami, w jakich dziecko powinno spożywać posiłki;
· Układanie i przyrządzanie przykładowego menu dla dziecka
· Uświadomienie rodziców jak ważne jest zdrowe odżywianie dziecka już od najwcześniejszych lat;
· Poznanie dziennego zapotrzebowania kalorycznego dziecka w danym wieku;
3. Do kogo kierowany?
Program ten skierowany jest nie tylko do rodziców mających dzieci w wieku przedszkolnym, ale również rodzin planujących potomstwo; jak również rodziców ze skłonnością do otyłości.
4. Miejsce działania: program działa na terenie całego kraju głównie w poradniach żywieniowych (rodzice kierowani są na tego typu program za pośrednictwem ośrodków zdrowia).
5. Formy realizacji:
· Wykłady na temat żywienia, otyłości dzieci
· Pogadanka
· Warsztaty ćwiczeniowe pomagające w przygotowaniu wartościowego posiłku
· Filmy dotyczące żywienia i otyłości dzieci
· Spotkania z osobami dorosłymi, które w dzieciństwie były otyłe
6. Czas trwania programu: ze względu na narastający stopień otyłości u dzieci program ma charakter stały z systematycznymi kontrolami.
7. Oczekiwane korzyści:
· Zmniejszenie ryzyka rozwoju i częstości występowania chorób i zaburzeń, w których powstawaniu główną lub istotną rolę odgrywa wadliwe żywienie.
· Preferowanie zdrowego stylu życia dziecka
· Zmniejszenie zachorowalności dzieci
· Podejmowanie działań na rzecz zdrowia własnego i innych osób
· Poprawa sposobu żywienia dzieci i jakości zdrowotnej żywności
· Wzrost zdrowia publicznego
· Poprawa zdrowia i związanej z nim jakości życia dziecka
· Poprawa kondycji psychofizycznej oraz dyspozycji do przyszłej nauki dziecka
· Wzrost wydolności fizycznej i ruchowej dziecka i rodziców
8. Ewaluacja programu:
· Ocena efektów programu na podstawie porównania procentowego udziału rodziców dzieci z nadwaga i otyłością w momencie rozpoczęcia programu i po roku trwania;
· Ocena promocji poprawnego odżywiania poprzez porównania procentowego otyłości u dzieci w danym wieku z dziećmi niepoddawanymi programowi;
· Przeprowadzenie ankiety wśród rodziców, których dzieci mają prawidłową masę ciała- jako grupa kontrolna dla dzieci z otyłością, dla porównania i oceny, które z nawyków dietetycznych są szczególnie odpowiedzialne za występowanie problemu otyłości;
· Ocena skuteczności zapobiegania otyłości w zależności od wieku dziecka ( odpowiedź, w którym wieku najlepiej rozpocząć ewentualne leczenie);
· Wynik badań sposobu żywienia i stanu odżywiania dzieci, kontrola jakości zdrowotnej żywności;
ZABURZENIA ODŻYWIANIA- OTYŁOŚĆ, NIEDOBÓR MASY CIAŁA
Najpoważniejsze skutki zaburzeń odżywiania u dzieci to otyłość i jej przeciwieństwo- niedobór masy ciała. Przyczynami takich stanów bywają również czynniki niezależnie od diety dziecka.
Otyłość jest narastającym problemem wszystkich krojów wysoko uprzemysłowionych. Powszechnie uważa się, że otyłość dzieci i młodzieży jest główną przyczyną rozwoju otyłości w wieku dorosłym, z jej wszystkimi konsekwencjami.
Nadmierna masa ciała jest bardzo trudna do zdefiniowania. Do pewnego stopnia optymalna waga to taka, z jaką dany człowiek czyja się dobrze, przy czym na poczucie bycia otyłym mają również wpływ poglądy innych ludzi. Obecnie uważa się, że częstość występowania otyłości u dzieci w naszym kraju w ostatnim dwudziestoleciu waha się od2,5 do 12% populacji w wieku rozwojowym. Stanu tego nie powinno się traktować jako normy, jest to choroba, a przynajmniej znaczny czynnik ryzyka wielu zagrażających życiu problemów medycznych.
Otyłością nazywa się nadmiar masy ciała w stosunku do wzrostu spowodowany obfitą zawartością tłuszczu całkowitego, mierzoną zwykle zawartością podskórnej tkanki tłuszczowej. W podstawowym badaniu pediatrycznym do oceny proporcji wagowo-wzrostowych powszechnie używa się siatek wentylowych (specjalnych tabeli wykresowych) wysokości i masy ciała, odpowiedniej dla danej płci i wieku. Jeżeli pozycja wentylowa różni się o dwa kanały wentylowe, mówimy o otyłości. Natomiast różnica między tymi dwiema cechami powyżej jednego kanału świadczy o nadwadze.
Bardzo ważne jest odniesienie masy ciała do aktualnego wieku rozwojowego. W tym celu lekarze posługują się tzw. wiekiem rozwojowym wysokości ciała.
Powszechnie stosowaną metodą oceny otyłości jest także wyznaczenie masy ciała należnej (50 centyl dla wysokości ciała) i wyliczenie w procentach nadmiaru. Za otyłość uważa się przekroczenie normy, o 20%, czyli osiągnięcie 120% masy ciała odpowiedniej dla wysokości. Za nadwagę przyjmuje się wartość masy ciała w stosunku do wysokości między 110 a 120%.
W ostatnich latach dużą popularność zyskał wskaźnik wagowo-wzrostowy BMI, który jest wyliczany według wzoru: masa ciała (kg)/ wzrost (m²).. jest on rutynowo stosowany u dorosłych i starszej młodzieży. Powszechnie używane zakresy to: norma (20-25 kg/m²), nadwaga (25-30 kg/m²) i otyłość (>30 kg/m²).
W praktyce stosuje się także ocenę podskórnej tkanki tłuszczowej oraz pomiary obwodu talii i bioder do wyliczenia tzw. Wskaźnika talia/ biodra. Nie ma jednak odpowiednich norm wiekowych dla dzieci.
Ocena masy ciała względem wzrostu jest najpowszechniej stosowanym pomiarem, ponieważ może być obliczana ze standardowego wykresu wzrostu.
Etiopatogeneza otyłości
Wśród czynników patogenetycznych otyłości wymienia się genetyczne i środowiskowe. Badania epidemiologiczne wskazują na genetyczne uwarunkowanie choroby. Otyli rodzice wydają na świat otyłe dzieci. Jeżeli oboje rodzice są otyli, dwie trzecie ich dzieci będzie otyłych. Jeżeli jedno z rodziców jest otyłe, drugie ma prawidłową wagą, połowa ich potomstwa będzie otyła. Jeżeli z kolei oboje maja prawidłową masę ciała, tylko 9% ich dzieci będzie otyłych. Badania bliźniąt wykazały, że ok. 33% dwujajowych w wieku dorosłym wykazuje różnicę masy większej niż 6 kg. Dotyczy to również rodzeństwa niebliźniaczego. U bliźniąt jednojajowych prawie nie istnieje niezgodność wagi, niezależnie od tego, czy dorastają w tej samej rodzinie, czy są rozdzielone.
Za dziedziczenie otyłości odpowiedzialnych jest około 40 genów, miejsc genowych lub odcinków chromosalnych. Znajdują się one na 20 różnych chromosomach. Dzielą się na geny i enzymy przemiany tłuszczowej, geny i receptory w ludzkiej tkance tłuszczowej, geny i inne białka uczestniczące w przemianach metabolicznych, transportery w komórkach tłuszczowych (adipocytach).
Wielkość masy ciała dorosłego człowieka uwarunkowana jest procesami metabolicznymi w okresie rozwoju płodu, niemowlęcym i wczesnego dzieciństwa. Otyłość jest związana ze zwiększeniem liczby adipocytówi ich wielkością. Na komórkę tłuszczową w różnych okresach rozwojowych wpływają hormony modyfikujące jej czynność. Do najistotniejszych należą: insulina, hormon wzrostu, tyroksyna, kortyzon, estrogeny, ponadto takie substancje jak prostaglandny.
Bezpośrednie skutki otyłości u dziecka
U dziecka otyłego stwierdza się zaburzenia rozwoju motorycznego. Objawia się to zmniejszeniem sprawności fizycznej w stosunku do rówieśników. Ortopedzi zwracają uwagę na przeciążenie układu ruchu. Charakterystyczne bywają zniekształcenia krzywizn kręgosłupa, koślawość kolan, przedwczesne zmiany zwyrodnieniowe kośćca.
W otyłym organizmie występują zmiany metabolizmu ustrojowego. Wiąże się to z zaburzeniami gospodarki lipidowej, węglowodanowej, prowadzącej w przyszłości do groźnych następstw. Otyłość w wieku rozwojowym stwarza duże zagrożenie wystąpienia jej w wieku dojrzałym. Jeżeli dziecko wkracza w okres dojrzewania z nadmiarem masy ciała, ma tylko 25% szans osiągnięcia prawidłowej wagi w wieku dorosłym. Do schorzeń związanych z otyłością występujących u dorosłych należą choroby serca, nadciśnienie, miażdżyca i nowotwory (rak sutka).
Leczenie otyłości
Nadmierna masa ciała dotyczy w Polsce, co czternastego dziecka w pierwszej dekadzie życia i co dziesiątego- w drugiej.
Leczenie otyłości dziecka jest niezwykle trudne i długotrwałe, a często również mało skuteczne. Bywa dla niego i otoczenia źródłem stresu. Dlatego im wcześniej rodzina jest świadoma konieczności kontrolowania rozwoju fizycznego dziecka, korygowania jego diety i trybu życia, tym kuracja będzie skuteczniejsza.
U dzieci najczęściej występuje otyłość prosta- stanowi 90% otyłości tego okresu. Jest spowodowana głównie czynnikami genetycznymi i środowiskowymi. Warto otoczyć wczesną opieką dzieci i ich rodziny, gdy w ciąży wystąpił u matki zbyt duży lub zbyt mały przyrost masy ciała, wcześnie wprowadzono sztuczne karmienie niemowlęcia, rodzice lub jedno z nich jest otyłe, w rodzinie występują nieprawidłowe nawyki żywieniowe lub zaburzenia metaboliczne (cukrzyca typu2, choroby układu krążenia).
Jeżeli do poradni regionalnej zgłosi się dziecko z wyraźnym problemem nadwagi lub otyłości, lekarz pierwszego kontaktu powinien podjąć działania profilaktyczne, systematycznie kontrolując parametry rozwojowe dziecka. Bardzo ważnym jego działaniem jest edukacja zdrowotna- uświadomienie konieczności aktywnego trybu życia, korygowanie błędów dietetycznych. Mimo że pacjenci, a raczej ich rodzice, tego oczekują, nie stosuje się środków farmakologicznych. Bardzo istotne jest nawiązanie dobrego kontaktu z dzieckiem i jego opiekunami. Należy pamiętać, że wynosi ono wzory zachowania z domu. Nie poradzi sobie samo ze zmianą nawyków żywieniowych i ruchowych, jeśli będzie wiedziało, że tylko ono jest poddawane pewnym rygorom.
Zwykle pierwszym etapem leczenia jest określenie przyczyny otyłości. Ważną cechą jest tor wzrastania dziecka. Dzieci z otyłością wtórną w większości przypadków charakteryzują się niskim wzrostem. Otyłość prosta wymaga długotrwałego i systematycznego leczenia. Powinno się określić realny plan redukcji masy ciała, który nie może być zbyt krótki, aby uniknąć tzw. efektu „jo-jo”. Optymalne tempo ubytku masy ciała to 1-2 kg na miesiąc. Dotyczy to dzieci w wieku szkolnym. Jeżeli pacjentem jest przedszkolak, należy dążyć do utrzymania masy ciała na tym samym poziomie przez jak najdłuższy czas. Bardzo ważna jest stała pomoc psychologa.
Podstawą leczenia otyłości jest modyfikacja diety. Otyłe dzieci jedzą nieregularne obfite osiłki, głód zaspakajają częstymi przekąskami o dużej wartości kalorycznej. Pierwszym etapem odchudzania jest, więc uregulowanie liczby posiłków i ujednolicenie pór ich spożywania. Dziecko powinno jeść 4-5 razy w ciągu dnia o jednakowych godzinach, przy czyn ostatni posiłek nie może być spożywany krótko przed snem. W czasie diety trzeba wypijać duże ilości płynów. Ważnym elementem terapii jest aktywność ruchowa. Intensywność wysiłku fizycznego należy stopniować, aby dziecko nie zniechęciło się do sportu.
Niedobór masy ciała
Jedną z przyczyn niedoboru masy ciała u dzieci jest zaburzenie odżywiania się, czyli niedożywienie, wynikające z ograniczania podaży pokarmów (np. jadłowstręt psychiczny) i możliwość ich wykorzystania (np. w zespole złego wchłaniania) oraz ze zwiększenia potrzeb energetycznych (zakażenia, urazy, oparzenia, przewlekłe procesy zapalne, choroby nowotworowe). Niedobór substancji odżywczych doprowadza do pojawienia się pierwszego okresu niedożywienia. Polega on na adopcji organizmu do nowych warunków zmniejszenia podaży pożywienia. Jeżeli głodzenie trwa nadal, dochodzi do znikania zapasów energetycznych organizmu, a niedożywienie przechodzi w drugi etap- destabilizacji. W czasie głodzenia organizm dziecka rezygnuje całkowicie z przemian energetycznych związanych ze wzrostem i odnową tkanek, a tym samym dochodzi do spadku masy ciała w stosunku do wieku i wzrostu.
Do niedoboru masy ciała dziecka może również doprowadzić wiele chorób. Najczęściej są to nawracające zakażenia dróg moczowych, wady serca, przewlekłe biegunki na tle nieinfekcyjnym, zespół złego wchłaniania.
Dieta w przypadku otyłości
- zmniejszenie wartości energetycznej posiłków do 1200-1400 kcal
- prawidłowe pokrycie zapotrzebowania na białko zwierzęce- ilość energii z białka powinno pokrywać 20-25% codziennego zapotrzebowania energetycznego
- ograniczenie spożycia tłuszczu do 30% zapotrzebowania energetycznego
- zmniejszenie spożycia węglowodanów prostych ze zwiększeniem ilości błonnika
- dieta bogata w witaminy
- picie dużych ilości wody mineralnej.
Wiek przedszkolny w wielkim stopniu rzutuje na rozwój i przyszłe losy człowieka.
Okres przedszkolny obejmuje czwarty, piąty, szósty i siódmy rok życia. Okres ten nie należy do okresów o wybitnie nasilonych procesach rozrostu organizmu, nie mamy tu gwałtownych skoków w przyrastaniu wysokości i ciężaru ciała.
Na ogół rodzice nie interesują się ciężarem ciała dziecka i tym ile ono „przybrało na wadze”. Ciężar ciała jest cechą chwiejną, wy...
Madziulka86