Socjologia wychowania, edukacji i oświaty..pdf

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA, EDUKACJI I OŚWIATY

1. Socjologia wychowania jako jeden z najlepiej i najbardziej rozwiniętych działów

socjologii ogólnej

2. Zakres socjologii wychowania

SOCJOLOGIA WYCHOWANIA , jedna z dziedzin socjologii ściśle związana z

pedagogiką społeczną, zajmująca się wychowaniem jako procesem społecznym. Socjologia

wychowawcza bada m.in. środowiskowe uwarunkowania szkoły, rodziny, grup

rówieśniczych, funkcjonowanie róŜnych środowisk wychowawczych, zmiany celów i treści

wychowania społecznego.

Przedmiotem badań społeczna rzeczywistość wychowawcza , którą tworzą:

Czynności społeczne teorie działania społecznego

Stosunki społeczne teorie stosunków społecznych

Indywidua społeczne (osoby i grupy społeczne)

teorie osobowości

Przedmiot badań socjologii wychowania:

- zbiorowości społeczne, zjawiska i procesy wychowawcze;

- instytucje wychowawcze;

- społeczno-kulturowy przebieg procesu wychowania i zachowania;

- ich efektywność i jakość

3 . Związek socjologii z pedagogiką

PEDAGOGIKA , nauka o wychowaniu, teoria działalności wychowawczej. Na jej

gruncie formułuje się cele, treści, metody, środki i formy organizacyjne procesu

wychowawczego. Pedagogika odnosi się głównie do młodego pokolenia, które dzięki

oddziaływaniom wychowawczym winno osiągnąć optymalny rozwój osobowości,

ukształtować wiedzę o rzeczywistości, przygotować się do funkcjonowania w Ŝyciu

społecznym.

Do głównych instytucji takiego wychowania zalicza się: rodzinę, przedszkole i szkołę .

Obecnie zakres zainteresowań pedagogiki jest o wiele szerszy i obejmuje: samowychowanie i

samokształcenie młodzieŜy i dorosłych, oddziaływanie wychowawcze instytucji wychowania

pozaszkolnego, głównie: środków masowej komunikacji, organizacji młodzieŜowych,

placówek kulturalnych (teatrów, klubów, muzeów i in.), instytucji wychowania religijnego itp.

Do najwaŜniejszych teorii pedagogicznych zalicza się:

1) NATURALIZM PEDAGOGICZNY - opartą na przesłankach atawistycznych koncepcję

swobodnego, naturalnego wychowania, polegającą na dostosowaniu się wychowawcy do

naturalnego, spontanicznego rozwoju wychowanka. Najdalej idącym kierunkiem

naturalistycznym jest pajdocentryzm przyznający dziecku centralną pozycję w procesie

wychowania ze względu na doskonałość jego wrodzonych predyspozycji.

2) SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY - kierunek przeciwstawny teoriom

naturalistycznym, traktujący zjawiska pedagogiczne wyłącznie w relacjach oddziaływania

środowiska społecznego i uwzględniający takŜe wrodzone zadatki jednostki.

SOCJOLOGIZM PEDAGOGICZNY , kierunek pedagogiczny ujmujący proces

wychowawczy wyłącznie jako skutek oddziaływania społeczeństwa na jednostki i grupy

społeczne. Skrajny socjologizm pedagogiczny zalicza pedagogikę do nauk socjologicznych,

wychowanie zaś traktuje jako metodyczne uspołecznianie dzieci i młodzieŜy. Do

najwybitniejszych przedstawicieli tego kierunku naleŜą E. Durkheim i F. Znaniecki.

DURKHEIM EMILE (1858-1917), socjolog i pedagog francuski. Od 1887 profesor

uniwersytetu w Bordeaux (pierwszej we Francji katedry socjologii). Od 1902 profesor

pedagogiki i socjologii Sorbony i innych uczelni.

Durkheim był twórcą francuskiej szkoły socjologicznej i przedstawicielem socjologizmu

pedagogicznego . UwaŜał wychowanie za ogół wpływów skierowanych przez społeczeństwo

na jednostki celem rozwinięcia takich cech, które są przez społeczeństwo poŜądane. Główne

prace: De la division du travail social (1893), Zasady metody socjologicznej (1895, wydanie

polskie 1970), Education et socjologie (1922).

ZNANIECKI FLORIAN WITOLD (1882-1958), filozof i socjolog. Jeden z głównych

przedstawicieli tzw. socjologii humanistycznej. W 1902 rozpoczął studia na UW, skąd w

1903 został relegowany za udział w studenckich protestach przeciwko ograniczaniu swobód

akademickich. 1904-1909 przebywał poza krajem, w Szwajcarii, Francji, Algerii. Studiował

filozofię i socjologię w Genewie, Zurychu i ParyŜu, stykając się tam m.in. z H. Bergsonem i

E. Durkheimem. W 1910 uzyskał stopień doktora na UJ.

W 1914 wyjechał do USA, 1917-1919 wykładał na uniwersytecie w Chicago. 1920-1939

profesor uniwersytetu w Poznaniu, 1940-1950 - University of Illinois w Urbana. 1953-1954

przewodniczący Amerykańskiego Towarzystwa Socjologicznego. ZałoŜyciel Instytutu

Socjologicznego w Poznaniu (1921) oraz czasopisma Przegląd Socjologiczny (1930). Swój

pogląd na świat Znaniecki określał mianem "kulturalizmu". Podkreślał, iŜ rzeczywistość

składa się z wielu porządków, nie tylko fizyczno-przyrodniczego, ale i psychicznego,

społecznego, idealnego. Sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego, która

głosiła, Ŝe zjawiska społeczne naleŜy traktować jako przedmiot

czyichś czynności. Wymagał, by badacz spoglądał na penetrowaną przez siebie rzeczywistość

oczami jej uczestników, a nie z jakiegoś absolutnego punktu widzenia.

Stworzył i jako pierwszy zastosował w socjologii metodę dokumentów osobistych

(gromadzenie danych o Ŝyciu społecznym zawartych w autobiografiach, pamiętnikach, listach

itp.). Interesował się przyczynami upadku cywilizacji zachodniej.

Niektóre prace: Zagadnienia wartości w filozofii (1910), Chłop polski w Europie i Ameryce

(wspólnie z W.I. Thomasem. Tom 1-5 1918-1920, wydanie polskie 1976), Rzeczywistość

kulturowa (1919, wydanie polskie 1991), Upadek cywilizacji zachodniej. Szkice z pogranicza

filozofii kultury i socjologii (1921), Wstęp do socjologii (1922), Socjologia wychowania (tom

1-2 1928-1930), Miasto w świadomości jego obywateli (1931), Ludzie teraźniejsi a

cywilizacja przyszłości (1935), Społeczne role uczonych (1940, wydanie polskie w wyborze

1984), Nauki o kulturze. Narodziny i rozwój (1952, wydanie polskie 1971), Współczesne

narody (1952, wydanie polskie 1990).

3) TEORIĘ KONWERGENCJI (DWÓCH CZYNNIKÓW) , zmierzającą do usunięcia

krańcowości z poglądów naturalistycznych i socjologicznych oraz opierającą działalność

pedagogiczną zarówno na oddziaływaniu środowiska społecznego, jak i wrodzonych

zadatkach jednostki.

4) PEDAGOGIKĘ KULTURY - kierunek, który opiera proces wychowawczy na

przeŜywaniu i przyswajaniu przez jednostkę wartości kulturowych stworzonych przez

cywilizację.

Przy formułowaniu dyrektyw wychowawczych pedagogika korzysta z dorobku wielu nauk,

m.in.: filozofii, psychologii, socjologii, etyki, biologii, antropologii, informatyki, ekonomii.

Pedagogika wyodrębniła szereg dyscyplin pedagogicznych: pedagogikę ogólną, teorię

wychowania, dydaktykę, pedagogikę specjalną, pedagogikę społeczną, andragogikę,

pedagogikę porównawczą (nauka o systemach oświatowych), pedagogikę kształcenia

zawodowego, pedeutologię (nauka dotycząca nauczyciela), historię oświaty i wychowania.

Procesy socjalizacyjne a działy pedagogiki:

Socjalizacja pierwotna - adolescencja - socjalizacja wtórna

Uspołecznienie dzieci

Uspołecznienie dorosłych

PAJDOCENTRYZM , w pedagogice pogląd przyznający dziecku centralne miejsce w

procesie wychowawczym. Wynika z przekonania o decydującym wpływie na rozwój

człowieka cech i zdolności wrodzonych. Zgodnie z nim wychowanie powinno sprowadzać się

do opieki nad naturalnym (nie krępowanym) rozwojem dziecka.

Pajdocentryzm nie docenia znaczenia i wpływu rzeczywistości politycznej, społecznej i

kulturalnej ani teŜ dominującej roli wychowawcy.

ANDRAGOGIKA , teoria oświaty dorosłych, pedagogika dorosłych. Dział pedagogiki

zajmujący się zagadnieniami związanymi z procesem wychowywania ludzi dorosłych.

4. Społeczne aspekty wychowania

WYCHOWANIE , całokształt wpływów i oddziaływań środowiska społecznego oraz

przyrodniczego na człowieka, kształtujących jego rozwój i osobowość oraz przygotowujących

go do Ŝycia w społeczeństwie.

We współczesnej pedagogice uŜywa się terminu wychowanie w węŜszym znaczeniu tego

słowa - jako świadome, zamierzone i specyficzne działania osób (wychowawców), których

celem jest osiągnięcie względnie trwałych zmian w osobowości jednostki (wychowanka).

Zmiany te obejmują zarówno sferę poznawczo-instrumentalną, pozwalającą na poznanie i

przekształcanie rzeczywistości, jak i stronę aksjologiczną, kształtującą stosunek człowieka do

świata i ludzi, jego przekonania, system wartości itp. W pedagogice uŜywa się pojęcia

wychowanie w trzech znaczeniach:

1) jako proces - rodzaj działalności ludzkiej, polegającej na wywoływaniu zmian w

osobowości człowieka,

2) jako stan - ogół zjawisk określających przebieg, cele, metody, środki i warunki

wychowania,

3) jako wynik - suma następstw wyraŜająca się w zmianie osobowości człowieka i w stopniu

przygotowania go do Ŝycia społecznego.

RozróŜnia się wychowanie: umysłowe, moralne, społeczne, estetyczne i fizyczne, a takŜe

samowychowanie

Podstawowe dziedziny badań socjologii edukacji :

1. wychowanie jako zjawisko społeczne;

2. wychowanie a społeczeństwo;

3. wychowanie a demografia;

4. struktura społeczna szkoły;

5. ekologia wychowania;

6. stratyfikacja społeczna a szkoła;

7. wychowanie a procesy społeczne ( rywalizacji, kooperacji, konflikty, akomodacji);

8. uspołecznienie jako element socjalizacji;

9. zachowania dewiacyjne w szkole;

10. dynamika grup w wychowaniu;

11. czynniki determinujące programy nauczania;

12. społeczność lokalna a szkoła;

13. wychowanie a odpowiedzialność;

14. dylematy i kontrowersje wychowania;

15. wychowanie zdrowotne;

16. edukacja a demokracja i polityka;

17. wychowania do i dla przyszłości.

5. Elementy procesu wychowania

Środowisko i podmioty wychowania: wychowawcy i wychowankowie

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE , względnie trwały układ jednostek, grup społecznych i

innych zbiorowości ludzkich oddziałujących na rozwój, zachowanie się i aktywność

człowieka. Szczególne znaczenie dla funkcjonowania jednostki mają takie składniki

środowiska społecznego, jak:

1) rozmieszczenie zbiorowości decydujące o częstotliwości i róŜnorodności kontaktów

międzyludzkich.

2) poziom wykształcenia jednostek i grup najsilniej powiązanych z osobnikiem.

3) pozycja społeczna jednostek i grup, które mają wpływ na ekonomiczny i kulturalny poziom

Ŝycia jednostki

SYSTEM OŚWIATOWY , ogół powiązanych ze sobą placówek i instytucji wychowania

bezpośredniego i pośredniego umoŜliwiających zdobycie przez obywateli wykształcenia

ogólnego i zawodowego oraz zapewniających im wszechstronny rozwój osobowości.

EDUKACJA , pojęcie szerokie - oznacza wychowanie - jako kształcenie człowieka (przede

wszystkim dziecka do osiągnięcia dorosłości). obejmuje aspekty: intelektualny,

psychologiczny, moralny.

Celami edukacji są: uczenie przystosowywania do Ŝycia w społeczeństwie, kształtowania

wolnego i osobistego sądu.

KSZTAŁCENIE , ogół czynności i procesów umoŜliwiających ludziom poznanie przyrody,

społeczeństwa i kultury, osiąganie wszechstronnego rozwoju fizycznego i umysłowego a

takŜe zdobycie poŜądanych kwalifikacji zawodowych. Proces kształcenia jest organizowany

przez określone instytucje i wówczas jego cele wyznaczane są zgodnie z obowiązującą w

danym społeczeństwie koncepcją wykształcenia. Kształcenie moŜe być podejmowane przez

jednostkę samorzutnie, zgodnie z indywidualnymi potrzebami i przybiera wtedy formę

samokształcenia. Rezultatem kształcenia jest wykształcenie

SAMOWYCHOWANIE , samorzutne kształtowanie i doskonalenie własnych postaw,

charakteru , poglądu na świat, zdolności, zazwyczaj zgodne z przyjętymi wzorcami

osobowości (np. postaciami historycznymi, bohaterami literackimi, ludźmi wyróŜniającymi

się w środowisku społecznym).

SAMOKSZTAŁCENIE , samodzielna praca nad sobą w zdobywaniu lub pogłębianiu

wiedzy, samodzielne kształtowanie cech osobowości. Podstawowym warunkiem

samokształcenia jest dojrzałość osobowości osiągana wraz z rozwojem oraz pod wpływem

oddziaływań wychowawczych.

GRUPY RÓWIEŚNICZE , pojawiają się w procesie rozwoju dziecka i wywierają istotny

wpływ na jego rozwój i wychowanie. Dzieci w wieku przedszkolnym - od 3 roku Ŝycia łączą

się w małe grupy dla wspólnej zabawy a od 4-5 roku zdolne są juŜ do współŜycia i

współdziałania. W wieku 7-8 lat dzieci są zdolne uczestniczyć w innej grupie niŜ rodzina,

tworzą w tym okresie zespoły, które mają charakter krótkotrwały.

Grupy rówieśnicze zaczynają tworzyć dzieci w wieku ok. 10 lat, zwykle jednopłciowe, w

których stopień identyfikacji z innymi członkami grupy jest stosunkowo wysoki w związku z

czym ich oddziaływanie na członków jest duŜe i grupa rówieśnicza pełni niezastąpioną

funkcję w procesie socjalizacji a takŜe zaspokaja potrzeby społeczne swoich członków.

Organizacja małych grup rówieśniczych jest przewaŜnie dość słaba, oparta na zasadzie

równorzędności ich członków. Grupy rówieśnicze tracą na znaczeniu w wieku 13-14 lat.

SOCJALIZACJA , 1) uspołecznienie człowieka poprzez:

a) celowe, zamierzone oddziaływania wychowawcze społeczeństwa, szczególnie rodziny i

instytucji wychowawczych.

b) nie kierowany i nie uświadamiany wpływ środowiska społecznego.

2) proces stawania się pełnowartościowym członkiem społeczeństwa w wyniku uczenia się i

przestrzegania obowiązujących norm i zasad współŜycia z innymi ludźmi.

ROLA SPOŁECZNA ,

1) system oczekiwań dotyczących przewidywanych zachowań człowieka wobec grupy, w

której zajmuje on określoną pozycję. Rola społeczna wyznacza wówczas zespół reguł, norm i

wzorów postępowania.

2) system stałych zachowań osobnika, zgodnych z systemem oczekiwań i wzorów

społecznych. W róŜnych grupach istnieje wiele rozmaitych ról (np. w rodzinie rola ojca,

matki, brata itp.). Pełnienie ich jest waŜnym czynnikiem regulującym zachowanie jednostki i

kształtującym jej postawy.

OSOBOWOŚĆ SPOŁECZNA , zespół trwałych cech jednostki, wpływających na jej

postępowanie, a wyrastających na podbudowie cech biologicznych i psychicznych

pochodzących z wpływu kultury i struktury zbiorowości ludzkich, w których jednostka została

wychowana i w których uczestniczy.

Największe znaczenie ma proces socjalizacji jako proces przekształcenia biologicznego

organizmu noworodka w aktywnego uczestnika Ŝycia społecznego i kulturalnego.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: