41.Szoa-Sprawiedliwi z Dębicy.pdf

Sprawiedliwi z Dębicy

3 czerwca 2006, podczas Dni Dębicy, skwer w tym mieście przy ulicy Rzeszowskiej

został nazwany imieniem rodziny Mikołajkowów.

ZAPOMNIANI BOHATERZY

Małżeństwo Aleksander i Leokadia Mikołajków zamieszkali w Dębicy w 1930 roku.

Posiedli na własność dom pod numerem 248 przy ulicy Kościuszki. Tutaj też przyszli na

świat ich synowie: Leszek i Andrzej. Obydwoje związani byli z służbą zdrowia. On jako

lekarz Ubezpieczalni Społecznej, ona jako higienistka pracująca z dziećmi i młodzieżą.

Oprócz pracy zawodowej aktywnie działali w Polskim Czerwonym Krzyżu. Tak było do

wybuchu wojny. Właśnie ten okrutny wojenny czas przyniesie im wiekopomną sławę.

Leokadia i Aleksander Mikołajkowowie z synami Leszkiem i Andrzejem.

Po wkroczeniu niemieckich okupantów do Dębicy zaczęli oni prześladować zarówno

Żydów, jak i polską inteligencję. Po utworzeniu getta w 1941 roku doktor Aleksander

Mikołajków zatrudnił w charakterze gońca-pomocnika młodego chłopaka Efraima Reicha.

W ten sposób mógł on, przynajmniej na pewien czas uniknąć przymusowego pobytu w

dębickim getcie.

Kiedy w lipcu 1942 roku Niemcy rozpoczęli pierwszą likwidację getta, na prośbę młodego

Efraima doktor wraz z żoną przyjęli całą jego rodzinę pod swój dach. Było to niezgodne z

ówczesnym okupacyjnym prawem. Za ukrywanie Żydów na terenach Generalnego

Gubernatorstwa groziła kara śmierci - zarówno dla ukrywanych, jak i ukrywających - oraz

członków ich rodzin. Jeżeli dzisiaj zdarzają się za granicami naszego kraju osoby, które

kontestują fakt, że 1/3 z wszystkich osób nagrodzonych medalem "Sprawiedliwy śród

Narodów Świata" to Polacy i mówią, że powinno ich być dużo więcej, to za całą

odpowiedź niech będzie przepis niemiecki, który w Polsce za ukrywanie Żydów groził

śmiercią, zaś np. w okupowanej Francji grzywną pieniężną w wysokości jednodniowych

poborów. Naprawdę trudno normalnemu człowiekowi jest przeliczyć ludzkie życie na

stosunkowo niewielką sumę pieniędzy. Pamiętać też należy, że niemiecki okupant

zachęcał Polaków do donoszenia na bliźnich oferując w zamian wysokie nagrody w

postaci jednokilogramowego woreczka cukru czy butelki wódki za ludzkie życie. Niemniej

jednak znajdowali się podli ludzie, którzy z chciwości, zazdrości, zawiści czy zwykłej

podłości donosili na Żydów i Polaków do gestapo. Takich ludzi, zwanych

"szmalcownikami" rozpracowywały później właściwe komórki Armii Krajowej, zaś sąd

Polskiego Państwa Podziemnego wydawał na nich surowe wyroki, z karą śmierci

włącznie.

Po pierwszej likwidacji Niemcy rozlepili na mieście plakaty z napisem "Każdy, kto nie

wskaże ukrywającego się Żyda będzie rozstrzelany". Mimo chęci natychmiastowego

powrotu do getta przez rodzinę Reichów, by nie narażać rodziny Mikołajkowów, doktor

zatrzymał ich jeszcze na kilka dni mówiąc "zawsze będę narażać życie, by ratować

porządnych niewinnych ludzi". Po kilku dniach, kiedy w getcie się uspokoiło, Reichowie

wrócili na jego teren. W międzyczasie pani Leokadia pomagała żywnościowo

mieszkańcom getta, chociaż chrześcijaninowi przyłapanemu w pobliżu ogrodzenia także

groziła kara śmierci przez rozstrzelanie.

Sytuacja z ewakuacją żydowskiej rodziny powtórzyła się w listopadzie 1942 roku, kiedy

Niemcy zaczęli przygotowywać się do drugiej likwidacji getta. Znowu Reichowie znaleźli

się na kilka dni w bezpiecznym azylu w domu doktorostwa. Po kilku jednak dniach

ponownie powrócili do getta. Ten stan trwał jednak bardzo krótko.

Doktor Aleksander z racji swego zawodu i kontaktów międzyludzkich dowiedział się, że

pod koniec roku znowu ma być przeprowadzona kolejna likwidacja. Tym razem

dokonano definitywnej ewakuacji. W ciągu kilku dni przemycono na teren domu państwa

Mikołajkowów 13 członków rodziny Reichów. Od tej pory, czyli od grudnia 1942 roku do

końca sierpnia 1944 roku kolejno: strych, garaż, piwnica i ponownie strych będą ich

mieszkaniem. Bez dostępu do światła, bieżącej wody, świeżego powietrza, siedząc w

ciemnościach i czasami w podmokłym gruncie piwnicy, pod nieustanną groźbą

zdemaskowania będą ukrywani aż do wyzwolenia Dębicy przez wojska radzieckie. Grozy

dodaje fakt, że w sąsiednim budynku znajdowała się przez cały ten czas siedziba

dębickiego gestapo. Na dodatek po dziewięciu miesiącach gestapo zarekwirowało

doktorowi garaż na swoje własne potrzeby i w ten sposób ograniczyło mu pole manewru

w przemieszczaniu zbiegów. Oczywistym jest, że doktorostwo sami nie byli z stanie

udźwignąć kosztów utrzymania tak licznej grupy. Niemniej jednak nigdy nie wzięli ani nie

zarządali od uciekinierów pieniędzy. Wszystko co dla nich robili czynili z potrzeby serca.

Po lewej dom, który zajmowało gestapo, po prawej za dom, w którym mieszkała rodzina Mikołajkowów

Na szczęście cichcem wspomagali ich działacze powiatowej Rady Głównej Opiekuńczej

z księżną Heleną Jabłonowską i dyrektorem Franciszkiem Sadowskim na czele. Przez

cały czas Aleksander i Leokadia Mikołajkowowie pomagali również ocalałym żydowskim

dzieciom umieszczając je w polskich sierocińcach. Byli też zaangażowani w działalność

konspiracyjną. Kiedy wojska radzieckie wyzwalały Dębicę spod okupacji hitlerowskiej

trwała akcja "Burza". Jej apogeum na naszym terenie stanowiła bitwa żołnierzy Armii

Krajowej z Niemcami na polanie Kałużówka. Podczas tych walk małżonkowie udali się z

pomocą medyczną w ten rejon.

Paradoksem historii niech będzie fakt, że dzień ocalenia dla 13-osobowej rodziny

Reichów, był dniem śmierci ich dobroczyńcy. Ciało doktora Aleksandra Mikołajkowa

znalazł podobno jego syn Leszek, a następnie żona Leokadia. Do dzisiaj nie można

faktycznie ustalić od czyjego pocisku zginął : radzieckiego czy niemieckiego. Pamiętać

należy, że wówczas wszyscy strzelali do wszystkiego co się ruszało. Doktor został

pochowany na Starym Cmentarzu w Dębicy. Na grobowcu umieszczono napis: "Żył i

zginął służąc bliźnim".

Najpiękniejsze epitafium zamieścił uratowany przez niego młody Efraim Reich na łamach

"New York Post" w 1960 roku: "Każdego roku w dniu jego śmierci myślę o nim. Wierzę w

życie pozagrobowe. Myślę, że jest tam jednym z wielkich. Świat musi w końcu stać się

dobry, jeżeli są na nim tacy ludzie jak on".

Wdowa po wojnie musiała sobie radzić sama, a życie nie szczędziło jej upokorzeń.

Największe musiała znieść od władz amerykańskich, które mimo zaproszenia

wystosowanego przez nowojorskich Żydów odrzuciły jej wniosek wizowy. Te same

władze międzyczasie chętnie przyjmowały u siebie ex-nazistowskich specjalistów. Kiedy

w końcu dotarła - po licznych interwencjach - do Ameryki, tam spotkała się z najwyższym

hołdem, jaki można było złożyć tej wspaniałej kobiecie. Witający ją Żydzi wstrzymali ruch

uliczny, wsadzili do kabrioletu i ręcznie, za pomocą pasów przeciągnęli wzdłuż głównej

ulicy wśród wiwatujących ludzi. W Izraelu również nie zapomniano o tym bohaterskim

małżeństwie. Parlament tamtejszy uhonorował ją oraz pośmiertnie jej małżonka

najwyższym odznaczeniem dla cudzoziemców "Sprawiedliwy Wśród Narodów Świata".

Ich drzewka posadzono w parku przy instytucie Jad Waszem.

Młody Efraim Reich podczas piekła okupacji przeszedł duchową metamorfozę. Z

młodego, niefrasobliwego chłopca stał się głęboko wierzącym człowiekiem. W Nowym

Jorku został rabinem, ale później wyjechał do Izraela, gdzie mieszka i naucza do dzisiaj.

Dnia 31 stycznia 2006 roku podczas XXXV sesji Rada Miasta Dębicy przychyliła się do

wniosku Towarzystwa Przyjaciół Ziemi Dębickiej i nadała dla skweru między: Placem

Kazimierza Wielkiego, ul. Rzeszowską, Potokiem Gawrzyłowskim (dawnym Dębickim) i

Placem Solidarności imię małżeństwa Aleksandra i Leokadii Mikołajkowów. To wspaniała

wiadomość, która uchroni tych znakomitych ludzi od zapomnienia wśród Dębiczan. Tym

bardziej, że ten historyczny budynek w którym opisana powyżej historia miała miejsce

został ostatnio przeznaczony do rozbiórki, a znajduje się w bezpośrednim sąsiedztwie

wspomnianego skweru. Oczywiście należy rozumieć potrzeby komunikacyjne

mieszkańców naszego miasta, ale należy pamiętać, że ongiś dla celów komunikacyjnych

zburzono mury Krakowa i do dzisiaj potomkowie tamtejszych rajców plują sobie w brody,

kiedy zagraniczni turyści (Polacy nie są tacy naiwni) pytają, jaki najeźdźca spowodował

takie spustoszenie w krakowskim dziedzictwie kulturalnym. Może tańszym kosztem

[trzeba pamiętać o mieszkaniach dla wszystkich zameldowanych tam osób] byłoby

przesunięcie na nowe fundamenty o około pięć-sześć metrów? Uratowano by w ten

sposób budynek, który z pewnością nie jest wielkim zabytkiem architektury, chociaż

zbliża się do setki lat istnienia, lecz ciągle istniejącym pomnikiem tragicznej historii XX

wieku. Przy odpowiedniej promocji może się on stać ogólnoświatowym symbolem

naszego miasta i ofiarności jego mieszkańców. Już w tej chwili dla obcokrajowców z

USA i Izraela jest najlepiej rozpoznawalną budowlą Dębicy.

Jeśliby jednak wolą mieszkańców, bo przecież radni ich reprezentują, należałoby go

zlikwidować, to powinno się w tym miejscu umieścić pamiątkową tablicę z stosownym

opisem tych dramatycznych zdarzeń.

Pamięć o takich ludziach jak Aleksander i Leokadia Mikołajkowowie powinna być

zachowana na wieki. To dzięki takim ludziom jak oni możemy z godnością mówić o

dobroci i człowieczeństwie kolejnym pokoleniom. I za to jesteśmy im wdzięczni.

Jacek Dymitrowski

(TPZD)

tekst ukazał się w "Obserwatorze Lokalnym" 11 lutego 2006 r.

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: