Damian Milewicz
PSzDSZ rok II
Praca zaliczeniowa z
Poradnictwa pedagogicznego
Zaburzenia zachowania i
niedostosowanie społeczne
Akademia Pomorska Słupsk 2010 r.
Spis treści
Wstęp 3
Rozdział 1 Definicja podstawowych pojęć i relacje miedzy nimi
1.1. Zaburzenie zachowania 3
1.2. Niedostosowanie społeczne 5
Rozdział 2 Przyczyny i objawy omawianych zjawisk
2.1 Przyczyny 7
2.2. Objawy 10
Rozdział 3 Profilaktyka i poradnictwo w zakresie zaburzeń zachowania
i niedostosowania społecznego 12
Bibliografia: 15
Wstęp
W ostatnim czasie w media informują o agresywnych zachowaniach młodzieży. Agresja ta
jest skierowana zarówno na osoby dorosłe jak i dzieci. Problem ten wydaje się nie do rozwiązania. Wszyscy skupiają się na łagodzeniu skutków a nie objawów zaburzonego zachowania młodych ludzi. Zamiast uczyć młodzież panowania nad agresją, wolimy ich izolować i wymierzać coraz wyższe kary za ich czyny. Tak samo źle funkcjonuje pomoc młodzieży która ma problemy z realizacją obowiązków. Rodzice niechętnie włączają swoje dzieci do prac domowych. Ich zdaniem jedynym obowiązkiem dziecka jest nauka. Jest to błąd. Gdy dziecko dorasta nagle jego rodzice dziwią się, że nie umie ono wykonać prostych czynności. Dopiero w tedy dostrzegają swoje błędy. W niniejszej pracy chciałbym przedstawić problem zaburzeń zachowania i niedostosowania społecznego dzieci oraz młodzieży.
W rozdziale pierwszym przedstawię jak autorzy rozumieją omawiane przeze mnie zjawisko.
Zaprezentuję relacje jakie występują pomiędzy niedostosowaniem społecznym i zaburzeniami zachowania. Dzięki temu możliwe będzie zrozumienie istoty problemu Drugim rozdziale przedstawię przyczyny patologicznych zachowań. Zostaną one podzielone na dwie grupy czynniki biopsychiczne i socjokulturowe. W tym rozdziale również zaprezentuję najczęściej występujące w literaturze przedmiotu sposoby klasyfikacji objawów patologicznych zachowań młodzieży autorstwa D. H Stotta i T. M Achenbacha. Rozdział trzeci będzie dotyczył sposobów przeciwdziałania zaburzeniom zachowania i niedostosowaniu społecznemu dzieci i młodzieży. Przedstawione w nim programy profilaktyczne będą skierowane do dzieci, ich rodziców oraz nauczycieli.
1.1. Zaburzenie zachowania
Zaburzenia zachowania i niedostosowanie społeczne są różnie definiowane przez autorów.
Różnorodność ta wynika ze złożonej natury tematu. Człowiek to istota psychospołeczna.
Oznacza to, że między nim a środowiskiem, w jakim żyje zachodzi obustronna interakcja.
Informacje, które człowiek otrzymuje ze środowiska mają wpływ na zachowanie tego człowieka. Jednocześnie człowiek swoim zachowaniem wpływa na otoczenie, czyli na ludzi
będących składnikiem tego otoczenia. Cały mechanizm oparty jest na obserwacji. Człowiek
obserwuje grupę i grupa obserwuje człowieka. Wpływ ten odbywa się na bazie zachowań danego osobnika, jakie obserwują inni ludzie. Zaobserwowane zachowanie jest oceniane.
Jeśli ocena jest pozytywna wtedy zachowanie, które było jej przedmiotem, jest akceptowane przez obserwatorów. Gdy jednak ocena jest negatywna wtedy wywołuje ono u obserwatorów jego brak akceptacji, czyli inaczej mówiąc sprzeciw wobec tego zachowania. Do oceny zachowanie służą różne kryteria.
W psychologii kryterium oceny jest poziom zdrowia psychicznego, w socjologii za kryterium
przyjmuje się normy, które mówią, jakie zachowania ludzie akceptują a jakie odrzucają.
Każdy człowiek pełni w swoim życiu różne role i związane z nimi zadania. Kiedy jest dzieckiem jego zadaniem jest poznawanie świata po przez naukę. Będąc dorosłym człowiek musi być samodzielny umieć wykorzystywać to, co daje mu otoczenie. Powinien być samodzielny a jednocześnie umieć współpracować i przestrzegać zasad życia społecznego. Realizować role społeczne, które wyznacza mu społeczeństwo.
Przedstawię poniżej kilka definicji zaburzeń zachowania i niedostosowania społecznego. Pozwoli to określić źródła pochodzenia tych terminów naukowych, ich cech oraz istniejących pomiędzy nimi relacji. Jakie między nimi zachodzą.
Jan Konopnicki za zaburzone uznaje zachowanie, które odbiega od normy. Za normę uznaje on zasady moralne oraz zwyczaje i obyczaje, które są przyjęta za obowiązujące w danym środowisku. Jego zdaniem człowiek po przez akceptację jednych a odrzucenie innych zachowań stworzył normy, które pozwalają ocenić ludzkie zachowanie.1
O normach jako czynniku pozwalającym określić ludzkie zachowanie pisze Bronisław Urban. Jego zdaniem zaburzenia w zachowaniu można rozpatrywać w dwóch aspektach. Szerszym
i węższym. W ujęciu szerszym zaburzenia w zachowaniu odnoszą się do ich wpływu na społeczeństwo i panujące w nim porządek. Za zaburzenia w zachowaniu w ujęciu szerszym Bronisław Urban uznaje wszelkiego rodzaju zachowania naruszające porządek społeczny nie zależnie od tego czy powodują konflikt z prawem czy nie. W ujęciu węższym autor wskazuje na aspekt psychologiczny czego wyrazem jest użycie słowa dewiacja zamiast zaburzenie zachowania. Ponad to w ujęciu tym Bronisław Urban porównuje zachowanie ze standardem i normami obowiązującymi w danym społeczeństwie. W ujęciu szerszym autor definicji zwraca uwagę na możliwość naruszenia norm prawnych po przez zaburzone zachowanie.2
W wielu definicjach jako podmiot mogący przejawiać zaburzone zachowanie wymienia się dzieci. Przykładem takiej definicji może być ta stworzona przez Małgorzaty Sulestrowską.3 Jej zdaniem zaburzenia zachowania to zespół objawów. Zaburzone zachowanie to takie które odbiega od oczekiwań i norm społecznych. Swojej definicji autorka zaznacza że termin odnosi się do konkretnych zachowań aspołecznych antyspołecznych przestępczych.
Literaturze można znaleźć definicje zawierające oba zagadnienia. W tej kwestii można wyróżnić dwa nurty. Pierwszy który zakłada że zaburzenia zachowania są wynikiem niewłaściwego przystosowania się człowieka do życia w społeczeństwie. Zaburzenia zachowania jest w nich kategoria podrzędna w stosunku do nieprzystosowania społecznego.
W drugiej panują odwrotne relacje między tymi terminami. Mianowicie drugi nurt zakłada że to zaburzenia zachowania człowiek sprawiają że jest on nie dostosowany społecznie. Autorami definicje które mogę zaliczyć do pierwszego nurtu są Arthur Reber, Barbara Głowacka oraz Ministerstwo Edukacji Narodowej. Do drugiego nurtu zaliczam definicje autorstwa Małgorzaty Susułowskiej, Marii Przetacznikowej oraz Bolesława Urbana.
Głowacka pisze, że zaburzenia zachowania są to trwałe przejawy niedostosowania społecznego. Ich źródłem są zaburzenia w funkcjonowaniu organizmu przejawiającej takie zachowanie lub są wynikiem niekorzystnych warunków w jakich przebywa jednostka.4
1 Dudek M Nieprzystosowanie społeczne dzieci z ADHD wyd Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2009 s 72
2 tamże s71
Podobnie zjawisko zaburzeń w zachowaniu definiuje Ministerstwo Edukacji Narodowej.
Arthur Reber uważa, że zaburzenia zachowania to termin ogólny stosowany do zdefiniowania zachowań odbiegających od normy.5 Jako psycholog zwraca uwagę w swojej definicji na aspekt terapeutyczny. Uważa, że zaburzenia te wymagają interwencji albo terapeuty albo osoby zajmującej się poradnictwem. Zdaniem Maria Przetacznikowej zaburzenia zachowania są psychologicznym elementem szerszego problemu społecznego jakim jest nieprzystosowanie społeczne. Zaburzenia te utrudniają a czasem wręcz uniemożliwiają człowiekowi normalne współżycie z innymi ludźmi.
Bronisław Urban też widzi zależność między zaburzonym zachowaniem a niedostosowaniem społecznym. Autor książki Zachowania dewiacyjne młodzieży uzasadnia zależności między zaburzeniami zachowania a niedostosowaniem społecznym względami rozwojowymi.
Według niego niewłaściwe zachowania dziecka na początku są problemem dla niego i jego rodziców. W miarę poszerzania się kręgu kontaktów tej dorastającej jednostki jej ograniczenia stają się problemem rangi społecznej.6
Maria Pecyna7 uważa, że o zaburzonym zachowaniu dziecka można mówić gdy nie spełnia ono choćby jednego z poniższych kryteriów. Wyróżnia ona dwa kryteria. Pierwsze dotyczące umiejętności zaspokajania własnych potrzeb. Drugie gdy dziecko nie umie spełnić wymagań społecznych w stopniu możliwym do zaakceptowania przez to społeczeństwo. Obie definicja są podobne ponieważ zarówno w pierwszej jak i drugiej podmiotem jest dziecko. To co je rożni to okres życia jakiego dotyczą.
1.2. Niedostosowanie społeczne
Podobnie jak zaburzenia zachowania również nie dostosowanie społeczne jest zjawiskiem badanym przez wiele nauk. W literaturze poświęconej temu zagadnieniu można odnaleźć wiele różnych definicji niedostosowania społecznego. Ich różnorodność wynika z tego, że autorzy tych definicji podają różne czynniki jako źródła i przyczyny wadliwego dostosowania się człowieka do życia w społeczeństwie. Niektórzy w definicjach wymieniają jakie są skutki niedostosowania człowieka do życia wśród ludzi. Jedni autorzy nie dostosowanie społeczne odnoszą do pojedynczych jednostek inni z kolei są zdania, że niedostosowane mogą być grupy społeczne.
Poszukiwanie definicji niedostosowania społecznego zacząłem od słownika socjologii pod redakcja Krzysztofa Olechnickiego.8 Znalazłem w nim następująca definicję. Niedostosowanie społeczne to sytuacja w której jednostka lub grupa która nie umie odnaleźć swojego miejsca w społeczeństwie i brakuje Im kompetencji kulturowych. Krzysztof Olechnicki jako przyczyny takiego stanu rzeczy podaje niewłaściwe przebiegającą socjalizację człowieka lub nagłym powstaniem warunków, do których jednostka nie umie się przystosować.
3 Sulestrowska M Zachowania i nieprawidłowy rozwój osobowości u dzieci i młodzieży W: Psychiatria wieku rozwojowego A i M Popielarska wyd PZWL Warszawa 2000 s 169
4 Głowacka B Niedostosowanie społeczne młodzieży i program profilaktyczny Problemy opiekuńczo-wychowawcze 1991 nr 5
5 Reber A S Słownik psychologii s 866
6 Dudek M Nieprzystosowanie społeczne dzieci z ADHD wyd Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa 2009 s 77
7 tamże s 72
8 Olechnicki K Słownik socjologii wyd Griffti Toruń 1998 s 13
Według Wincentego Okonia9 o niedostosowaniu można mówić w sytuacji gdy jednostka ma trudności w adaptacji do otoczenia społecznego. Arthur Reber istotę niedostosowania wyjaśnia za pomocą terminu przystosowanie. Przystosowanie określa on jako reakcję organizmu na otoczenie. Gdy brakuje takiej reakcji zdaniem Arthura Rebera mówimy o nieprzystosowaniu. W definicji tej wskazane są dwie możliwości zastosowania tego terminu. Pierwsza w odniesieniu do społeczeństwa druga w znaczeniu biologicznym. Zdaniem tego autora gdy mówimy o niedostosowaniu w sensie społecznym wiąże się ono ze standardami wartościami kulturowymi. Jest to bardzo ogólne pojęcie o charakterze społeczno - biologicznym.
Kolejne trzy definicje niedostosowania społecznego zwracają uwagę na relacje osoby niedostosowanej na rolę jaką ma do spełnienia społeczeństwie. Twórcami tych definicji są
Małgorzata Springer, Lesław Pytka i Stanisław Górski.
Nieprzystosowanie społeczne Monika Szpringer10 rozumie jako nieadekwatne zachowanie pojedynczego człowieka lub grupy ludzi. Polega ono na powtarzających się niewłaściwych reakcjach na wymogi jakie stawia społeczeństwo w związku z pełnieniem określonych ról społecznych.
Zjawisko nieprzystosowanie społeczne Monika Szpringer wiąże również z nieprzestrzeganiem normy jakie każdy członek danego społeczeństwa musi przestrzegać. Autorka wymienia cztery normy świadczące o niedostosowaniu społecznym. Są to normy społeczne prawne obyczajowe oraz moralne. Do zachowań świadczących o nie przystosowaniu społecznym zalicz również lekceważenie oczekiwań społecznych pokładanych w jednostce.
Kolejne dwie definicje wskazują jako źródło wadliwych zachowań zaburzenia emocjonalne.
Halina Spionek11 za niedostosowane uważa dzieci które mają zaburzoną sferę emocjonalno-wolucyjną. Oznacza to, że w swoim postępowaniu kierują się emocjami, które mogą gwałtownie się zmieniać. Zachowanie takich dzieci jest impulsywne i nieprzewidywalne. Świadczy to o jednym. Mianowicie zaburzenia emocjonalne tych dzieci ma wpływ na ich rozwój osobowość. Jak pisze dalej Halina Spionek niewłaściwe zachowania tych dzieci bywa powodem konfliktów. Autorka tych poglądów przejawia psychologiczne stanowisko wobec tego zagadnienia.
Na emocje ja...
Assisi