Postępowanie sądowo – administracyjne
Źródła prawa:
1. ustawa z 25 lipca 2002 roku – prawo o ustroju sadów administracyjnych – Dz.U. nr 153 poz. 289 z.p. zm.
2. ustawa z 30 sierpnia 2002 roku – prawo o postępowaniu przed Sądami Administracyjnymi – Dz.U. nr 153, poz. 1270 z. p zm.
3. ustawa z 30 sierpnia 2002 roku – prawo o ustroju Sądów administracyjnych i Ustawa Prawo o postępowaniu przed Sądami administracyjnymi - Dz.U. nr 153 poz. 1271 z.p.zm.
Ewolucja sądownictwa administracyjnego w Polsce
1. Konstytucja marcowa z 1921 roku zapowiedziała w art. 73 powołanie sądu administracyjnego i ogólnie określa ogólne zasady jego ustroju wskazując, że na jego czele stoi Najwyższy Trybunał Administracyjny (NTA);
2. Najwyższy Trybunał Administracyjny - powołany został do życia ustawą z dnia 3 sierpnia 1922 roku. Był to sąd jednoinstancyjny o kompetencjach kasacyjnych, orzekający w sprawach określonych klauzulą generalną z enumeracją wyjątków;
3. mimo zapowiedzi - sąd niższej instancji nie został powołany na całym terytorium kraju. Funkcjonowały tylko sądy wojewódzkie w Katowicach, Toruniu i Poznaniu.
Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) ma status podobny do Sądu Najwyższego.
Sad apelacyjny nie ma możliwości uchylić decyzji i wydać nowej. Jak decyzja jest wadliwa tylko ja uchyla.
Najwyższy Sąd administracyjny został powołany jedynie do tego, aby uchylać wadliwe decyzje.
W okresie międzywojennym nie były tworzone sądy niższej instancji. Jedynie w 3 województwach powstały sądy administracyjne. Przy czym były to sądy pierwszoinstancyjne.
4. ustawa z dnia 26 marca 1935 roku – powołano inwalidzki sąd administracyjny, orzekający w kwestiach legalności orzeczeń wydanych w sprawie zaopatrzeń inwalidów wojennych i wojskowych oraz osób pozostałych po inwalidach;
5. po II wojnie światowej nie reaktywowano NTA, ale w 1946 roku działało dwuinstancyjne sądownictwo ubezpieczeń społecznych;
6. Ustawą z dnia 31 stycznia 1980 roku o Najwyższym Sądzie Administracyjnym oraz o zmianie kpa reaktywowano sądownictwo administracyjne.
Przeobrażenia lat 70-tych i wpływy państw innych spowodowały w Polsce to, że w 1980 roku ustawą styczniową wprowadzono jeden sąd administracyjny w Polsce – NSA. Pierwsze zapisy o NSA zawarto w kpa.
7. NSA był sądem jednoinstancyjnym działającym w terenie poprzez ośrodki zamiejscowe;
8. początkowo NSA działał w oparciu o zasadę enumeracji pozytywnej przedmiotu zaskarżenia, ale od 1990 roku wprowadzono zasadę klauzuli generalnej;
9. w 1995 roku uchylono nową ustawę o NSA;
10. konstytucja RP z 1997 roku formułuje wymóg funkcjonowania dwuinstancyjnego sądownictwa administracyjnego.
Klauzula generalna – można zaskarżyć każdą decyzję poza pewnymi wyjątkami, które jednak ograniczono. Mianowicie każda decyzja niezależnie od jej treści nadawała się do kontroli, ale spod kontroli wyjęte były decyzje Urzędu Ochrony Państwa – ale i to zmieniono.
W 1995 roku – 11 maja uchwalano ustawę o Naczelnym Sądzie Administracyjnym (NSA). A że nie reguluje ona wszystkiego – odsyła do kpa, a jak kpa nie pomoże – jest kpc. Przełomowe znaczenie miała konstytucja, która przyjęła ogólna zasadę, że każde postępowanie sądowe jest postępowaniem co najmniej dwuinstancyjnym. Konstytucja wskazała, że w terminie 5 lat od wejścia jej w życie, trzeba uchwalić ustawę o dwuinstancyjnym sadownictwie. Od 2005 roku każde województwo ma swój sąd administracyjny ( u nas Gliwice).
Pojęcie postępowania sądowo - administracyjnego
Definicja: postępowanie sądowe przed sądami administracyjnymi w sprawie z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz innych sprawach do których stosuje się przepisy ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi z mocy ustaw szczególnych.
Jest to definicja normatywna. Postępowanie sądowo – administracyjne, to rodzaj postępowania sądowego, które prowadzi sąd administracyjny w dwóch płaszczyznach – mianowicie w sprawie:
1. kontroli działalności administracji publicznej – podstawowe działania;
2. inne działania -> sąd administracyjny jest właściwy w innych sprawach – co wynika z przepisów szczególnych - mimo, że nie zawsze musi się mieścić w kontroli działalności administracyjnej.
Czyli sprawy z zakresu kontroli działalności administracji publicznej oraz inne sprawy, do których stosuje się przepisy postępowania sądowo – administracyjnego z mocy ustaw szczególnych.
Zatem przedmiotem postępowania sądowo - administracyjnego jest sprawa!!! sądowo – administracyjna. Postępowanie przed sądem administracyjnym ma z zadanie dzielić, czy decyzja nakładająca obowiązek jest decyzja prawidłową.
Postępowanie sądowo – administracyjne, w określonej procedurze to postać kontroli administracji publicznej. Jest to kontrola najlepsza, bo niezawisła, wykonywana przez trzecią władzę, tj. władzę niezależna od pozostałych organów administracji publicznej. Jeżeli kontrolowany jest powiązany z kontrolującym, to nie bardzo mu zależy na ujawnianiu i pokazywaniu nieprawidłowości. Ważnym elementem jest fachowość, bo sądy administracyjne oderwane są od sądownictwa powszechnego. Tu nie ma elementu ludowego – ławników, skład jest zawodowy.
Sprawy z zakresu kontroli administracji publicznej:
1. jest to pojęcie normatywne, względnie ograniczone, bowiem kontroli podlegają jedynie działania wskazane w ustawie (art. 2 § 2);
2. mimo formuły o kontroli „działalności” wskazującej na kontrolę aktywności, kontroli podlega także bezczynność organów w sprawach indywidualnych (art. 3 § 2 pkt 8 Ppsa).
Kontrola obejmuje działania ściśle określone w ustawie. Ale nie obejmuje ona wszystkich działań, bo to jest niemożliwe z przyczyn technicznych, racjonalnych. Kontrolo podlegają zachowania, które mają istotne znaczenie dla państwa. Przy tym może być kontrola. Błąd, złe doręczenie, zły protokół nie może być podstawą do wszczęcia kontroli sądowej, ale sąd kontrolując poprawność i zasadność decyzji, „po drodze” bada, czy protokół został prawidłowo sporządzony, czy doręczenia były prawidłowe.
Pojęcie sprawa z zakresu kontroli ma charakter normatywny – nie każde działania organu administracji publicznej podlegają kontroli – tylko te wskazane. Przy czym kontrolo podlega zarówno działanie jak zaniechanie.
Inna sprawa do której stosuje się przepisy Ppsa z mocy ustaw szczególnych.
Sądy administracyjne orzekają także w sprawach, w których przepisu ustaw szczególnych przewidują sądowa kontrolę i stosują środki określone w tych przepisach. Np. odmowa udzielenia prasie informacji przez przedsiębiorców i podmiotów niezależnie od sektora finansów publicznych oraz nie działające w celu osiągnięcia zysków – może być zaskarżona do sądu (art. 4 ustawy z 26.01.1984r – prawo prasowe).
Szczególna właściwość sądów administracyjnych:
1. do sądów administracyjnych należy rozstrzyganie sporów o właściwość między jednostkami samorządu terytorialnego i między SKO, o ile odrębna ustawa nie stanowi inaczej, oraz sporów kompetencyjnych między organami tych jednostek a organami administracji rządowej ;
2. jest to wyłączna właściwość Naczelnego Sądu Administracyjnego (art. 4 Ppsa).
Tylko jeden sąd został powołany do rozpoznawania sporów kompetencyjnych –NSA. Tylko i wyłącznie NSA może to robić. Rozstrzyganie sporów o właściwość nie podlega dalszej kontroli – jest to postępowanie jednoinstancyjne. Ale spór kompetencyjny i spór o właściwość to nie to samo. Spór o właściwość, to spór między organami administracji samorządowej. Natomiast spór kompetencyjny, to spór między organami jednostek samorządu terytorialnego a administracją rządową.
Spory kompetencyjne zawsze NSA, a spory o właściwości – o ile ustawa nie stanowi inaczej, a to inaczej to kpa (jak jest spór pomiędzy dwoma organami samorządowymi, które mają wspólny organ nad sobą – to ten organ rozstrzyga spór o właściwość, jeżeli dwa organy samorządowe mają to samo kolegium (SKO0 to to kolegium rozstrzyga, a jeśli dwa organy samorządowe mają inne SKO – sprawa od razu idzie do NSA).
Model sądowej kontroli działalności administracji publicznej
Możliwe są różne modele sądowej kontroli administracji publicznej:
1. kontrola wykonywana przez sądy powszechne, (nie ma sądów administracyjnych tylko sądy powszechne mają wydzielone kategorie)
2. kontrola wykonywana przez wyodrębnione sądy administracyjne (sądy szczególne),
3. kontrole wykonywane zarówno przez sady powszechne jak i wyodrębnione (model mieszany).(jest sądownictwo administracyjne, ale w niektóre kategorie spraw oddano sadom powszechnym).
Na świecie istnieje model zapoczątkowany przez Austrię – wyspecjalizowanego sądownictwa administracyjnego, obok powszechnych. W Polsce obowiązuje mieszany model.
Mieszany model kontroli administracji publicznej w Polsce
Kontrola administracji publicznej wykonywana przez sądy powszechne może być kontrolą bezpośrednią (np. rozpoznawanie spraw z zakresu ubezpieczeń społecznych) lub pośrednią (najpierw orzeka organ administracji publicznej a następnie sąd np. w sprawie o odszkodowanie, prawo wodne, geodezyjne, kartograficzne).
Sprawy majątkowe przerzuca się na sądy powszechne. Na szczególnych zasadach traktowane jest sądownictwo ubezpieczeń społecznych, decyzje ZUS nie są kontrolowane przez sadownictwo administracyjne.
Dominujące znaczenie kontroli administracji publicznej wykonywanej przez sady administracyjne
1. zasada rozpoznawania spraw sądowo – administracyjnych przez sądy administracyjne 9art. 2 Ppsa);
2. jest to co do zasady kontrola bezpośrednia (odnosi się wprost dookreślonej formy działania administracji)
3. ma charakter samoistny (stanowi wyłączny przedmiot działalności sadów administracyjnych).
...
Izabo