JAROSLAV ČERNÝ
RELIGIA STAROŻYTNYCH EGIPCJAN
Ancient Egyptian Religion
Przełożyła Elżbieta Dąbrowska-Smektała
Wydanie polskie: 1974
Przedmowa
Zgodziłem się napisać zarys religii starożytnych Egipcjan, kiedy okazało się, że nikt z osób bardziej kompetentnych ode mnie nie podejmie się tego zadania. Nie bardzo zdawałem sobie wtedy sprawę z rozmiaru mych przyszłych obowiązków i to spowodowało opóźnienie wydania tej książki.
Książka ta nie zadowoli egiptologów, którzy ją przeczytają. Nie była bowiem pisana dla nich, lecz z myślą o dociekliwym laiku. Ograniczona objętość zdecydowała o zwięzłości i doborze jedynie najważniejszego materiału. Nie mogę też sobie przypisać oryginalności któregokolwiek z mych stwierdzeń. To, czego potrzebuje przeciętny czytelnik, jest raczej kwintesencją wyników badań zawartych głównie w specjalistycznych, trudno dostępnych publikacjach, pisanych po części w nieznanych mu językach. Na szczęście minęły czasy, gdy książki na temat religii stanowiły ilustrowane katalogi dziwacznych bóstw egipskich, a nadszedł okres, w którym religia egipska ukazywana jest w aspekcie politycznej historii kraju. Utrudniło to jednak zadanie omówienia egipskiej religii jasno i zrozumiale. Celem niniejszej książki jest udzielenie odpowiedzi inteligentnemu czytelnikowi na nurtujące go pytania i zainteresowanie go tematem na tyle, by sięgnął po niektóre z pozycji wskazanych w bibliografii na końcu tego tomu.
London
University College Jaroslav Černý
1951
Tablica chronologiczna
OKRES PREHISTORYCZNY (przed r. 3200 p.n.e.)
Okresy: Badari, Tasa, Nagada, król „Skorpion”
OKRES PROTODYNASTYCZNY (r. 3200-2800 p.n.e.)
I dynastia
Menes (= Narmer?), Dżer, Dżet, Udimu, Merpabia
II dynastia
Nebrē, Peribsen
STARE PAŃSTWO (r. 2800-2250 p.n.e.)
III dynastia: (r. 2800-2740 p.n.e.)
Chasechemui, Dżeser
IV dynastia (r. 2740-2580 p.n.e.)
Cheops (Chufu)
Dżedefrē
Chefren (Chafrē)
Mykerinos (Menkaure)
V dynastia (r. 2580-2440 p.n.e.)
Sahurē
Niusererē
Dżedkarē
Unis
VI dynastia (r. 2440-2250 p.n.e.)
PIERWSZY OKRES PRZEJŚCIOWY (r. 2250-2000 p.n.e.)
VII-X dynastie
XI dynastia
Intef I
ŚREDNIE PAŃSTWO (R. 2000-NSO P.N.E.)
XII dynastia
Amenemhēt I
Senwosret III
DRUGI OKRES PRZEJŚCIOWY ŁĄCZNIE Z OKRESEM HYKSOSÓW (r. 1780-1546 p.n.e.)
XIII-XVII dynastie
NOWE PAŃSTWO (r. 1546-1085 p.n.e.)
XVIII dynastia (r. 1546-1319 p.n.e.)
Amenhotep I (1546-1525)
Thotmes I (1525-1508)
Królowa Hatszepsut (1504-1482)
Thotmes III (1482-1450)
Amenhotep II (1450-1425)
Thotmes IV (1425-1412)
Amenhotep III (1412-1375)
Amenhotep IV – Echnaton (1387-1366)
Tutanchaton (późniejszy Tutanchamun, 1366-1357)
Horemheb (1353-1319)
XIX dynastia (r. 1318-1200 p.n.e.)
Seti I (1318-1299)
Ramzes II (1299-1232)
XX dynastia (r. 1200-1085 p.n.e.)
Ramzes III (1198-1167)
Ramzes IV (1167-1161)
OKRES PÓŹNY (r. 1085-525 p.n.e.)
XXV dynastia (okres etiopski) (r. 712-661 p.n.e.)
Szabaka (712-700)
Tanutamun (663-661)
XXVI dynastia saicka (r. 663-525 p.n.e.)
Psametyk I (663-609)
Amazis (569-526)
OKRES PERSKI (r. 525-332 p.n.e.)
Dariusz I (521-486)
OKRES GRECKO-RZYMSKI (r. 332 p.n.e. – 640 n.e.)
Aleksander Wielki (332-323)
Panowanie Ptolemeuszy (r. 323-30 p.n.e.)
Ptolemeusz I Soter (323-285)
Ptolemeusz II Filadelfos (285-246)
Ptolemeusz III Euergetes (246-222)
Ptolemeusz IV Filopator (222-203)
Ptolemeusz V Epifanes (203-181)
Ptolemeusz VI Filometor (181-146)
Ptolemuusz IX Euergeles II (146-117)
Ptolomeusz Xl Aleksander I (106-88)
Ptolemeusz XIII Neos Dionizos (Auletes) (80-51)
Kleopatra (51-30) z Ptolemeuszem XVI Cezarionem (45-44)
Panowanie rzymskie (r. 30 p.n.e.-395 n.e.)
August (r. 30 p.n.e.-14 n.e.)
Tyberiusz (14-37)
Kaligula (37-41)
Wespazjan (69-79)
Domicjan (81-96)
Hadrian (117-138)
Marek Aureliusz (161-180)
Karakalla (211-217)
Decjusz (249-251)
Gallienus (260-268)
Dioklecjan (284-305)
Konstantyn Wielki (324-337)
Konstancjusz (337-361)
Teodozjusz Wielki (379-395)
Okres bizantyjski (r. 395-640 n.e.)
Marcjanus (450-457)
Justynian (527-565)
ROZDZIAŁ I
Wprowadzenie
W Egipcie okres, w którym można obserwować rozwój i zmiany religii w granicach jednej i tej samej cywilizacji, jest niezwykle długi. Obejmuje on bowiem czasy pojawienia się najstarszych pisanych zabytków datowanych w przybliżeniu od roku 3200 p.n.e. aż do ostatecznego zwycięstwa chrześcijaństwa w III w.n.e. Jakkolwiek już w swym początkowym okresie religia egipska miała kompleksowy i rozwinięty charakter, to wciąż jeszcze zawierała wiele pozostałości wcześniejszych etapów, przez które przeszła w poprzednim, prehistorycznym okresie.
Jedynie pismo może we właściwy sposób wyrazić religię inspirowaną przez uczucia; inne świadectwa myśli ludzkiej – przedmioty kultury materialnej – rzadko kiedy pozwalają na dosłowną i bezsporną interpretację swej treści w sferze wierzeń religijnych.
Trudno jest wyciągnąć jakikolwiek wniosek co do religii okresu paleolitycznego w Egipcie, bowiem z tych zamierzchłych czasów nie przetrwało nic poza niegładzonymi narzędziami krzemiennymi znajdowanymi in situ albo na wysokim płaskowyżu pustynnym po obu brzegach Nilu, albo w dolinie rzeki, dokąd zostały zmyte przez ulewne deszcze. Pustynia libijska na zachodzie i Pustynia Arabska na wschodzie były w tym czasie pokryte roślinnością i zamieszkałe przez ludzi i zwierzęta. Jednak pod koniec okresu paleolitycznego klimat stał się tak suchy, że żywe stworzenia zmuszone były szukać schronienia wzdłuż całej długości bagnistej doliny Nilu. Tutaj też, na początku okresu neolitycznego, znajdujemy ludzi osiadłych w licznych wspólnotach, w miejscach, w których dotarli oni do rzeki. Choć uprawiano już rolę, polowanie na obfitą zwierzynę stanowiło nadal ważny, jeżeli nie główny sposób zdobywania żywności. Specyficzny charakter doliny Nilu wydaje się najlepiej tłumaczyć wczesne formowanie się wspólnot. Ziemia doliny była żyzna, ale wymagała nawadniania kanałami i zabezpieczania groblami, przy czym kanały i ...
Adulka24