S�OWNIK �ACI�SKO-POLSKI Wed�ug s�ownika Hermana Mengego i Henryka Kopii Opracowa� KAZIMIERZ KUMANIECKI ^ WARSZAWA 2000 WYDAWNICTWO SZKOLNE PWN Ok�adk� projektowa� Stefan Nargiello Za podstaw� opracowania niniejszego s�ownika s�u�y� "Kieszonkowy s�ownik j�zyk�w �aci�skiego i polskiego. Cz�� pierwsza", opracowany przez Henryka Kopi� w oparciu o s�ownik Hermana Mengego "Taschenw�rterbuch der lateini- schen und deutschen Sprache". W s�owniku tym ka�dy wyraz ma dok�adnie oznaczony iloczas. Przy rzeczownikach podano rodzaj i form� (perfectum i supinum), wreszcie najcz�stsze konstrukcje sk�adni. Opracowanie polega�o na dok�adnym skontrolowaniu ka�- dego has�a, na poprawieniu b��d�w oraz usuni�ciu prze- starza�ych, niezrozumia�ych wyra�e� i okre�le� polskich. Pr�cz tego wprowadzono pewn� niewielk� liczb� nowych hase�, g��wnie z Lukrecjusza. Poza tym ujednolicono nie zawsze konsekwentnie zastosowany w s�owniku Mengego-Kopii sys- tem skr�t�w i znak�w. Copy�ght (c) by Wydawnictwo Szkolne PWN Sp. z o.o. Warszawa 1999 ISBN 83-7195-152-3 Wydawnictwo Szkolne PWN sp. z o.o. Wydanie XXIII Arkuszy drukarskich 29,5 Sk�ad i diapozytywy Fototype Druk uko�czono w lutym 2000 r. Druk i oprawa: Olszty�skie Zak�ady Graficzne SA. OBJA�NIENIE ZNAK�W zg�oska z natury kr�tka. zg�oska z natury d�uga. forma lub sk�adnia nie klasyczna (u�ywana przez autor�w po tzw. wieku z�otym literatury �aci�- skiej). wyra�enie rzadko u�ywane. Cyfry oznaczaj�: a) po czasowniku koniugacj� 1-4; b) po przymiot- niku lub zaimku ilo�� zako�cze� rodzajowych. Cyfry t�ustym dru- idem odnosz� si� do grupy zna- cze�. WYKAZ SKR�T�W abl. ablatwus 6. przypadek. abs. absolute bezwzgl�dnie. acc. accusatwus 4. przypa- dek. acc. c. inf accusatwus cum inflni- two. activum strona czynna. adjectwum przymiotnik. adyerbium przys��wek. alicuius kogo�. aliquid co�. aliauem kogo�. aliqua, de aliqua re. de re. aliquo kim� (czym�). aliquos. archaiczne. confer por�wnaj. coniunctio sp�jnik. comparatiyus stopie� wy�szy. coniunctwus tryb ��cz�- cy. datwus 3. przypadek. femininum rodzaj �e�- ski. futurum czas przysz�y. genetwus 1. przypadek. gen. hist. imperat. impf. ind. inf. int. intr. historicum. imperatwus tryb rozka- zuj�cy. imperfectum czas prze- sz�y niedokonany. indicatwus tryb ozn�j- muj�cy. infinitivus bezokolicz- nik. interiectio wykrzyknik. intransitwum nieprze- chodnie. masculinum rodzaj m�- ski. medium strona zwrotna. Med. muz. n nieosob. nieodm. nom. muzyczne. neutrum rodzaj nijaki. nieosobowo. nieodmienne. nominatwus l. przypa- dek. mm. c. inf. nominatwus cum infini- tivo. part. participium imies��w. pass. passwum strona bierna. pf. perfectum czas przesz�y. VIII pl. pluralis liczba mnoga. subst. substantwum rzeczow- plaprf. plusquamperfectttm czas zaprzesz�y. sup. nik. superlatwus stopie� naj- podw. praes. podw�jny. praesens czas tera�niejszy. szczeg. trans. wy�szy. szczeg�lnie. transitivum przechod- pron. prp. przen. pronomen zaimek. praepositio przyimek. przeno�nie. wojsk. voc. nie. wojskowe. vocativus 5. przypadek. rosi. ro�lina. zd. zdanie. sc. scilicet to jest, to znaczy. zwi. zw�aszcza. sg- singularis liczba pojedyncza. zob. �egl. zobacz. �eglarskie. A A (skr�t) l. = Aulus. 2. = abso�yo (tak�e = antiquo). 3. a.d. = ante dieni. 4. a. u. c. = ab urbe condita; A. V. C. = anno urbis conditae. 5. A (w dialogach) = auditor. a, ah int. ach! och! biada! a, ab (abs te = a te), prp. z abl. l. (o miejscu) a) od, z; b) (w od- daleniu) od; c) (od strony...) a tergo od ty�u, z ty�u, a latere z boku, a dextra (parte) z prawej strony, po prawicy itd. 2. (o czasie) od, po, bezpo�rednio po... 3. (przen.) a) (o sprawcy czego�) przez = un� z gen.; b) (o przyczynie) przez, z powodu; c) (w znaczeniu ograniczaj�cym, wzgl�dnym) ze wzgl�du na..., od- no�nie do..., co do...; d) (przy cza- sownikach znacz�cych chroni�, broni�) przed, od, przeciw. abacus, i, m a) stolik, ozdobny st�; b) deska do gry. ab-alieno l. odstrasza�, odstr�cza�; a) zbywa�, rozda� (alqd); - �upi�, rabowa� (alqm re); b) odstr�cza� (alqd}, sk�oni� do odst�pienia (alqm ab alqo, * z abl.). ab-avus, T, m prapradziad; - przo- dek. abdicatio, onis / wyrzeczenie si�, z�o�enie (urz�du). ab-dico l. od��cza� si�, odszczepia� si�; a) zaprze� si�, odepchn�� (alqm); b) z�o�y� (urz�d przed cza- sem, prawem oznaczonym), abdy- kowa� (alqd najcz�ciej se alqa re, zwi. magistratu, z�o�y� urz�d). ab-dico 3. zakaza�, odrzuci�, nie dopu�ci� (alqd). ab-ditus ukryty, odleg�y, daleki, za- kryty, skryty (in re); - tajny, tajemny. ab-do, didl, ditum 3. a) oddali�, cofn�� (alqd a albo ex re in locum; b) ukry�, schowa�, zagrzeba� alqd in locum. *in loco lub loco, se abdere a) cofn�� si�, umkn��, ust�pi� (in locum); f!) zag��bi� si�, zagrzeba� si� w... (in rem, in re, * re). ab-d�men, mis n brzuch, ka�dun. ab-duc�, duxT, ductum 3. uprowa- dza�, usun��, porwa� (alqd ab, de, ex re albo ab alqo); a) od czego� (a re) odci�ga�, odwodzi�, od��- czy�; b) odstr�cza�, sk�oni� do odst�pienia (alqm ab alqo, ad alqm); c) poni�y�. ab-e�, u, itiun, ire odchodzi�, od- ��czy� si� (ab alqo albo a re, od czego�, ex albo de re, z czego�, in albo ad alqd); a) urz�d (abl.) z�o- �y�; b) uj��, wymkn�� si�; c) (o czasie) up�ywa�, przemija�, znika�; d) zbacza�, odst�pi�, r�ni� si� (a re ad, in alqd); e) przej�� na co, przemieni� si� w co� (in alqd). ab-equito l. odjecha�. aberratio ab-erratio, onis / zab��dzenie, od- dalenie si�. ab-erro l. zab��dzi�, zb��ka� si� (ab albo ex re); zboczy�, oddali� si� (a re ad rem). ab-hinc (a acc. i abl.) st�d; od, przed. ab-horrens, entis obcy, odmienny, niestosowny. ab-horreo, ui, - 2. cofa� si� przed czym�, wzdryga� si� (a re); a) by� niech�tnym, nie chcie� wiedzie� o czym� (a re); h) odst�powa� od, sprzeciwia� si�, wyst�powa� prze- ciw, nie zgadza� si� z czym�. ab-icio, iecT, iectiim 3. l. odrzuci�, porzuci� (alqd ab, de re in lub ad alqd): a) powyrzuca�; b) odda�, pu�ci�, ofiarowa�. 2. zrzuci�, rzuci� na d�, rozci�gn��, po�o�y�; a) rzuci� na ziemi�; b) obezw�adni�; c) poni�y�, zgn�bi�, przygniata�, se abic. poni�y� si�. ab-iectio, onis / brak odwagi, ma�o- duszno��. ab-iectus 3 porzucony; a) niedba�y, opiesza�y; b) niski, pogardliwy, nikczemny; c) ma�oduszny, trwo- �liwy. fibiegnus 3 jod�owy. abies, etis/jod�a; a) okr�t; b) w��- cznia. ab-ig�, egi, actum 3. odegna�, od- p�dzi�, rozp�dzi�, zrabowa�; a) (�on�) odepchn��; b) odstraszy�. ab-itiis, us m odej�cie, odjazd; wy- marsz. ab-iudico l. odm�wi�, ods�dzi�, ujmowa� komu (alqd ab al�o, ali- cui alqd). ab-iungo 3. wyprz�ga�; roz��cza�, oddala� (alqm a re). ab-iuro l. zapiera� si� czego�, wy- prze� si� czego� pod przysi�g�. ab-legati�, onis/wy s�anie, odes�anie, oddalenie. ab-lego l. odes�a�, oddali�; trzyma� w oddaleniu. ab-lud� 3. nie zgadza� si�, zb��dzi� (a re). ab-luo, lul, lutum 3. obmywa�, zmy- wa�, oczy�ci�; usun��, uprz�tn��. ab-nego l. a) odrzuci�, zaprzeczy�, odmawia�; b) zapiera� si�, wypie- ra� si�. ab-nepos, potis m praprawnuk. ab-normis, e nieprawid�owy. ab-niio, niu, nuiturus 3. odm�wi�, zaprzeczy�, nie pozwala� (alicui alqd albo de re); a) gardzi�; b) przeczy�, zaprzecza� (alqd; z acc. c. inf.). ab-�leo, evl, itum 2. a) zniszczy�, zburzy�, usun��, uprz�tn��, oddali�, uchyli� (alqd); h) (urz�d) na zawsze odebra� (alicui alqd). Sb-olesco, 16vT, - 3. znikn��, zgas- n��. ab-olitio, onis/zniesienie, usuni�cie, zarzucenie (alcis rei); amnestia. ab-ominor l. nie �yczy� sobie, wzdraga� si�. ab-ortio, onis /i ab-ortus, us w po- ronienie. ab-ortivus / poroniony. ab-rado, si, swa 3. ostrzyc, ogoli�; urwa�, wy�udzi�. ab-ripio, ripui, reptum 3. porwa�, powlec (alqd i alqm ab alqo i ab, ex, de re, ad i in alqd). se abr. znikn��, ulotni� si�; a) uprowadzi�, zrabowa�; b) odci�gn��. ab-rogatio, onis/zniesienie (prawa). ab-r�go l. a) odebra�, odm�wi� (alicui alqd); b) oddali�, usun��; uchyla�, znosi� (alqd). abr�t�num, i n ro�lina u�ywana w lecznictwie. ab-riunpo, rfipi, ruptum 3. l. ode- rwa�, rozerwa�. 2. przerwa�, roz- sadzi�, rozbi�; a) (gwa�townie) od- �ama�, u�ama�, sko�czy�; b) obra- zi�, naruszy�. ab-rupti�, onis / oderwanie, zerwa- nie; wyrwa. ab-ruptus 3 oderwany, stromy, spa- dzisty, nieprzyst�pny (tak�e przen.) przykry; subst. -urn, i n przepa��, otch�a�. abs-cedo, cessi, cessum 3. odej��, oddali� si�, cofn�� si� (ab alqo, ab, ex, de re); a) od czego� (re) odst�pi�, co� (ab re) porzuci�, za- niecha�; b) odpa��, przepa��; c) ust�pi� = znikn��. abs-cessi�, onis/odej�cie, ubywanie, cofanie si�. abs-cessus, us m odej�cie, oddalanie si�; nieobecno��. abs-cido, cidi, cisum 3. odr�ba�, odci�� (alqd, alicui alqd); a) roz- dzieli�; b) odci�gn��, wzi��, c. abscisus. ab-scind�, scidl, scissum 3. a) ode- rwa�, wyrwa�, wyszarpa� (alqd a lub de re, *re); (venas) otworzy�; b) oddzieli�; c) odci�gn��, prze- szkodzi�, tamowa�. ab-scisus 3 odci�ty: a) stromy, spa- dzisty; b) u�amany, kr�tki. abs-conditus 3 ukryty, schowany; a) tajemniczy, cie�my; b) zadumany, zamy�lony. abs-condo, condi (i condidi), conditlini 3. ukry�, schowa� (alqd in re, *re); zatai�. ab-sens, sentis nieobecny, oddalo- "y- absentia, ae / nieobecno��, brak. ab-simuis, e niepodobny. absinthium, ii n pio�un. ab-sisto, stiti, 3. odej��, odst�pi�, oddali� si� (a re, *re); od czego� (re) odst�pi�, co� porzuci�; (* z in/) przesta�. ab-s�lutio, onis / a) uwolnienie; b) wyko�czenie, doskona�o��. ab-s�lutus 3 a) zupe�ny, sko�czony, doskona�y; b) nieograniczony, bez- warunkowy. ab-solvo, solvi, s�lutum 3. o...
vampirzyca86