esej just.doc

3

Socjalizacja pierwotna w procesie edukacyjnym

              Socjalizacja pierwotna jest pierwszą, elementarną socjalizacją, którą jednostka przechodzi w dzieciństwie i z której pomocą staje się członkiem społeczeństwa. Obejmuje ona oddziaływanie takich grup pierwotnych jak: rodzina, grupy rówieśnicze i społeczność lokalna.

              Jak słusznie twierdzą Peter R. Berger i Thomas Luckman, jednostka nie rodzi się jako członek społeczeństwa. Ma jednak wrodzone predyspozycje do uspołecznienia. Autorzy ujmują społeczeństwo jako rzeczywistość obiektywną i subiektywną, jako proces dialektyczny składający się z eksternalizacji (uzewnętrzniania), obiektywizacji i internalizacji. W tym dialektycznym procesie istotną funkcję pełni internalizacja, dzięki której dokonuje się rozumienie innych ludzi oraz postrzegania świata jako rzeczywistości znaczącej i rzeczywistości społecznej, w którym inni już żyją. Internalizacja dokonuje się w czasie ontogenetycznego rozwoju w procesie socjalizacji. Socjalizację można określić jako wprowadzenie jednostki w obiektywny świat społeczeństwa albo jakiś jego sektor. Socjalizacja pierwotna jest ważniejsza w życiu jednostki niż socjalizacja wtórna (instytucjonalna) bowiem poprzedza ona każdą socjalizację wtórną, czyli zawsze ma do czynienia z już ukształtowaną osobowością i zinternalizowanym światem jednostki w ramach socjalizacji pierwotnej.

              Wydaje się, że w polskiej pedagogice nadmiernie eksponowano moc sprawczą socjalizacji wtórnej i nie doceniano w wystarczającym zakresie socjalizacji pierwotnej.

              Jak wcześniej wspomniano istotną rolę w procesie socjalizacji pierwotnej pełni rodzina, jako uniwersalna wspólnota, zdolna do zaspokojenia różnych potrzeb psychospołecznych swoich członków. Rodzice są pierwszymi „znaczącymi innymi” w kształtowaniu dzieci, w formowaniu ich postaw, działań i zachowań w stosunku do siebie i innych ludzi. Oddziaływanie rodziny na życie członków zarówno w sensie kolejności, jak i w sensie elementarnego typu społecznego kontaktu, towarzyszy ludzkości powszechnie i ma charakter uniwersalny od najdawniejszych czasów do współczesnych społeczeństw.

              Socjalizacja pierwotna w życiu rodzinnym realizuje się w ramach nieprofesjonalnych kontaktów bezpośrednich. Bezpośrednie kontakty uczestników interakcji charakteryzują się silnym związkiem emocjonalnym, poczuciem bliskości, braku skrępowania i dominacją wzajemnych postaw.

              Berger i Luckman twierdzą, że w ramach socjalizacji pierwotnej, we wczesnym okresie życia dziecka w rodzinie dokonuje się internalizacja norm i wzorów życia, kształtuje się język, hierarchie wartości i wartościowania. Najistotniejszą treść, jak i narzędzie socjalizacji stanowi język. Ponieważ socjalizacja pierwotna dokonuje się w atmosferze o wysokim ładunku emocjonalnym, dzieci utożsamiają się z rodzicami jako „znaczącymi innymi”, identyfikują się z nimi na wiele sposobów. Bez względu na ich rodzaj, istnienie takiej identyfikacji jest koniecznym warunkiem internalizacji. Dzięki tej identyfikacji dziecko przyjmuje role i postawy rodziców i czyni je swoimi, co z kolei umożliwia identyfikację samego siebie, do uzyskania subiektywnie spójnej i akceptowalnej tożsamości.

              Dodać należy, że dziecko przejmuje nie tylko role i postawy rodziców jako „znaczących innych”, ale także przyjmuje ich świat. Chociaż dziecko nigdy nie jest bierne w procesie socjalizacji jego świat jest światem rodziców. Zinternalizowany w ten sposób świat rodziców w socjalizacji pierwotnej, jest na początku jedynym światem jaki zna dziecko i dlatego jest on lepiej zakorzeniony w jego świadomości niż „subświaty” intrenalizowane w socjalizacji wtórnej (instytucjonalnej). Ze względu na brak wyboru „znaczących innych” w socjalizacji pierwotnej nie ma problemu identyfikacji. Może on (chociaż nie musi) pojawić się później w trakcie poznawania i doświadczania rzeczywistości w grupach rówieśniczych lub w socjalizacji wtórnej. W tej perspektywie socjalizacja w życiu rodzinnym może stanowić podstawę zadowolenia, wątpliwości, rezygnacji albo gwałtownego sprzeciwu młodzieży wobec świata rodziców.

              W rodzinie i później w grupach rówieśniczych dokonuje się elementarna socjalizacja, która wyprzedza instytucjonalną socjalizację. W społeczeństwach współczesnych ze względu na podejmowanie przez młodzież nauki szkolnej, a także wczesne oddziaływanie mediów, wpływ rodziny w zdobywaniu doświadczeń ulega częściowemu ograniczeniu, jego miejsce zajmują oddziaływania grup rówieśniczych, szczególnie znaczące na wszystkich poziomach edukacji szkolnej.

              Socjalizacja w rodzinie jest zróżnicowana. O jej przebiegu i zakresie decyduje między innymi miejsce rodziców w strukturze społecznej a także ich własna indywidualna biografia. Do dziecka dociera obiektywny świat społeczny „przefiltrowany” przez ten podwójny filtr.

              Współczesne społeczeństwa przypisują rodzinie ważne funkcje socjalizacyjne, ale same są także źródłem zagrożenia, ponieważ tworzą szereg pokus, które osłabiają więzi rodzinne i współdziałanie członków wspólnoty rodzinnej.

              Codzienne obserwacje i wyniki badań nad rodziną i grupami rówieśniczymi wskazują, że mogą one sprzyjać socjalizacji jednostek, ale też mogą być źródłem zagrożeń. Zagrożenia te Zbigniew Kwieciński określa „patologią procesów edukacyjnych”, które wiążą się z nadmiarem lub niedomiarem socjalizacji pierwotnej. Niedomiar w tym procesie ujawnia się między innymi w formie atomizacji charakteryzującej poszczególnych członków rodziny, wyobcowania (alienacji) ze wspólnoty rodziny, braku zakorzenienia w tradycji i kulturze uznawanej i realizowanej.

              Natomiast nadmiar socjalizacji pierwotnej może przejawiać się w ograniczeniu i redukcji perspektyw poznawczych, do wyłącznie lokalnego widzenia spraw i siebie w świecie oraz zawężenia więzi i przynależności społecznych do „własnego podwórka”.