Folia_1.doc

Folia 1

Cele badań nad myślą pedagogiczną w państwach socjalistycznych:[1]

1. odrzucenie wszystkich prądów i nurtów w pedagogice, które były niezgodne z marksizmem, przy jednoczesnym jednostronnym, fragmentarycznym ich odczytywaniu, w specjalnie spreparowanym, sztucznym polu oglądu.

2. uzasadnianie, że pedagogika osiągnie tylko wtedy wyższy stopień rozwoju, jeżeli zostanie podporządkowana regułom empiryzmu logicznego i przejdzie od subiek­tywizmu do obiektywizmu metodologicznego[2].

   Tak rozumiana teoria wychowania uprawomocniała ostateczną i niepodważalną ideologię politycznych oddzia­ływań jako pedagogicznych, odrzucając jednocześnie wszelkie alternatywy, które mogłyby ją osłabić i zakłócić proces edukacji.

     W społeczeństwie pluralistycznym nie ma dążności do ujednolicenia elementów struktury społecznej. Oznacza to więc, że każdy może praktykować odmienny styl wychowa­nia, wybierać różne drogi badań, krytyki, afirmacji i prakty­kowania określonych teorii wychowania.

Folia 2

Pojęcie metateorii

„Metateoria (gr. meta - poza + theoria - oglądanie, badanie),

1. metod. - Teoria (1) posługująca się metajęzykiem i zajmująca się badaniem i opisywaniem teorii dedukcyjnej.

2. Teoria (3) wyższego stopnia w stosunku do opisywanej, każda teoria, której przedmiotem jest pewna inna teoria”.[3]

Grecki przedrostek meta- oznacza to wszystko, co jest „poza” (czymś lub kimś). Metateoria jest więc teorią jakiejś teorii.

   W naukach o wychowaniu funkcjonuje teza o obiektywnej możliwości porównywania ze sobą różnych teorii wycho­wania ze względu na to, że przedmiotem ich założeń i badań jest obiektywnie dana rzeczywistość.

Folia 3

Teorie różnią się od siebie w opisie i wyjaśnianiu czynników determinujących rozwój człowieka i możliwości wpływania na niego wychowawczo. Nie da się jednak stwierdzić, że któraś z nich jest błędna, ponieważ:

·       za każdą teorią kryją się nie wyrażone explicite przeświadczenia natury ontologicznej;[4]

·       różnice między teoriami, powstające na skutek różnic w systemowym znaczeniu odpowiednich pojęć danej teorii wyznaczają granice ich nieporównywalności.[5]

·       im w danej teorii funkcjonują bardziej ogólne założenia, tym bardziej nikła jest szansa uzgodnienia wspólnej płaszczyzny dla alternatywnych teorii.

·       nie można wskazać kryteriów, które pozwoliłyby uznać jedne teorie za lepsze a inne za gorsze, gdyż różnice pomiędzy teoriami są niekiedy tak duże, że nie może obowiązywać jedno wspólne kryterium naukowości.

   Postmodernizm twierdzi, że nie ma „gorszych” czy też „lepszych” teorii. Można jedynie zaakceptować istnienie osobistych, lokalnych form prawdy, pośród których każda może być prawdą dla „innej wersji świata”.

Folia 4

     Pluralizm i wielowymiarowość rzeczywistości społecz­no-kulturowej nie pozwala żadnemu z uznanych przez naukę dyskursów modernistycznych dać podstawy do roszczenia o uznanie uniwersalności ich analiz i systemów wartości.

      Zbyszko Melosik stwierdza, że „dyskurs postmo­der­nis­tyczny - rezygnując z totalności w opisie świata - kryje w sobie tezę optymistyczną i pozytywną: <każda teoria może w jakimś stopniu opisywać świat>. Świat społeczny [...] jest różnorodny, skomplikowany, wewnętrznie sprzeczny, jest dynamiczny, ciągle otwarty, nieustannie w trakcie stawania się. Stąd [...] zasadna wydaje się być aprobata idei, że każda teoria może pozwolić dotrzeć nam do jakiegoś zakątka rzeczywistości społecznej lub spojrzeć na dany zakątek z innej perspektywy”.[6]

     Nie ma sensu ferowanie ostatecznych ocen teorii naukowych, gdyż - „ta, która wydaje się istotnie ważna dzisiaj, może jutro okazać się zupełnie nieistotna, i to, co dzisiaj uważamy za błędne, mało istotne, może w przyszłości stanowić przełom w ludzkim myśleniu. Nie ma więc takiej bezbłędnej metody, która pozwoliłaby na racjonalną ocenę wartości hipotezy czy teorii”.[7]

Folia 5

Trzy modele podejścia badawczego:

1. Rekonstrukcja pozytywna teorii wychowania.

2. Krytyka hermeneutyczna teorii wychowania.

3. Badania porównawcze teorii wychowania.

Rekonstrukcja pozytywna teorii wychowania:

·       autorzy bronią prawa do zgodnego z własną wolą i racjonalnością udziału w odszyfrowaniu sensu nadanego przez autora badanej teorii;

·       otwieranie się na nowe teorie, nowe znaczenia i nowe sposoby doświadczania świata bez uprzedniego założenia o konieczności ich wykluczenia, w procesie rozumienia;

·       w fazie rekonstrukcji teorii badacz podchodzi do niej z wiarą, uznając jej prawdziwość, identyfikuje się z nią. Przyjmuje zatem hermeneutyczną zasadę „wierzyć, aby rozumieć, rozumieć aby wierzyć”.

·       na etapie interpretacji może wystąpić oddzielenie rozumienia od uznawania.

Folia 6

Rekonstrukcja hermeneutyczna

  Wiąże się z rozumieniem teorii wychowania jako „sztuki wyjaśniania”. W tej perspektywie pedagogika nie staje się nauką o wychowaniu, ale myśleniem o wychowaniu.[8]

Rola badacza:

1.   uruchomienie namysłu nad przedsądami myślenia pedagogicznego, by wykryć rzeczywisty (ukryty) sens wiedzy, jednocześnie czyniąc ją wiedzą problematyczną i niekonieczną.

2.   dokonanie rekonstrukcji tekstu, wzbogacając go o własną podmiotowość.

     Zdaniem ks. Józefa Tischnera w interpretacjach tekstu usprawiedliwione jest wyjście poza tzw. intencje autora, czyli to, co autor miał na myśli pisząc tekst. Nie oznacza to jednak ignorowania tych intencji.[9]

   Tak więc podejście hermeneutyczne pozwala na „zerwanie z intencją autora”, nie otwierając jednocześnie drogi do dowolności interpretacyjnych.

Folia 7

Badania porównawcze teorii wychowania

  Zastosowanie metainstrumentów analizy porównawczej, pozwalających stwierdzić, czy dana teoria rozwija się w danym kraju oraz jak się ma do reprezentatywnych trendów pedagogiki w dłuższych okresach czasu w innych krajach.

Badacz może tutaj:

·       dokonać porównań między różnymi teoriami wychowania

·       badać teorie w kontekście międzynarodowym

·       podejmować próby ich historycznego wyjaśnienia.

W tym celu:

·       może zastosować metodę sporządzania map (mappingu) paradygmatów i teorii wychowania w świecie;

·       powinien odnieść je do uwarunkowań społeczno-kulturowych. dokonać takiej ich analizy, by ukazywała ona specyfikę właściwą dla danej kultury, a zarazem by wskazywała na kryteria czyniące daną teorię porównywalną do teorii w innych systemach.

Folia 8

    Niezależnie od wybranej strategii badań teorii wychowania, szczególnie w sytuacji, gdy mamy do czynienia z rekonstrukcją teorii obcojęzycznych, natrafiamy na liczne trudności:

·     musimy uporać się z przekładem obcojęzycznych tekstów, których autorami są cudzoziemcy - jest to tzw. predyspozycja biologiczna. Powinno nam tu towarzyszyć uczucie sceptycyzmu zarówno co do naszych umiejętności filologicznych jak również co do umiejętności dotarcia do faktycznego znaczenia wykładanych treści.

·     musimy być świadomi tego, z jaką motywacją, z jakim interesem przystępujemy do tego zadania. Jeśli bowiem ktoś przekłada dzieło z negatywnym do niego nastawieniem, przełoży je w taki sposób, by odebrać mu wszystko co w nim jest myślą.

     Pedagogice jest potrzebny metadyskurs, jeśli nie chcemy jedynie jałowych sporów wokół formalnie odróżnianych racji. Jednakże przyjęcie takiego stanowiska musi prowadzić do prawomocności istnienia różnych pedagogii z wielością własnych nurtów.

Folia 9

Trzy fazy rozwoju teorii pedagogicznych na Zachodzie

od pocz. lat 50. do początku lat 90

·       rozwój linearny i okres ortodoksyjnej dominacji i centralizacji rozpowszechniania i kontroli paradyg­matu funkcjonalno-liberalnego (lata 50 i 60).

·       rozgałęzianie się teorii i „heterodoksja”, czyli pojawianie się wariantów „neo” i „anty”, krytycznych i opozycyjnych wobec panującego paradygmatu (lata 70. i 80.).

·       okres heterogeniczności: dyskutujących ze sobą i przeplatających się, ale komplementarnych wobec siebie różnych szkół i teorii naukowych (od pocz. lat 90.).

9