Dziedzictwo Kulturowe Głogowa.pdf

DZIEDZICTWO KULTUROWE GŁOGOWA

(DO 1945 R.)

MATERIAŁY POMOCNICZE DLA NAUCZYCIELI

Opracowanie:

Towarzystwo Ziemi Głogowskiej

Autorzy tekstów:

Antoni Bok, Marcin Burczik, Dariusz A. Czaja, Robert M. Górniak, Jakub Jagiełło, Janusz

Opaska, Rafael Rokaszewicz, Piotr Weryszko

Redakcja tekstów

Antoni Bok

Opracowanie graficzne

Rafael Rokaszewicz

Wydano dzięki dofinansowaniu Gminy Miejskiej Głogów

Wstęp

Wśród zadań, jakie stawia sobie Towarzystwo Ziemi Głogowskiej, za pierwszoplanowe

uznajemy obecnie wykonanie opracowań porządkujących pojęcia i podstawowy zasób wiedzy

o Głogowie i naszym subregionie. Sądzimy, że taka formuła, użyteczna dla całej społeczności

lokalnej, posłuży zwłaszcza nauczycielom w praktyce oświatowej, a pomocna okaże się

również dla animatorów kultury, lokalnych władz i innym zainteresowanych gremiów.

Założeniem, jakie leży u podstaw obecnego projektu, jest zwięzła charakterystyka

dziedzictwa kulturowego Głogowa do roku 1945, przedstawiona w sposób przeglądowy,

w układzie chronologicznym. Rezultatem jest opracowanie zbiorowe, dokonane prze autorów

związanych z Encyklopedią Ziemi Głogowskiej.

W założeniu przyjęto metodę historyczną, tj. opis zjawisk kulturowych, wyróżniających

się obiektywnie, na ile możemy to ocenić, w kolejnych okresach historycznych. Oznacza to,

że nie stosuje się kryterium wyboru zjawisk ze względu na ich obecną recepcję

(„dziedziczenie”), jako trudnego do zweryfikowania i podlegającego zmianom

w świadomości społecznej.

Opracowanie składa się z dwóch części składowych: warstwy tekstowej w postaci

wydruku i przyporządkowanej jej warstwy ikonograficznej na nośniku elektronicznym.

W tekście szersze tło opisu zapewniają wprowadzenia „Historia” i „Kultura”, odniesione do:

1) Dolnego Śląska – cały okres dziejowy „w jednym” („Wprowadzenie”), 2) Głogowa – dla

poszczególnych okresów historycznych. Opis szczegółowy stanowią hasła tematyczne -

wybrane zjawiska kulturowe, ważne dla poszczególnych okresów historycznych. Są one

ponumerowane liczbami arabskimi. Zastosowano osobną numerację w każdym z trzech

okresów historycznych (I, II, III). Powyższa zasada znajduje ścisłe odzwierciedlenie

w materiale ikonograficznym. W tekstach haseł podano odniesienia do ilustracji.

Przykładowy zapis: il. I.3. 2 , oznacza kolejno: Część I, hasło 3, ilustracja 2

(z wytłuszczeniem).

Opracowanie stanowi również „model do składania” w tym znaczeniu, że pewne tematy

(np. dotyczące ratusza, twierdzy nowożytnej) lub ich grupy (np. dotyczące architektury), które

wykazują ciągłość historyczną, po zgrupowaniu utworzą zarysy całościowe, jako kategorie

dziedzictwa kulturowego.

Z faktu, że opracowanie jest dziełem różnych autorów, wynikają pewne konsekwencje,

m.in. objętość opisu poszczególnych tematów nie jest równoznaczna z ich wartościowaniem

jako zjawisk kultury.

Uwagi dotyczące zestawień literatury

Wszystkie jednostki opisu posiadają zestawienia wybranej literatury. Nie jest to wyłącznie

literatura użyta przez danego autora, ale raczej ogólna wskazówka bibliograficzna. Literatura

dotycząca Dolnego Śląska („Wprowadzenie”) nie została powtórzona we wprowadzeniach do

części I, II, III, a tylko wybiórczo w tematach szczegółowych. Należy o tym pamiętać, gdyż

ma ona oczywiście odniesienia do historii i kultury Głogowa. W tematach szczegółowych

podano również hasła Encyklopedii Ziemi Głogowskiej (po skrócie EZG).

W literaturze podane zostały pozycje polskie i dwujęzyczne (po polsku i niemiecku) po

roku 1945. Dodatkowo wykazano tytuły opracowań niemieckich od początku XX wieku; w

odniesieniu do pozycji sprzed II wojny światowej, podano jedynie takie, które stanowią

niezastąpione do dziś źródła wiedzy o określonej tematyce (np. opisy kościołów). Większość

z nich dostępna jest w kopiach w TZG.

W zestawieniach literatury pominięto standardowe prace, dotyczące całego okresu

historycznego objętego opracowaniem, aby uniknąć konieczności ich powtarzania. Mają one

podstawowe znacznie. Są to:

Głogów Zarys monografii miasta , pod red. Krystyna Matwijowskiego, Wrocław-Głogów

1994.

J. Chutkowski, Dzieje Głogowa , tom I-II, Legnica 1991

J. Blaschke J., Geschichte der Stadt Glogau und des Glogauer Landes , Glogau 1913

powojenne wydanie (reprint): Hannover b.d. [1982].

Ponadto pomocne są popularne opracowania:

J. Chutkowski, Wędrówki po dawnym Głogowie, Głogów 1997

J. Chutkowski J., Głogów. Informator Historyczny, Głogów 1998

A. Bok, Legendy Ziemi Głogowskiej , Głogów 2007.

Użyte skróty tytułów opracowań zbiorowych:

Glogau im Wandel = Glogau im Wandel der Zeiten - Głogów poprzez wieki , Wrzburg

1993 [publikacja dwujęzyczna, zawiera bogaty zestaw ikonografii]

Das war Glogau = Das war Glogau 1913-1945. Stadt und Land an der Oder 1913–1945,

Hannover 1991.

Spis treści

Wstęp

Wprowadzenie Historia polityczna i historia kultury Dolnego Śląska

Zarys dziejów politycznych Dolnego Śląska

Dziedzictwo kulturowe Dolnego Śląska

I. ŚREDNIOWIECZE

Historia

Kultura

Wybrane zagadnienia

1. Gród piastowski

2. Miasto: rozwój struktury społecznej i urbanistycznej, symbole miejskie

3. Urbanistyka i architektura: zamek, system obwarowań

4. Architektura: ratusz i urządzenia handlowe na rynku

5. Architektura: kościoły i klasztory

6. Kolegiata jako ośrodek średniowiecznej kultury

7. Kultura zgromadzeń zakonnych

8. Mecenat artystyczny Piastów

9. Mecenat artystyczny Zygmunta Jagiellończyka

10. Jan z Głogowa, głogowianie w kulturze europejskiej

II. WCZESNY OKRES NOWOŻYTNY (1526–1741)

Historia

Kultura

Wybrane zagadnienia

1. Architektura: ratusz

2. Architektura: zamek

3. Architektura i sztuka: kolegiata

4. Architektura i sztuka: kościół i kolegium jezuitów

5. Szkoła i teatr jezuicki. Kulturotwórcza rola pozostalych zakonów

6. Reformacja, Kościół Pokoju

7. Głogowski rzeźbiarz Johan Pol i sztuka reformacji

8. Andreas Gryphius. Dziejopisarstwo

9. Cechowe rzemiosło artystyczne

10. Twierdza nowożytna

III. OKRES NOWOŻYTNY (1742-1945)

Historia

Kultura

Wybrane zagadnienia

1. Architektura i sztuka, kościół ewangelicki „Schifflein Christi”

2. Architektura: Christian V. Schultze

3. Architektura: ratusz

4. Twierdza nowożytna.

5. Rozwój przestrzenny i architektura w latach1903-1933

6. Szkolnictwo

7. Działający w Głogowie malarze i rzeźbiarze

8. Głogowscy i działający w Głogowie pisarze. Dziejopisarstwo

9. Teatr Miejski – działalność

10. Drukarze. ruch wydawniczy

11. Gmina żydowska

Wprowadzenie

Historia polityczna i historia kultury Dolnego Śląska

[A] Zarys dziejów politycznych Dolnego Śląska

Śląsk i Dolny Śląsk. Nazwy i terytorium. Pochodzenie nazwy Śląsk jest nieustalone.

Według niektórych wersji plemię Ślężan, zasiedlające we wczesnym średniowieczu okolice

Wrocławia i góry Ślęży, wzięło nazwę od tej góry, rzeki, lub też przeważającej cechy

krajobrazu, wyrażonej w starosłowiańskim rdzeniu „ślęg” = element wilgotny.

W średniowieczu nazwa Śląsk używana była w odniesieniu do terenów od tzw. przesieki

śląskiej na wschodzie po Kwisę na zachodzie (od 1202 r. przesieka rozgraniczała władztwo

terytorialne dwóch gałęzi Piastów: tytułujących się duces Opoliensis i duces Slezie ).

W odniesieniu do tej części (początkowo bez Ziemi Kłodzkiej) utrwaliła się w czasach

nowożytnych nazwa Dolny Śląsk (użyta została po raz pierwszy w 1571 r. przez Joachima

Cureusa). W węższym rozumieniu nazwa ta stosowana była do części zachodniej (rejencja

legnicka), podczas gdy część wschodnia, z Wrocławiem, określana była mianem Śląska

środkowego.

Dla całej krainy historycznej rzeczywistym i symbolicznym elementem spajającym jest

Odra. W biegu Odry i jej głównych dopływów powstały najważniejsze ośrodki osadnicze na

Górnym i Dolnym Śląsku.

Pradzieje

Znaleziska archeologiczne potwierdzają istnienie skupisk osadniczych na terenie Dolnego

Śląska od środkowej epoki kamienia (paleolit). W następnych tysiącleciach korzystne

warunki geograficzne przyciągały tu coraz to nowe grupy ludzkie. Korytarz Odry stanowił

równocześnie oś migracji między południem (przez Bramę Morawską) a północą (wybrzeże

Bałtyku). W młodszej epoce kamienia (neolit, około 4200 lat p.n.e.), kiedy pojawiło się

trwalsze osadnictwo, byli to przedstawiciele rolniczej kultury ceramiki wstęgowej, przybyłej

ze środkowego dorzecza Dunaju.

W ciągu następnych bez mała dwóch tysiącleci na śląskie ziemie napływały z południa

i wschodu i zasiedlały je kolejne grupy ludności. Jako kultury archeologiczne, nazywamy je

od rodzaju i sposobu zdobienia ceramiki (kultura pucharów lejkowych, kultura pucharów

dzwonowych, kultura ceramiki sznurowej) lub od miejscowości, w których odkryto

najważniejsze ślady ich bytowania.

Z mozaiki kulturowej około XIII w. p.n.e. wyłoniła się rozległa terytorialnie kultura

łużycka. Należąca do niej ludność zajmowała m.in. dorzecza Odry i Wisły. Kultura łużycka

rozwijała się przez prawie tysiąc lat, zachowując odrębność i własne oblicze.

Charakteryzowały ją większy udział uprawy roli niż hodowli zwierząt oraz obrządek

pogrzebowy, polegający na ciałopaleniu. Ówcześni ludzie opanowali wyrób przedmiotów

z brązu, a od VII w. p.n.e. wytop żelaza.

Rozwój kultury łużyckiej zahamowały około V w. p.n.e. najazdy Scytów, a następnie

przesuwanie się na południe ludności kultury pomorskiej, o niższym poziomie kulturowym

(kultura grobów skrzynkowych). W III w. p.n.e. na Śląsk napłynęła niewielka liczebnie, ale

reprezentująca wysoki poziom rozwoju cywilizacyjnego, ludność celtycka. Jej zasługą jest

m.in. rozwinięcie produkcji żelaza z rudy darniowej. Celtowie wymieszali się

prawdopodobnie z miejscową ludnością; w I w. p.n.e. wyparci zostali przez napierające

z północy plemiona germańskie. W pierwszych wiekach n.e. nastąpił na Śląsku znaczny

przyrost ludności i rozwój kulturowy. Zaczęła się upowszechniać przemienno - odłogowa

uprawa roli. Rozwinięte było hutnictwo żelaza. W następnych stuleciach większość plemion

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: