temat8.doc

8. Rola społeczna nauczyciela i ucznia. Władza i przywództwo.

W socjologii rola społeczna pojmowana jest jako:

-system oczekiwań grupy w stosunku do zachowania się jednostki zajmującej w tej grupie określoną pozycje.

-system stałych zachowań osobnika zgodnych z oczekiwaniami grupy społecznej, do której należy.

Wg R. Lintona – rola społeczna oznacza całość wzorów kulturalnych związanych z konkretnym statusem jednostki. Obejmuje ona postawy, wyobrażenia wartości i sposoby zachowania się, które przypisane są przez społeczeństwo każdemu posiadaczowi danego statusu.

Wg. J. Szczepańskiego: rola społeczna jest to względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowanie innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru.

·         nauczyciel-wychowawca w klasie nie oddziałuje tylko sobą jako osobowością. Jego postępowanie jest także uzależnione od charakterystycznego dla szkoły przepisu szkoły, który każe zachowywać się w określony sposób, realizować z zewnątrz dany program, inaczej mówiąc, postępować tak, jak tego oczekuje się od nauczyciela-wychowawcy w klasie;

·         rzeczywiste postępowanie każdego nauczyciela jest rezultatem dwóch czynników:     - przepisu roli określającej ogólne ramy zachowań nauczyciela                                         - właściwości osobowościowych sprawiających, że rola jest pełniona w lepszy lub gorszy, mniej lub bardziej oryginalny sposób.

·         rolę wychowawcy wyznacza zespół oczekiwań formułowanych przez instytucje nadrzędne, rodziców i ewentualnie inne grupy społeczeństwo co do sposobu, w jaki spełniane mają być zadania wychowawcze. 

·         rola jest konsekwencją określonej pozycji;

Uczeń posiada opinię o przepisie roli nauczyciela-wychowawcy, wtedy gdy:

a)      jest w stanie określić oczekiwania wysuwane wobec nauczyciela-wychowawcy,

b)     potrafi odnieść się do tych oczekiwań wartościująco.

·         Oczekiwania uczniów wobec nauczycieli odgrywają istotną rolę w oddziaływaniu wychowawczym. Nauczyciel powinien sprostać oczekiwaniom uczniów oraz przyczynić się do powstania zmian w ich niewłaściwym zachowaniu. Nauczyciel pełni wiele ról należących do tego zawodu. Zaliczamy do nich:

a)      nauczyciel w roli przewodnika – sugeruje uczniom metody samodzielnej kontynuacji studiów,

b)     nauczyciel w roli kontrolera – sugeruje prace i nadzoruje ich wykonanie,

c)      nauczyciel w roli związanej z niesieniem pomocy rezerwowej – służy radą w razie potrzeby,

d)     nauczyciel w roli animatora – umieszcza uczniów w sytuacjach pobudzających do nauki i pracy.

Ważną rolę w procesie dydaktycznym pełni styl kierowania pedagogicznego.

J. Zieleniewski uważa kierowanie za tzw. modyfikator zachowań podwładnych, wyodrębnia następujące metody kierowania:

a) autokratyczną – polega na określaniu przez kierownika zadań, a także sposobu ich wykonania,

b) złagodzoną metodę autokratyczną – kierownik przekonuje grupę o potrzebie wykonania zadania,

c) metodę stawiania zadań całościowych,

d) metodę kierowania poprzez stwarzanie sytuacji pobudzających do działania i wstrzymywanie się od dodatkowych ingerencji,

e) metodę dowodzenia z pozostawieniem grupie swobodnych decyzji i odpowiedzialności za podjęte decyzje i wykonanie zadań.

Według Pietrusińskiego kierowanie to tyle, co pobudzenie i koordynacja działalności zespołowej, zmierzającej do realizacji stojących przed zespołem celów.

W literaturze wymienia się wiele stylów kierowania m. In.:

a) przywódcy autokratyczni:

·         autokrata surowy – całą swoją władzę opiera na przymusie i zastraszaniu podwładnych. Dyscyplinę wymusza za pomocą stosowania kar. Jest surowy wobec siebie i swoich uczniów. Jego słowo jest rozkazem. Nie jest lubiany, nie pozwala podwładnym na poruszanie spraw nie związanych z pracą,

·         autokrata życzliwy – jest surowy wobec podwładnych, ale oprócz kar stosuje niekiedy nagrody. Nagradza jednak tylko uczniów uległych i ślepo mu posłusznych. Stara się świadomie pokłócić podległy mu zespół i wygrywać konflikty między uczniami. Pod pozorami życzliwości rządzi despotycznie,

·         autokrata nieudolny – jest despotą, a przy tym nie ma wymaganych kwalifikacji zawodowych. Bez żadnych skrupułów, za wszelką cenę dąży do osiągnięcia celu. Kłamie, nadużywa swej władzy działając bezprawnie, nie liczy się z nikim,

b)     przywódcy demokratyczni:

·         prawdziwy demokrata – kieruje zespołem, nie ograniczając jego inicjatywy i samodzielności. Ważniejsze decyzje uzgadnia z podwładnymi. Omawia z nimi plan i sposoby jego realizacji. Okazuje uczniom szacunek i zaufanie,

·         pseudodemokrata – dla osiągnięcia wyników, często wtedy, gdy jest zagrożony, odwołuje się do podwładnych, informuje ich o trudnościach, a nawet zasięga ich rady. Ale zasadnicze decyzje podejmuje sam, gdyż nie ma zaufania do umiejętności swoich podwładnych.

c)      przywódca nieingerujący – zostawia zespół samemu sobie i nie stara się sprawować nad nimi kierownictwa. Swe zadania ogranicza do roli przekaźnika poleceń do swojego zwierzchnika do klasy.

Typy nauczycieli według W. Friedriechsa

Cechy charakterystyczne zachowania nauczyciela w poszczególnych stylach kierowania