Diagnoza logopedyczna Diagnoza logopedyczna według G. Jastrzębowskiej, to okrelony sposób postępowania badawczego, którego celem jest potwierdzenie bšd wykluczenie istnienia zjawisk logopedycznych oraz przewidywanie ich tendencji rozwojowych na podstawie objawów, patogenezy i patomechanizmów. Diagnoza logopedyczna nie stanowi aktu jednorazowego. Kształtuje się ona przez wielokrotny, dłuższy kontakt z dzieckiem, jak również z jego opiekunami oraz specjalistami innych dziedzin (ortodontš, laryngologiem, foniatrš, psychologiem, pedagogiem). Prawidłowo postawiona diagnoza stanowi podstawę do opracowania odpowiedniego programu terapii logopedycznej. Wiele narzędzi, rodków i pomocy skonstruowanych do celów diagnostycznych znajduje również szerokie zastosowanie w procesie terapii. W niektórych przypadkach, np. gdy mamy do czynienia z zaburzeniami złożonymi, sprzężonymi, gdzie trudnoci komunikacyjne współwystępujš z innymi zakłóceniami rozwoju, diagnozę prowadzi się w trakcie terapii. Plany terapii zarówno krótko- i długoterminowej, wymagajš cyklicznej weryfikacji, aktualizacji i modyfikacji w zależnoci od potrzeb pacjenta. W tym również celu wykorzystujemy różnorodne narzędzia. Poniżej przedstawiam niektóre z nich. Testy do badania mowy Wykorzystywane w badaniach logopedycznych testy językowe można podzielić na: 1. przesiewowe (selekcyjne) - służš szybkiemu wyselekcjonowaniu dzieci z obniżonš - sprawnociš językowš; 2. zasadnicze - służš do ogólnego badania mowy i jej rozumienia; 3. sterowane - służš dokładnej ocenie poziomu i profilu rozwoju kompetencji lingwistycznej oraz kompetencji komunikacyjnej dzieci i młodzieży. Korzystajšc z klasyfikacji zaproponowanej przez Komorowskš (1984) - testy rozwoju mowy można podzielić w zależnoci od: 1. ocenianego podsystemu sprawnoci językowej na: a. testy fonologiczne, b. testy gramatyczne, c. testy semantyczne (słownikowe); 2. badanej sprawnoci językowej na: a. testy do badania rozumienia, b. testy do badania mówienia, c. testy do badania rozumienia i mówienia (test treciowy); 3. przedmiotu oceny na: a. testy elementów języka, b. testy globalne (integracyjne); 4. celu oceniania na: a. testy biegłoci, b. testy osišgnięć, c. testy diagnostyczne, d. testy prognostyczne; 5. charakteru bodców służšcych ocenie na: a. testy foniczno-werbalne, b. testy graficzno-werbalne, c. testy graficzno-obrazkowe, d. testy sytuacyjne. Rodzaje badań logopedycznych 1. Badanie artykulacji - do oceny artykulacji (wymawiania poszczególnych głosek) służš kwestionariusze obrazkowe T. Bartkowskiej (1968), G. Demelowej (1994), D. Antos, G. Demel i I. Styczek (1978), A. Balejki (1992), J. E. Nowak (1993), E. Nintendel-Bujakowej (1978). 2. Badanie mowy (różnych jej aspektów) - kwestionariusz do ustalania zaburzeń mowy u dzieci (Kaczmarek 1955), Od obrazka do słowa (Rodak, Nawrocka, 1993), test obrazkowo-literowy do badania afazji (Szumska 1980), Sprawd jak mówię (E. Steczko), Przesiewowy test logopedyczny (Tarkowski, 1992), kwestionariusze badań przesiewowych do wykrywania zaburzeń rozwoju mowy u dzieci 2-, 4- i 6-letnich (Emiluta-Rozya, Mierzejewska, 1995), kwestionariusz Cooperów do oceny jškania (Chęciek, 1993), kwestionariusz niepłynnoci mówienia i logofobii (Tarnowski, 1992); 3. Badanie sprawnoci językowej - test sprawnoci językowej (Tarnowski, 1992) oraz inne testy opisywane w literaturze przedmiotu, lecz rzadko stosowane w praktyce. 4. Badanie słuchu fonematycznego. Celem badania jest okrelenie umiejętnoci różnicowania i identyfikacji głosek oraz dokonywania ich analizy i syntezy. Do badania słuchu fonematycznego stworzono wiele prób i testów. Badajš, one słuch w trzech wymiarach, stšd obejmujš: * różnicowanie słuchowe głosek o zbliżonych cechach artykulacyjnych i akustycznych: w izolacji, sylabach, wyrazach (paronimy) * analizę słuchowš słów, * syntezę słuchowš słów. Badajšc dzieci z wadami wymowy - bez względu na typ zaburzenia mowy należy zwrócić uwagę na to, czy dziecko potrafi odróżnić głoskę zastępowanš od głoski jš zastępujšcej (np. czy słyszy różnicę pomiędzy głoskami r -l w sytuacji, gdy zamiast r mówi l. W tym badaniu nie należy oczekiwać, aby dziecko umiało powtórzyć podany wzorzec, tylko, by zasygnalizowało fakt występowania różnic pomiędzy dwiękami mowy. Do badania słuchu fonematycznego, fonemowego, fonetycznego, analizy i syntezy słuchowej, spostrzegawczoci słuchowej służš próby i testy różnych autorów, m.in.: I. Styczek (1982), B. Roclawskiego (1994), Muszyńskiej i A. Żarczyńskiej (1976), M. Bogdanowicz i E. Haponiuk Chiński język, oraz Skala pomiaru percepcji słuchowej słów (Kostrzewski 1981). 5. Badanie kinestezji mowy. Kinestezja mowy jest to czucie ułożenia narzšdów mowy (napięcia mięniowego) właciwego poszczególnym głoskom. Zdolnoć ta. wykształca się znacznie póniej niż zdolnoć słuchowego różnicowania głosek między sobš. Jej zaburzenia powodujš niedostateczne wykształcenie się wzorców kinestetyczno-ruchowych głosek. Dziecko wie jak brzmi okrelony dwięk, ale brakuje mu informacji o ruchach własnych narzšdów mowy i nie potrafi ich ułożyć tak, aby ten dwięk powstał. Po wykluczeniu zaburzeń słuchu fonematycznego konieczne jest sprawdzenie kinestezji artykulacyjnej. Można do tego celu wykorzystać narzędzia do badania słuchu fonematycznego. Istotš tego badania - w odróżnieniu od badania słuchu fonematycznego - jest umiejętnoć powtórzenia przez pacjenta trudnych artykulacyjnie sylab i wyrazów oraz nazwania pokazanych obrazków. 6. Badanie płynnoci i prozodii mowy. Wielu zaburzeniom mowy towarzyszš zaburzenia rytmu, akcentu, intonacji (melodii) i mowy. Akcent - to wyróżnienie okrelonej sylaby w wyrazie lub wyrazu czy we frazie. W języku polskim akcent wyrazowy jest stały - na przedostatniš sylabę. Intonacja (melodia) mowy - to zmiany w wysokoci tonu, czyli zmiany częstoci drgań wišzadeł głosowych. O przebiegu intonacji informujš nas znaki interpunkcyjne. im bardziej zróżnicowana jest intonacja tym mowa jest mniej monotonna i lepsze jest jej rozumienie. Przebieg intonacji zależy od treci wypowiedzi, od stopnia zaangażowania emocjonalnego. Intonację można badać za. pomocš odpowiednich urzšdzeń: tonów spektografu, oscylografu (badania foniatryczne). Rytm mowy - to powtarzanie sylaby, akcentowanej w pewnych odcinkach czasowych. Parametrami rytmu sš intensywnoć i czas. Wymienione parametry bada się w gabinecie logopedycznym na podstawie próbki mowy spontanicznej. Płynnoć mówienia polega na swobodnym, czyli utrzymanym w odpowiednim tempie i rytmie, przechodzeniu od jednego elementu wypowiedzi do następnego. Płynnoć mowy ocenia się na podstawie informacji uzyskanych z wywiadu oraz obserwacji zachowań werbalnych. Podczas badania zwraca się uwagę na występowanie takich przejawów niepłynnoci, jak: powtarzanie sylab, wyrazów, głosek, przecišganie głosek, pauzy, embolofrazje, wtršcenia w toku mowy, niemożnoć rozpoczęcia wypowiedzi (bloki). 7. Badanie emisji głosu. Głos ocenia się na podstawie obserwacji próbki mowy spontanicznej. Logopeda powinien zwrócić uwagę na to, czy pacjent w toku mowy ma nastawienie miękkie, czy głos jest niski, wysoki, ochrypły, czysty. Sprawdza się również technikę emisji głosu: czy pacjent szeroko otwiera usta, jakie jest napięcie języka, podniebienia, warg i szyi. Można to zrobić proszšc badanego o zapiewanie piosenki lub recytację wiersza. W przypadku wštpliwoci, np. długo utrzymujšcej się u pacjenta chrypki, logopeda powinien skierować pacjenta do laryngologa lub foniatry. 8. Badanie funkcji połykowej. Wszelkie nieprawidłowoci w tworzeniu się sposobu połykania (występowanie tzw. dysfunkcji połykania inaczej: infantylnego połykania) powodujš deformacje zębowo-zgryzowe przyczyniajš się do zaburzeń artykulacji. Przy prawidłowym połykaniu czubek języka opiera się o wałek dzišsłowy. W przypadku infantylnego połykania spoczywa on płasko na dnie jamy ustnej lub wsuwa się między zęby. Powoduje to deformacje zgryzu (zgryz otwarty) i uniemożliwia pionizację języka, co sprzyja powstawaniu wad artykulacyjnych. W celu zbadania funkcji połykowej prosi się pacjenta o przełknięcie podanego płynu i jednoczenie obserwuje się położenie języka i ruchy warg. Charakterystyczne jest to, że przy nieprawidłowym przełykaniu dziecko mocno zaciska wargi. 9. Badanie funkcji oddechowej. Prawidłowe fizjologiczne oddychanie odbywa przez nos. Przy mówieniu wdycha się powietrze nosem i ustami, a wydycha ustami. U dzieci (w spoczynku) często obserwuje się patologiczne oddychanie przez usta. Może ono być przyczynš wielu schorzeń (np. infekcji górnych dróg oddechowych), zaburzeń zgryzowych, hipotonii warg, dysfunkcji połykowej, a w konsekwencji może prowadzić do różnych wad wymowy. W badaniu należy zwrócić uwagę na to, czy dziecko ma nawyk oddychania nosem czy ustami; czy oddech jest równy, rytmiczny, harmonijny; ile trwa faza wdechu i wydechu. 10. Orientacyjne badanie słuchu. Polega ono na badaniu reakcji na bodce dwiękowe. U małego dziecka prawidłowy słuch stwierdza się, gdy wzrokiem poszukuje ono ródła dwięku, zwraca się ku niemu tułowiem i głowš - gdy występujš reakcje słuchowo-ruchowe. U dzieci starszych stan słuchu okrela się poprzez badanie możliwoci rozumienia mowy i szeptu. Do orientacyjnego badania słuchu wykorzystuje się krótkie próby, tzw. badanie szeptem. Badanie to polega na powtarzaniu wyrazów i wypowiadanych przez badajšcego z różnych odległoci.. Uniemożliwia się przy tym badanemu odczytywanie mowy z ruchów ust (ustawia się badanego bokiem lub badajšcy zasłania usta kartkš papieru. Za normalny słuch uznaje się stan, w którym szept jest słyszalny z odległoci co najmniej 6 m (Styczek 1980). 11. Badanie pamięci słuchowej. Można jš badać w dwóch aspektach: werbalnym i niewerbalnym. Z punktu widzenia diagn...
pedagogika.logopedia