Carhart_ID.pdf

Kontrowersja naukowa dotycząca koncepcji inteligentego

projektu - czy koncepcja „inteligentnego projektu” w przyrodzie

ma wartość naukową?

Richard Carhart

Wstęp

Od wielu lat społeczeństwa Europy Zachodniej pozwalają na współistnienie idei

naukowych i religijnych, utrzymując podział między nimi. Przeważająca opinia

jest taka, że ludzkie starania można zaszeregować, umieszczając naukę opartą na badaniach

eksperymentalnych i matematyce w jednej

kategorii, a religię i nauki humanistyczne w

odrębnej kategorii. Nieżyjący już paleontolog

z Harvardu Stephen Jay Gould opracował

nazwę dla tej postawy wyrażającej się słowami

„żyj i pozwól żyć innym”, która oddziela świat

wiary i religii od świata wymiernych,

możliwych do zaobserwowania prawdziwych

wydarzeń czy układów. Nazwał te dwie

kategorie „rozłącznymi domenami. 1 ” Rys.1

ilustruje tę koncepcję. W dzisiejszych czasach

wyzwaniem dla tego podejścia stał się zbiór

koncepcji nazwany całościowo inteligentnym

projektem (ang. intelligent design ) lub nauką

inteligentnego projektu.

Rys. 1: Rozłączne domeny Stevena Gould’a – Magisteriates.

Świat naturalny,

metoda naukowa,

„naturalizm

metodologiczny”

Świat mający

znaczenie, cel

i Boga: religia,

filozofia.

Większość z nas zauważyła silny konflikt w społeczeństwach zachodnich, szczególnie w Stanach

Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii, dotyczący koncepcji inteligentnego projektu (w skrócie ID). Wielu

naukowców z dziedziny astronomii, astrofizyki i biologii molekularnej 2 twierdzi, że możliwe jest określenie

obiektów, które zostały zaprojektowane i zaistniały na wskutek działania Inteligencji, nazwanej Projektantem.

Proponują oni obiektywne kryteria, które uważają za naukowe, w celu wyciągania wniosków co do

inteligentnego projektu przedmiotu czy układu. Argumenty te wydają się sugerować, że w normalnej,

przenikającej się sieci przyczyn i skutków, które obserwujemy na świecie nastąpiła jakaś zewnętrzna

interwencja, ponieważ skupiają się one na działaniu pośrednika, Projektanta, który jest czymś innym niż

połączenie praw naturalnych, konieczności, przypadku i odpowiedniego czasu. Niektórzy ludzie odrzucający

możliwość istnienia sfery nadprzyrodzonej przyjmują istnienie takiego Projektanta, ale uważają jego

Inteligencję za zbiorcze zjawisko wyrastające z całości fizycznego wszechświata. Taką koncepcję Boga

uznawał Einstein. Zwolennicy tego podejścia używają analogii ludzkiego mózgu, z które-go powstaje rozum

czy inteligencja, chociaż sam mózg jest czysto naturalnym zjawiskiem.

Zwolennicy inteligentnego projektu zazwyczaj unikają definiowania, kim jest Projektant i wielu z nich nie

nazwałoby go „Bogiem” w tradycyjnym znaczeniu tego słowa. Z ich publikacji nie wynika jasno, że

Projektant pochodzi ze sfery nadnaturalnej. Niektórzy sugerują, że projektantami są inteligentne istoty

pozaziemskie. Jednakże wszyscy są zgodni co do tego, że przypadek i konieczność (wybór środowiska)

uznawane przez neodarwinizm nie są w stanie zrealizować projektu funkcji życiowych w dostępnym czasie.

Zdecydowanie odrzucają koncepcję „ślepego zegarmistrza” przedstawioną przez Richarda Dawkinsa

z Oxfordu. 3

Większość naukowców podchodzi podejrzliwie do tych, którzy znajdują projekt w przyrodzie, ale nie umieją

określić Projektodawcy. Uważają oni ID za „konia trojańskiego”, przy pomocy którego chce się przemycić

idee religijne i Boże działanie w kręgi działalności naukowej. Uważają oni, że to zniszczyłoby istotę nauki,

nierozerwalnie wiążąc ją z ideami religijnymi i nadprzyrodzonymi wyjaśnieniami. Zazwyczaj reagują ostro,

gniewnie odrzucając inteligentny projekt i powtarzając bez końca, że “Inteligentny projekt nie jest nauką!”.

Siłą autorytetu naukowego prowadzi się do marginalizacji i krytyki badaczy ID, wstrzymując publikacje

wyników w czasopismach recenzowanych przez środowisko naukowe i uniemożliwiając badaczom ID

uzyskanie grantów czy etatów naukowych. Taka taktyka przypomina tę stosowaną przez społeczeństwa

totalitarne i nie powinna mieć miejsca w wolnej od uprzedzeń społeczności naukowej. Jak do tej pory nauka

głównego nurtu nie przedstawiła wystarczająco przemyślanych odpowiedzi.

Te dwa sposoby podejścia są klasycznym przypadkiem możliwego częściowego pokrywania się przyczyn

nadnaturalnych i naturalnych. Aby ukierunkować dyskusję uznajmy, że jeżeli naprawdę istnieją dowody

naukowe projektu, to przypuszczalnym Projektantem jest tradycyjny monoteistyczny Bóg. Pytanie w celu

obiektywnych badań brzmi, czy Bóg, Stwórca, pozostawił wyraźne dowody bezpośredniego działania, które

nie wynika z naturalnych praw. Jeżeli istnieje prawdziwy Stwórca, nie możemy go usunąć do jakiegoś

eterycznego „duchowego królestwa” czy „rozłącznej domeny”. Stwórca na tyle potężny, aby stworzyć i

podtrzymywać wszechświat mógłby słusznie postanowić, że będzie interweniował w tym wszechświecie. Aby

jasno omówić, co dzieje się w związku z kontrowersją dotyczącą inteligentnego projektu, musimy rozpocząć

od próby zdefiniowania dwóch rywalizujących światopoglądów, które zderzają się w tej kontrowersji:

naturalizmu i światopoglądu biblijnego. Musimy omówić różnicę pomiędzy naturalnymi wydarzeniami czy

układami oraz nadnaturalnymi wydarzeniami czy układami.

Naturalne wydarzenia lub systemy

Od tysiącleci ludzie zauważali, że wydarzenia wydają się mieścić w przewidywalnym schemacie przyczyn i

skutków. Znalazło to praktyczne odniesienie poprzez rozwój wielu technologii wynalezionych i stosowanych

przez ludzkość. W czasie Oświecenia opracowano to jako system praw naturalnych, które były ogólnym

opisem tych możliwych do zaobserwowania regularnych zjawisk, często przy zastosowaniu terminów

matematycznych. Prawa ruchu Newtona, włącznie z prawem powszechnego ciążenia, stały się dokładnym

opisem ruchu, okazując się wiarygodne za każdym razem, gdy testowano je w sferze codziennych wymiarów i

prędkości. Jednocześnie coraz bardziej podkreślano rolę bezpośrednich obserwacji i eksperymentów jako

środków odkrywania i testowania praw naturalnych.

Z filozoficznego punktu widzenia ludzie zaczęli uważać, że świat działa jak gigantyczna maszyna, w której

każde wydarzenie czy układ jest skutkiem nieprzerwanego ciągu czy sieci przyczyn i skutków, które miały

miejsce zgodnie z odkrytymi prawami naturalnymi. Każde nowo odkryte prawo potęgowało to wrażenie, tak

że dzisiaj naturalistyczne podejście do rzeczywistości jest głęboko zakorzenione w świadomości członków

zachodniego społeczeństwa. Słyszymy coraz więcej stwierdzeń, że nie ma takich wydarzeń czy układów,

które nie pasowałyby do zazębiającej się struktury praw naturalnych. To definiuje światopogląd

naturalistyczny, jak przedstawiono na rys. 2.

ZWIERZĘTA

ROŚLINY

BÓG

LUDZIE

Naturalizm

Monoteizm

Rys. 2 Dwa światopoglądy : Jeden uwzględnia jedynie naturalne przyczyny (naturalizm), a drugi zarówno przyczyny

naturalne jak i ponadnaturalne (monoteizm).

Tego mechanistycznego podejścia nie można jednak popierać dzisiaj w świetle trzech głównych odkryć

naukowych.

(1) Dowód Goedla pokazał, że nawet nasze logiczne systemy, włącznie z matematyką stosowaną do

definiowania praw naturalnych, są niepełne. Są potężnymi, ale niedoskonałymi narzędziami w sferze

logiki i matematyki.

(2) Zasada nieokreśloności kwantowej stwierdza, że chociaż możemy np. deterministycznie przewidzieć

ruch fali prawdopodobieństwa elektronu, to prawdziwy ruch elektronu opisany przez tę funkcję

falową nie jest deterministyczny. Problem polega na tym, że sama fala ma znaczenie rozkładu

prawdopodobieństwa (gdy moduł podniesiony jest do kwadratu).

(3) Większość dużych układów opisuje się przy pomocy równań chaotycznych: W przypadku układów

tak dużych, jak te, w których żyjemy, niewiadome stają sie tak małe, że praktycznie nieistotne. Ruch

staje się zasadniczo deterministyczny dla dużych układów. Ale inna zasada powstrzymuje nas przed

takimi deterministyczny-mi prognozami. Wykazano, że połączone układy nieliniowych równań

różniczko-wych posiadają właściwość zwaną chaosem; są to chaotyczne układy równań. Równania

rządzące prawie wszystkimi interesującymi systemami są chaotyczne. Systemy chaotyczne wykazują

inny typ niewiadomej w swych prognozach, który jest kluczowy i którego nie można uniknąć,

stosując wyrafinowane pomiary warunków początkowych. Z zasady rozwiązania są deterministyczne,

ale faktyczne prognozy będą odbiegać od rzeczywistości w miarę upływu czasu, bez względu na to,

jak dobrze będziemy znać warunki początkowe.

Autor uważa, że te trzy odkrycia współczesnej nauki nie zostały w pełni wzięte pod uwagę przez naukowców

zastanawiających się nad naturą naukowego opisu przyrody. Jeżeli działa tu potężna maszyna, to widocznie

nie jesteśmy w stanie poznać jej dokładnie, a tym bardziej udowodnić w każdym danym przypadku, że

wszystko dzieje się w dokładnej zgodzie z prawami przyrody. Wiemy jednak, że nauka współczesna dostarcza

bardzo potężnego i pożytecznego opisu fizycznej rzeczywistości. Ale byłoby uczciwe i dobre, gdyby

wyrażano dużo więcej pokory w ocenianiu dokładności naukowych opisów świata. Aby być uczciwą, nauka

musi przyjmować dużo mniej tryumfalistyczne podejście, jeśli chodzi o zrozumienie rzeczywistości.

Nadnaturalne wydarzenia i układy

Ludzkość uznawała istnienie świata czy sfery nadprzyrodzonej już od chwili, kiedy mamy pierwsze zapisy

historyczne. Szczególnie religie monoteistyczne przedstawiają inteligentną, osobową Istotę, która ma moc

zaplanować i stworzyć świat takim, jakim go znamy. Większość z tych, którzy wierzą w takiego Stwórcę

uznaje, że to Bóg stworzył prawa naturalne, ale ma moc tworzyć wydarzenia czy układy również przez

bezpośrednie działanie. Wielu wierzy, że Bóg może pojawić się w sferze naturalnej, jeżeli zechce, ale może

też pozostać niewidzialny.

Nadnaturalne działania takiej Istoty następują jako pojedyncze czyny, dokonywane z własnej woli. Nie

powtarzają się, chyba że Bóg tak zdecyduje, ponieważ są czynami osobowej, inteligentnej Istoty o szczególnej

mocy. Prawie wszyscy twórcy współczesnej zachodniej nauki wierzyli w istnienie takiego Boga. 4 Jak widać,

te wierzenia religijne nie powstrzymały Galileusza, Keplera, Newtona, Hooke’a, Maxwella i wielu innych od

rozwinięcia nauki w formie, jaką przyjmujemy do dzisiaj. Mówili oni o swojej wierze bardzo otwarcie i

łączyli ją ze swą nauką.

Galileusz: Jest prawdą, że boski umysł rozumie prawdy matematyczne w nieskończenie większej liczbie niż

nasze umysły (bo zna je wszystkie), ale wierzę, że kilka z tych prawd, które może pojąć ludzki umysł, pojmuje

na równi z boskim umysłem, jeśli chodzi obiektywną pewność, ponieważ człowiek osiąga ich zrozumienie

z konieczności. Jest to największy istniejący poziom pewności. 5

Johannes Kepler : Dzięki Ci składam, Stwórco i Boże, że dałeś mi tę radość z Twego stworzenia, i raduję się

dziełami Twoich rąk. Ukończyłem teraz dzieło, do którego mnie powołałeś. Wykorzystałem w nim wszystkie

talenty, którymi obdarzyłeś mego ducha.

Sir Isaac Newton : Ten najpiękniejszy układ słońca, planet i komet może pochodzić jedynie z zamiaru i

panowania Istoty rozumnej i potężnej. Również: Istota owa rządzi wszystkim, nie jako dusza świata, ale jako

Pan ponad wszystkim; ...a Bóstwo jest władzą Boga, nie nad swym własnym ciałem, jak wyobrażają sobie ci,

uważający Go za duszę świata, ale nad sługami.

Chrześcijanie wierzą, że niektóre wydarzenia na świecie spowodowane są przyczynami naturalnymi, podczas

gdy inne wywołane są przez przyczyny nadnaturalne, a jeszcze inne są wynikiem działania zarówno jednych

jak i drugich. Większość uznaje istnienie sieci przyczyn i skutków zgodnie z regularnym prawem naturalnym,

badanym przez naukę. Wierzą również w prawdziwego Stwórcę Boga, który może zainterweniować

w cudowny sposób, jeśli tylko zechce. Stworzenie wszechświata i zmartwychwstanie Chrystusa są

powszechnie uznawane za wydarzenia nadprzyrodzone, ale większość chrześcijan uznaje również inne cuda,

włącznie z tymi, których według nich byli świadkami. Chrześcijanie przedstawiają powody, dlaczego rzadko

można uznać coś za cud 6 , ale uznają rzeczywistość boskiej interwencji. Ci, którzy wierzą w całkowicie

świecki wszechświat, wyznając światopogląd naturalistyczny, zaprzeczyliby istnieniu przyczyn

nadnaturalnych, które mogą wywoływać pewne wydarzenia w przyrodzie. Ale można przedstawić obiektywną

metodę naukową, aby uznać, czy wydarzenie lub układ zostały inteligentnie zaprojektowane, bez względu na

to, czy zostały wywołane środkami naturalnymi, nadnaturalnymi lub jednymi i drugimi równocześnie.

Odwoływanie się do inteligentnego projektu: powszechne ludzkie postępowanie

My ludzie często robimy coś, co nazywa się „odwoływaniem do inteligentnego projektu”. Na kamieniu nad

jeziorem widzimy serce namalowane jakąś błyszczącą czerwoną substancją, w sercu słowa „Susan kocha

Petera” i może nawet serce jest przebite strzałą. Natychmiast zakładamy, że albo Susan, albo Peter, albo

oboje, albo jeszcze ktoś inny namalował ten symbol. Wnioskujemy na podstawie dowodu, że symbol nie

powstał na wskutek jakiegoś procesu naturalnego, ale że narysowała go jakaś inteligentna istota. Albo w

sprawie sądowej sędzia rozpatruje dowody w postaci faktów i argumentów. Sędzia ten musi zdecydować, czy

oskarżony (inteligentna istota) pozostawił te dowody przestępstwa, czy dowody tylko wydają się wskazywać

na oskarżonego jako sprawcę przestępstwa, a tak naprawdę są przypadkowym zbiorem faktów.

Wystarczające dowody na istnienie inteligentnego projektu: filtr wyjaśnień

Dr William Dembski szczegółowo przedstawił metodę, której używamy logicznie wnioskując, że inteligentny

projekt jest najlepszym wyjaśnieniem. 7 Nazywa to „filtrem wyjaśnień”, który zawiera trzy kroki. W

uproszczeniu, są one następujące:

1) Przedmiot lub sytuacja musi być NIEUWARUNKOWANA (ang. CONTINGENT) .

2) Musi istnieć bardzo dużo wyjaśnień alternatywnych, tak że to jedno jest WYSOCE

NIEPRAWDOPODOBNE.

3) Dany obiekt czy sytuacja musi SŁUŻYĆ UPRZEDNIO OKREŚLONEMU CELOWI.

F. Przykład zastosowania filtra wyjaśnień

Jako przykład, rozważmy przedmiot przedstawiony na rys. 3. Co to jest? Większość ludzi szybko określa go

jako narzędzie z epoki kamiennej, zrobione przez człowieka z ociosanego krzemienia. Zastosujmy filtr

wyjaśnień , aby pokazać, jak prowadzi on do tego wniosku.

Po pierwsze, kawałek krzemienia może mieć inne kształty niż ten na zdjęciu. Kształt nie jest

przypisany przez prawa fizyczne, jak w przypadku kryształu czy spadającej kropli wody.

Przedmiot jest NIEUWARUNKOWANY. Niech czytelnik zauważy, że warunek ten wymaga,

ABYŚMY NAJPIERW WYKLUCZYLI PRZYCZYNY NATURALNE.

Kawałek krzemienia może mieć wielką liczbę różnorodnych kształtów zgodnych

z prawami natury. Takie jest drugie wymaganie. Kształt pokazany na rys. 3 jest WYSOCE

NIEPRAWDOPODOBNY. Ale każdy kawałek krzemienia spełnia te dwa warunki.

Trzeci warunek określa, że przedmiot ten został inteligentnie zaprojektowany przez istotę o

inteligencji podobnej do ludzkiej. Wyraźnie widać, że jest to grot strzały lub włóczni.

Wgłębienia służą do owijania skórzanych rzemieni przytrzymujących grot na trzonie włóczni.

Ostre brzegi i zaostrzona końcówka umożliwiają wbicie grotu w ciało zwierzęcia. Przedmiot ten

SŁUŻY UPRZEDNIO OKREŚLONEMU CELOWI jako narzędzie myśliwskie.

Rys. 3

Korzystając z filtra wyjaśnień, Dembski pomaga nam zrozumieć, że nasz wniosek na temat inteligentnego

projektu i wytworzenia przedmiotu przez człowieka nie jest arbitralny, ale jest wynikiem spełnienia tych

trzech warunków. Możecie zastosować to wnioskowanie do innego przykładu, np. sprawy sądowej, aby dalej

je sprawdzać.

Dwie główne dziedziny, w których naukowcy twierdzą o istnieniu dowodów ID

Wielu naukowców pracujących głównie w dwóch dziedzinach astronomii/astrofizyki i biologii molekularnej

odkryło sytuacje, w których według nich filtr wyjaśnień daje pozytywną odpowiedź na pytanie, czy

wszechświat fizyczny, wraz naszą ziemią i wieloma systemami biologicznymi na niej, został inteligentnie

zaprojektowany. Pierwsza grupa tych naukowców używa pewnej formy zasady antropicznej (anthropic

principle) , która została opracowana przez fizyków takich jak Paul C. W. Davies 8 i inni w celu wyjaśnienia, w

jaki sposób struktura wszechświata jest wysoce nieprawdopodobna i idealnie dopasowana do istnienia

inteligentnego życia opartego na związkach węgla. Biolodzy twierdzą, że odkrywają właściwość, którą

nazwali nieredukowalną złożonością (irreducible complexity - IC) w wielu maszynach molekularnych i

molekularnych procesach sekwencyjnych, jak krzepnięcie krwi. Omówimy te dwie koncepcje i spróbujemy

ocenić, jak odnosi się do nich nauka.

Zasada antropiczna opracowana na podstawie struktury wszechświata jako całości

W średniowieczu ludzie uważali, że Ziemia jest uprzywilejowaną planetą w centrum wszechświata. Później

Kopernik i Galileusz wykazali, że Słońce jest centralnym punktem Układu Słonecznego, a planety krążą

wokół niego. Ziemia utraciła swój uprzywilejowany status. To, że nasza Ziemia nie jest niczym szczególnym

nazywa się „Zasadą kopernikańską”. Jest to naprawdę niepozorna planeta w układzie słonecznym, krążąca

wokół średniej wielkości gwiazdy, daleko przy spiralnym ramieniu naszej galaktyki, jednej spośród miliardów

galaktyk. Ten pogląd dominuje od wieków. Ostatnio Carl Sagan wyraził to mówiąc:

Ziemia jest bardzo małą sceną na ogromnej kosmicznej arenie…Ten punkt bladego światła rzuca wyzwanie

naszym pozom, naszej wyimaginowanej ważności, złudzeniu, że mamy we wszechświecie jakąś

uprzywilejowaną pozycję. 9

Ale w ciągu ostatnich 30 lat, gdy powszechnie przyjęto „Standardowy Model” kosmologii Wielkiego

Wybuchu, astronomowie i astrofizycy zdali sobie sprawę, ile podstawowych właściwości praw natury musi

„akurat tak” się ułożyć, aby powstała planeta, która może podtrzymać istnienie inteligentnego ludzkiego

życia. Stawiając swą tezę, mówią oni o wartości ładunku elektronu, o różnicy masy neutronu/protonu, sile

ciążenia, sile jądrowej i o specyficznych niejednorodnościach w pierwotnym gorącym Wielkim Wybuchu, o

precyzyjnych właściwościach ciała, które zderzyło się z Ziemią, co doprowadziło do powstania

odpowiedniego rodzaju Księżyca i o wielu innych parametrach. Astronomowie i astrofizycy coraz częściej

mówią o zasadzie antropicznej: prawa natury i początkowe warunki wszechświata są dokładnie takie jakie

muszą być, aby istoty ludzkie powstały, mogły się rozwijać i obserwować strukturę wszechświata.

Wszechświat wydaje się zaprojektowany dokładnie tak, aby stworzyć dla nas doskonałe miejsce

zamieszkania, a jednocześnie dać nam możliwość badania go i zrozumienia, jak jest stworzony.

Według tego poglądu, inteligentny projekt wszechświata spełnia warunki filtru wyjaśnień. Wartości stałe i

prawa natury można dopasować i nadal uzyska się wszechświat.

⇒ Wszechświat jest NIEUWARUNKOWANY. Ponieważ wiele z tych parametrów jest zmiennymi,

istnieje wiele odrębnych wszechświatów, które można zbudować na podstawie tych praw.

⇒ Wszechświat jest WYSOCE NIEPRAWDOPODOBNY. Spełniwszy cel, aby być odpowiednim

miejscem zamieszkania dla ludzi w bardzo ścisłych granicach (tj. nawet dobry ludzki dom ma wiele

szczegółowych wymagań),

⇒ wszechświat spełnia UPRZEDNIO OKREŚLONY CEL . Dlatego, jak twierdzi Dembski,

wszechświat i nasza Ziemia są inteligentnie zaprojektowane i stworzone jako odpowiednie miejsce

zamieszkania dla ludzi.

Obecnie, zamiast uważać, że we wszechświecie istnieje wiele planet, na których panują warunki do istnienia

życia, astronomowie twierdzą, że Ziemia jest prawdopodobnie jedynym odpowiednim miejscem we

wszechświecie dla inteligentnego życia opartego na związkach węgla. (Nie znamy żadnego innego rodzaju

inteligentnego życia). Dalej, możliwość, że mogłaby powstać odpowiednia planeta taka jak Ziemia, jest

bardzo nieprawdopodobna. Gonzalez i Richards podsumowali wiele z

koniecznych faktów naukowych w swojej nowej książce, w której

przywracają Ziemi odebrany jej wcześniej status „uprzywilejowanej

planety”. 10 Wielu znanych recenzentów uznało tę książkę za kluczową

monografię w dziedzinie astronomii.

Nieredukowalna złożoność w biologii

Biolog Michael Behe 11 jest autorem pojęcia nieredukowalnej złożoności w

biologii. Zaprezentował on kilka maszyn molekularnych i kilka kaskad

reakcyjnych w żywych układach, które według niego są niemożliwe do Rys. 4: Silnik napędowy wici

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: