Powstanie listopadowe (1830-1831).pdf

Powstanie listopadowe

Przyszłość niepewna, choć w szablę i Boga,

Kto szczerze ufa, niełatwo upadnie.

Pozna wróg dziki, jak wolność nam droga;

Ale któż tajną przyszłość odgadnie.

Rewolucja Francuska - zdobywanie Bastylii

Lata 1830-1831 zapisały się w historii Europy jako wyjątkowo niespokojne, burzące

dotychczasowy ład wiedeński ustalony piętnaście lat wcześniej. Koniec lipca 1830 to

czas rewolucji we Francji, sierpień i wrzesień - rewolucji w Brukseli, początek roku

następnego - rewolucje w Parmie, Bolonii i Modenie. Narody domagały się państw

narodowych bądź buntowały przeciw narzuconym dynastiom. Jednak na straży ładu

w Europie od 1815 roku stało Święte Przymierze, zbrojnie interweniujące przeciw

wszelkim rewolucjom...

Joachim Lelewel (1786-1861)

Początek listopada 1830 roku. Do Warszawy dociera informacja o postawieniu w stan

gotowości armii rosyjskiej i polskiej. Polscy wojskowi spodziewają się, że niedługo

otrzymają rozkaz wymarszu do rewolucyjnej Belgii, by stłumić powstanie.

Sprzysiężenie podchorążych, zawiązane w 1828r. przez Piotra Wysockiego, podejmują

decyzję o wywołaniu powstania. W tym celu spotykają się 21 listopada z posłem na

sejm - Joachimem Lelewelem. Zapewnił on, że "naród w pełni popiera i podziela

uczucia wojska". Detronizacja Wilhelma I z dynastii Orange-Nassau było znakiem, że

Rosjanie nie mogą długo czekać i wymarsz wystąpi w przeciągu kilkunastu

następnych dni.

....no i zaczęło się

28 listopada Sprzysiężenie zbiera się ponownie i ustala termin wybuchu powstania na

dzień następny. Sytuacja w stolicy była bardzo nerwowa. Wielki książę Konstanty

dowiedział się o istnieniu spisku i planował masowe aresztowania. Nie domyślał się,

że pierwsze kroki powstańcy podejmą przeciwko niemu. 29 listopada, około godziny

18, nad warszawskim niebem zaczyna unosić się dym. Kilku powstańców podpada

stary browar Weissa na ulicy Czerniakowskiej oraz dom pani Zalewskiej na ulicy

Dzikiej, dając sygnał do rozpoczęcia powstania...

Hej kto Polak, na bagnety!

Żyj, swobodo, Polsko, żyj;

Takim hasłem cnej podniety

Trąbo nasza, wrogom grzmij!

Grupa 24 spiskowców wpadła do Belwederu, by pojmać wielkiego księcia

Konstantego. Niestety, nie docenili jego pomysłowości - książę przebrał się w damskie

ciuszki i wymknął z pałacu,

Starcie belwederczyków z Rosjanami

po czym znalazł pomoc w kozackim oddziale kawalerii. Powstańcy skierowali swe siły

ku Arsenałowi. Na swej drodze napotkali kilku generałów, którym zaoferowali

przejęcie dowodzenia nad powstaniem. Ci jednak odmówili, co przypłacili śmiercią.

Sami uczestnicy Sprzysiężenia nie byliby w stanie zdobyć Arsenału, gdyby nie przyszła

im z pomocą ludność stolicy. Wraz z hasłami "Moskale mordują naszych!" odżyły

tradycje powstania kościuszkowskiego. O północy zebrała się Rada Administracyjna

pod przewodnictwem Walentego Sobolewskiego, która potępiła nocne zamieszki.

Jednak kości zostały już rzucone... Następnego dnia warszawiacy cieszyli się

pierwszym dniem wolności.

Kolejne wydarzenia potoczyły się lawinowo. 1 grudnia zawiązane zostało radykalne

Towarzystwo Patriotyczne, które kolejnego dnia uchwalili ośmiopunktową rezolucję.

Domagano się w niej natychmiastowego rozbrojenia wszystkich oddziałów rosyjskich

znajdujących się na terenie Królestwa, pojmanie księcia Konstantego i uczynienie go

jeńcem powstania. Dwa dni później Wydział Wykonawczy Rady Administracyjnej

stwierdził, że "steru Królestwa nie może prowadzić" i powierzył władzę Rządowi

Tymczasowemu.

W wyższych kręgach władzy nie wierzono w sukces powstania. Już w samą noc

listopadową potępiano wypadki na ulicach Warszawy, potem Rada Administracyjna

próbowała rokować z carem poprzez pozostającego w Wierzbnie cesarzewicza.

Franciszek Lubecki wraz z Julianem Ursynem Niemcewiczem namawiali

Chłopickiego, by objął ster władzy tylko po to, żeby odsunąć młodych radykałów i

spokojnie pertraktować z Mikołajem. Generał przyjął nominację na dyktatora 5

grudnia, jednak car odrzucił wszelkie pokojowe propozycje Chłopickiego. Jak sam

mówił, trzeba "przywrócić porządek i pohańbioną cześć Rosji". Mikołaj żądał

bezwzględnej kapitulacji.

Józef Chłopicki (1771-1854)

Chłopicki uważał, że wojna z Rosją okaże się zgubna dla Polski. Dlatego też

podejmował wszelkie działania powstrzymujące przed tym krokiem. Utracił przez to

zaufanie opinii publicznej i 17 stycznia ustąpił z dyktatury, oddając pełnię władzy

sejmowi. Trzy dni później zgłoszonych zostało czterech kandydatów, którzy mogliby

objąć stanowisko wodza naczelnego po Chłopickim. Byli to: Michał Radziwiłł, Jan

Krukowiecki, Jan Weysenhoff i Piotr Szembek. Posłowie i senatorowie zdecydowali o

wyborze księcia Radziwiłła. Był on przerażony tym wyborem, jednak zapewnienie, że

będzie tylko wodzem formalnym, a władzę dalej będzie sprawpwał gen. Chłopicki,

przekonało go do zaakceptowania decyzji.

Gdy Turków za Bałkanem twoje straszą spiże,

Gdy poselstwo paryskie twoje stopy liże;

Warszawa jedna twojej mocy się urąga,

Podnosi na cię rękę, i koronę ściąga,

Koronę Kazimierzów, Chrobrych z twojej głowy,

Boś ją ukradł i skrwawił synu Wasilowy!

25 stycznia nastąpił przełomowy moment powstania listopadowego. Na posiedzeniu

sejmu uchwalony został akt detronizacji cara, co było równoznaczne z zerwaniem unii

polsko-rosyjskiej i wypowiedzeniem Rosji wojny. W treści aktu czytamy:

"Najświętsze i najuroczystsze umowy tyle są tylko nienaruszone, ile

wiernie dotrzymywanymi z stron obydwóch. Długie cierpienia nasze

znane światu całemu: przysięgą zaręczone przez dwóch panujących, a

pogwałcone tylekroć swobody nawzajem i naród polski od wierności dziś

panującemu uwalniają (...). Naród zatem polski, na sejm zebrany,

oświadcza: iż jest niepodlegym ludem i że ma prawo temu koronę polską

oddać, kogo godnym jej uzna, po którym z pewnością będzie się mógł

spodziewać, iż mu zaprzysiężonej wiary i zaprzysiężonych swobód

święcie i bez uszczerbku dochowa.". Gdy tylko informacja ta dotarła do

Moskwy, w kierunku Królestwa wymaszerowało rosyjskie wojsko. 5 lutego pod

dowództwem Iwana Dybicza przekroczyło polską granicę.

W obronie zdobyczy listopadowych

Bagnet sparł się z bagnetem aż w piersiach przepada,

Gromada jedna padła, znów druga gromada,

Żołnierz polski tysiące trupów w lesie kładzie: (...)

Tak oni pułków mając uzbrojonych dwieście,

Posłuszni woli cara jak wiatrom źdźbła słomy,

Powtórnie życie swoje na harc wszyscy niosą,

Powtórnie znów padają jak zboże pod kosą.

Bitwa pod Stoczkiem

Pierwsza bitwa powstania listopadowego została stoczona 14 lutego 1831 roku,

niedaleko wsi Stoczek nad Świdrem, na drodze łączącej Warszawę z Brześciem

Litewskim. Nie miała większego znaczenia militarnego, jednak oddziaływała

psychologicznie na Polaków, będąc pierwszym zwycięstwem powstańców. Rosjanie, w

sile około 3000 tysięcy zostali pokonani przez trzykrotnie mniejszą dywizję Józefa

Dwernickiego. Straty po stronie polskiej wyniosły 87 zabitych lub rannych, po stronie

rosyjskiej - 400 zabitych, 230 jeńców, 11 dział. Mimo przegranej, Rosjanie nie

przerwali marszu w stronę Warszawy. 25 lutego doszło do kolejnego starcia Polaków z

oddziałami carskimi. Kilka kilometrów przed stolicą, na prawym brzegu Wisły. Bitwa

pod Olszynką Grochowską była największą bitwą stoczoną podczas powstania.

Wojska polskie, liczące 36.000 dzielnie stawiło czoła przeważającym liczebnie

Rosjanom. I choć powstrzymano carską ofensywę na Warszawę, było to pyrrusowe

zwycięstwo. Zginęło prawie 7.000 powstańców, w większości doświadczonych

żołnierzy, zaprawionych w boju. Mimo że straty

Pomnik ku czci Bohaterów Olszynki Grochowskiej poległych dn. 25 lutego 1831

szybko uzupełniono, nie było to już to samo wojsko. Rosjanie również dotkliwe

odczuli starcie. Poległo niemal 10 tysięcy żołnierzy, a dowódca Iwan Dybicz zyskał w

prasie przezwisko Waldmarschall, ze względu na fakt, że jego wojsko po bitwie

musiało chować się w pobliskich lasach. Na pamiątkę bitwy ustawiona została tablica

z napisem "Przechodniu, powiedz współbraciom, że walczyliśmy mężnie i

umierali bez trwogi, ale z troską w sercu o losy Polski, losy przyszłych

pokoleń - o wasze losy". Widać tu wyraźne nawiązanie do pomnika poległych

Spartan w wąwozie termopilskim.

26 lutego zwołano z inicjatywy Rządu Narodowego posiedzienie Rady Wojennej, w

skład której weszli Adam Czartoryski i Stanisław Barzykowski, jako przedstawiciele

rządu, oraz wielu generałów. Jednogłośnie zdecydowano, że książę Radziwiłł się nie

sprawdził jako wódz narodu, dlatego został odwołany ze swojego stanowiska. Na jego

następcę zaproponowano dwóch kandydatów. Pierwszym był generał Jan Skrzynecki,

okryty chwałą po błyskotliwych posunięciach podczas bitwy grochowskiej. Drugim był

generał Krukowiecki, jednak ze względu na nieprzychylną opinię wśród posłów i

senatorów nie miał szans na objęcie dyktatury. 26 lutego wodzem naczelnym został

Skrzynecki. Krukowiecki, aby zapobiec konfliktowi kandydatów, został 3 marca

mianowany gubernatorem stolicy.

Pod koniec marca pułkownik Ignacy Prądzyński wysunął projekt uderzenia na korpus

gen. Rosena, liczący kilkanaście tysięcy żołnierzy i blisko 50 dział. Wódz naczelny pod

naciskiem rządu zaakceptował plan i ostatniego dnia miesiąca Polacy uderzyli na

Rosjan. Największym atutem Polaków było zaskoczenie. Straż przednia dowodzona

przez Geismara została kompletnie rozbita, również główne siły gen. Rosena doznały

sporego uszczerbku. Ofensywa polska doprowadziła do rozbicia rosyjskiego korpusu -

poległo 2 tysiące żołnierzy carskich, 9 tysięcy dostało się do niewoli. Straty Polaków

były przy tym wręcz śmieszne - niespełna 500 zabitych lub rannych.

Zwycięstwo to przeszło wszelkie oczekiwania. Prądzyński zaproponował, by

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: