PRZYCZYNY NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
SPIS TREŚCI
Rozdział 1 Ogólne pojęcie niepowodzeń szkolnych...................................................................3
Rozdział 2 Fazy niepowodzeń szkolnych...................................................................................4
Rozdział 3 Przyczyny niepowodzeń szkolnych..........................................................................5
Rozdział 4 Skutki niepowodzeń szkolnych................................................................................8
Rozdział 5 Typy uczniów wykazujących zaburzenia dynamiki procesów nerwowych.............9
- typ nadpobudliwy ekspansywny
- typ nadwrażliwy niespokojny
- typ zahamowany napięty emocjonalnie
- typ uczuciowo obojętny, spowolniały
Rozdział 6 Nadpobudliwość psychoruchowa i zaburzenia koncentracji uwagi (ADHD)........11
Rozdział 7 Rodzina...................................................................................................................13
- ogólne pojęcie rodziny
- funkcje rodziny
- struktura rodziny
- typy rodzin
- typy postaw rodzicielskich
Rozdział 8 Opis diagnostyczny.................................................................................................23
- charakterystyka
- sytuacja rodzinna
- sytuacja szkolna
Rozdział 9 Ocena diagnostyczna..............................................................................................26
- ocena przyporządkowująca
- ocena genetyczna
- ocena znaczenia
- ocena fazy
- ocena prognostyczna
Rozdział 10 Konkluzja..............................................................................................................28
- program działania
Bibliografia...............................................................................................................................29
Aneks........................................................................................................................................30Rozdział 1
OGÓLNE POJĘCIE NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
Niepowodzenie szkolnej jest to proces pojawiania się i utrwalania rozbieżności między celami edukacji a osiągnięciami szkolnymi uczniów oraz kształtowania się negatywnego stosunku młodzieży wobec wymagań szkoły[1], które są zgodne z celami edukacji uznawanymi w społeczeństwie oraz programami nauczania, które obowiązują.
Niepowodzeniem w uczeniu się jest rozbieżność ocen między wysiłkiem ucznia wkładanym w uczenie się (samoocena) a jego sukcesami szkolnymi ocenianymi przez nauczyciela[2].
Pojęcie niepowodzenia definiowane jest również jako stan w jakim znalazło się dziecko na skutek niespełnienia wymagań szkoły[3].
Niepowodzenia to proces trwający dłużej lub krócej, proces zaczynający się w momencie dla nikogo nie znanym, ale na pewno przełomowym w życiu dziecka[4].
Niepowodzenia szkolne mogą być jawne lub ukryte[5]. Niepowodzenia ukryte mają miejsce, gdy szkoła nie dostrzega braków w wiadomościach i umiejętnościach uczniów, pomimo, że braki te istnieją. Nie wykryte w porę i nie zlikwidowane niepowodzenia ukryte prowadzą do niepowodzeń jawnych, które szkoła dostrzega w postaci braków w opanowywanej przez ucznia wiedzy. Wyniki pracy oceniane są jako niedostateczne zazwyczaj, gdy wykryte braki mają charakter względnie trwały i są przejawem opóźnienia danego ucznia w nauce. Wczesne wykrycie opóźnienia umożliwia jego usunięcie i nie musi prowadzić do drugo- lub wieloroczności.
Drugo- i wieloroczność często prowadzi do odsiewu szkolnego, czyli do przerwania przez ucznia nauki w szkole przed jej ukończeniem. Odsiew prowadzi do wzrostu liczy osób o niepełnym wykształceniu.
Drugoroczność wywiera negatywny wpływ na uczniów, gdyż zniechęca ich do nauki, kształtuje niekorzystny stosunek do otoczenia, wywołuje kompleksy, prowadzi również do zahamowania prawidłowego rozwoju umysłowego.
Rozdział 2
FAZY NIEPOWODZEŃ SZKONYCH
- są wynikiem tego, że dziecko nie rozumie czegoś na lekcji, nie może nadążyć za jej tokiem
- pojawia się brak zainteresowania na lekcjach i w konsekwencji brak chęci do nauki
- pojawiają się pierwsze negatywne formy ustosunkowania się dziecka do szkoły
- braków jest tak dużo, że dziecko nie nadąża za tokiem nauki szkolnej
- pojawia się odpisywanie zadań domowych (czasem szkolnych)
- pozostawienie ucznia w tej samej klasie jest początkiem jego wykolejenia się, wyraźne zwichnięcie równowagi życiowej dziecka[6]
-
Rozdział 3
H. Grassel uważa, że postępy uczniów w nauce są determinowane przez następujące czynniki:
Czesław Kupisiewicz w książce pt. „Niepowodzenia dydaktyczne” dzieli przyczyny niepowodzeń szkolnych na:
1. Przyczyny ekonomiczno- społeczne
- jest to całokształt tych względnie trwałych warunków materialnych, społecznych i kulturalnych, które powodują niekorzystną sytuację życiową dzieci i młodzieży zarówno w środowisku rodzinnym, jak i pozaszkolnym[8]
- są to np.: złe warunki materialne i mieszkaniowe, rozpad struktury rodziny, niewłaściwa postawa rodziców wobec dziecka, brak zrozumienia dziecka itp.)
2. Przyczyny biopsychiczne
- są to zarówno zadatki wrodzone jak i warunki sprzyjające lub hamujące prawidłowy rozwój tych zadatków[9]
- np.: autonomiczna struktura mózgu, wady wymowy, wzroku, słuchu
3. Przyczyny pedagogiczne
- tkwią w procesie dydaktycznym, mogą być spowodowane niedostatecznym przygotowaniem nauczycieli, popełnianymi przez nich błędami dydaktycznymi oraz wadliwą postawą w stosunku do rodziców[10]
- np.: treść, formy, metody oraz środki wychowania i nauczania, warunki w jakich przebiega praca dydaktyczno –wychowawcza itp.
Jan Konopnicki wyróżnia następujące przyczyny niepowodzeń szkolnych:
Halina Filipczuk podaje następujący podział przyczyn niepowodzeń szkolnych:
1. Przyczyny wewnętrzne
- związane z rozwojem fizycznym i psychicznym dziecka, z jego indywidualnymi właściwościami
2. Przyczyny zewnętrzne
- należą do nich warunki życia dziecka, oddziaływanie otoczenia bliższego i dalszego, przede wszystkim opieka i praca wychowawcza, jaką zapewniają mu dwa najważniejsze środowiska: rodzina i szkoła[12]
Rozdział 4
SKUTKI NIEPOWODZEŃ SZKOLNYCH
Trwające długo niepowodzenia szkolne powodują:
- potęgowanie tych zaburzeń rozwojowych, które były pierwotną, główną lub wspierającą przyczyną niepowodzeń szkolnych
- wystąpienie nowych, które nie istniały w czasie pojawienia się pierwszych trudności i niepowodzeń szkolnych uczniów
- systematyczne pogarszanie się ogólnej sprawności umysłowej uczniów (obok narastania luk i potęgowania się braków w wiadomościach i umiejętnościach szkolnych)
- obniżenie zainteresowania nauką i spadek motywacji do osiągania sukcesów szkolnych
- obniżenie ogólnej odporności nerwowej uczniów, w szczególności ich tolerancji na stres
- narastanie konfliktów emocjonalno- uczuciowych w środowisku domowym uczniów (na tle złych postępów w nauce)
- narastanie konfliktów w środowisku szkolnym[13]
Rozdział 5
TYPY UCZNIÓW WYKAZUJĄCY ZABURZENIE DYNAMIKI PROCESÓW NERWOWYCH
1. Typ nadpobudliwy ekspansywny
- nadmierna ekspansja ruchowa oraz ogólny brak powściągu i samokontroli
- nadpobudliwość procesów poznawczych, która przejawia się głównie w postaci nadmiernego żywego odruchu orientacyjnego i braku powściągu myślowego[14]
- bardzo łatwo mogą powstawać zaburzenia emocjonalno- uczuciowe, jeśli trudności w nauce oraz zaburzenia zachowania nie zostaną w porę przezwyciężone
- ten typ dzieci wykazuje silną tendencję do reakcji agresywnych, w momencie zaistnienia konfliktu
- reakcje te w szybkim czasie mogą prowadzić do socjopatyzacji i wykolejenia
2. Typ nadwrażliwy niespokojny
- zaburzenia koncentracji uwagi z niepokojem ruchowym i nadmierną wrażliwością emocjonalną
- dzieci nadpobudliwe emocjonalnie, poznawczo i ruchowo
- zewnętrzne przejawy niepokoju ruchowego w postaci czynności dowolnych zanikają na rzecz mimowolnych wyładowań ruchowych
- zbyt silne napięcie emocjonalne łatwo dezorganizuje czynności poznawcze i ruchowe
- zbyt surowa dyscyplina wychowawcza bardzo szybko może prowadzić do powstawania nerwic i neurotycznych zaburzeń osobowości[15]
3. Typ zahamowany napięty emocjonalnie
- wybitnie wzmożona pobudliwość emocjonalna z jednoczesnym zahamowaniem sfery ruchowej
- zaburzenia w postaci dezorganizacji i zwolnienia procesów spostrzegania, myślenia i reprodukowania zapamiętanego materiału w sytuacjach emocjonalnego napięcia
- u podłoża tego typu zaburzeń leży dominacja korowego nad procesem pobudzenia, a także częste i liczne zderzenia tego hamowania z silnym pobudzeniem typu podkorowego
- wzmożone pod wpływem emocji napięcie mięśniowe zaburza precyzję ruchów, dlatego w sytuacjach trudnych dzieci te stają się niezręczne motorycznie[16]
- tego typu uczniowie bardzo szybko zapadają na nerwicę, która jest skutkiem niepowodzeń szkolnych, a nie ich przyczyną
- u dzieci tych można zaobserwować słabość pobudzenia i wtórną dominację hamowania
- w sferze ruchowej przybiera ona postać ogólnego zmniejszenia liczby, zakresu i szybkości ruchów, w sferze emocjonalnej występuje w formie obojętności uczuciowej, w sferze procesów poznawczych ma charakter ogólnie zwolnionego ich przebiegu
- cechy te są stałe i w niewielkim stopniu zależą od sytuacji, w jakiej dziecko się znajduje
- cechy te są efektem ogólnie osłabionej pobudliwości centralnego układu nerwowego[17]
Rozdział 6
NADPOBUDLIWOŚĆ PSYCHORUCHOWA I ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI (ADHAD)
ADHD (Attention Deficit Hiperactivity Disorder), czyli zespół nadpobudliwości psychoruchowej i zaburzenia koncentracji i uwagi ma podłoże genetyczne i dotyczy około 2% dzieci i młodzieży.
Nadpobudliwość psychoruchowa dotyczy zarówno sfery ruchowej, jak i psychicznej. Przejawia się w postaci wzmożonego pobudzenia ruchowego, w nadmiernej reaktywności emocjonalnej oraz specyficznych zaburzeniach uwagi.[18]
Nadmierna ruchliwość to najbardziej widoczny objaw nadpobudliwości. Przejawia się stałym niepokojem ruchowym dziecka (kręcenie się, bieganie, podskakiwanie, ciągłe zmiany pozycji, niemożność zachowania spokoju etc.).
Dzieci nadpobudliwe cechuje wzmożona wybuchowość, dokuczliwość, skłonność do bijatyk, niezdyscyplinowanie wobec dorosłych. Nie są one wytrwałe w zabawach i pracy. Są niecierpliwe, szybko się zniechęcają. Wykazują się zmiennością nastrojów przechodzących od radosnego podniecenia do smutku i gniewliwości.
Dzieci nadpobudliwe są mało odporne na sytuacje trudne, łatwo tracą zapał, zaczynają działać w sposób niezorganizowany, porzucają rozpoczęte zadania. Spowodowane jest to niezrównoważeniem emocjonalnym i niedojrzałością uczuciową.
Nadpobudliwość przejawia się także w działalności umysłowej dziecka. Pojawia się wzmożony odruch orientacyjny, który manifestuje się kierowaniem przez dziecko uwagi na każdy, płynący z otoczenia bodziec. Następstwem braku selektywności, wybiórczości w kierowaniu uwagą i trudności w koncentrowaniu się na określonym przedmiocie są często: zapominanie, roztargnienie, czy chaotyczność.
Dzieci nadpobudliwe mają problemy z wykonywaniem zadań, które wymagają planowania i syntetyzowania w myśleniu, a także z wykonywaniem czynności, które angażują funkcje wzrokowo- ruchowe. Powodowane jest to brakiem wytrwałości, trudnością koncentrowania uwagi i wahaniami w mobilizacji.
Dzieci, u których dominującym objawem jest nadmierna aktywność ruchowa są zawsze chętne do pomocy, ale chaotyczne, nieporządne i ulegają różnym zewnętrznym wpływom, które zmieniają kierunek zainteresowania.
Dzieci z nadruchliwością zawężoną do drobnych ruchów manipulacyjnych w obrębie własnego ciała charakteryzują się nasiloną emocjonalnością. W sytuacjach nowych wzrasta ich niepokój ruchowy. Mają również tendencje do unikania sytuacji konfliktowych, przyjmując postawę wycofującą. Jednocześnie wzrasta w nich niepokój ruchowy (zwiększająca się liczba drobnych ruchów).
Dzieci, u których dominuje nadpobudliwość emocjonalna wykazują gwałtowne i silne reakcje uczuciowe: są kłótliwe, łatwo się obrażają, popadają w konflikty, bywają płaczliwe lub wpadają w złość (ich reakcje nie są współmierne do przyczyn).
Ostatni podtyp dzieci nadpobudliwych to dzieci, u których możemy zaobserwować nadmierne pobudzenie przejawiające się we wszystkich zakresach. Dzieci te sprawiają najwięcej kłopotów wychowawczych, a przy dużym nasileniu objawów stają się pacjentami poradni zdrowia psychicznego.
Nadpobudliwość psychoruchowa jest więc zespołem powiązanych ze sobą objawów.[19] Zdarza się, że jedna grupa objawów dominuje nad inną, mniej nasiloną.
Oprócz typowych objawów nadpobudliwości wyróżniamy dwie grupy zaburzeń, które można stwierdzić u pewnej grupy dzieci nadpobudliwych. Zaburzenia te odgrywają ważną rolę w przystosowaniu się dziecka do wymagań otoczenia i mogą stać się dodatkowym czynnikiem utrudniającym czynności i prawidłowe funkcjonowanie w społeczeństwie.
Pierwsza grupa to objawy uznawane za wyraz zaburzeń nerwicowych (zaburzenia snu, lęki dzienne i nocne, moczenie się, jąkanie, tiki, natręctwa, onanizm). Drugi rodzaj zaburzeń to nieharmonijność rozwoju psychoruchowego, która polega na opóźnionym rozwoju niektórych funkcji psychicznych przy rozwoju innych odpowiednich do wieku. Te wybiórcze opóźnienia to fragmentaryczne deficyty rozwojowe, które przy normalnej inteligencji dziecka powodują specyficzne trudności w zakresie spostrzegania wzrokowego bądź słuchowego lub przejawiają się w niższym poziomie sprawności ruchowej dziecka.[20]
...
gosicka