bezrobocie przyczyny i skutki.doc

BEZROBOCIE

przyczyny, skutki

i sposoby przeciwdziałania

              „Z pracy swojej ma człowiek pożywać chleb codzienny i poprzez pracę ma się przyczyniać do ciągłego rozwoju nauki i techniki, a zwłaszcza do nieustannego podnoszenia poziomu kulturalnego i moralnego społeczeństwa, w którym żyje jako człowiek braterskiej wspólnoty. (...) Praca wyróżnia go wśród reszty stworzeń, których działalności związanej z utrzymaniem życia nie można nazywać pracą – tylko człowiek jest do niej zdolny(...) Jan Paweł II : „O pracy ludzkiej”

              Praca jest to celowa i świadoma działalność człowieka, w procesie której przekształca on przedmioty pracy i przystosowuje je do zaspokojenia swoich potrzeb za pomocą narzędzi pracy; jest to jeden z najważniejszych czynników wytwórczych. Praca jest więc elementem życia człowieka, odgrywa w nim ważną rolę i na ogół towarzyszy każdemu. Spełnia różne funkcje stanowiąc:

-          sposób zaspakajania rozmaitych potrzeb człowieka (materialnych i niematerialnych),

-          czynnik rozwijający człowieka (zarówno umysłowo, jak i fizycznie),

-          źródło zadowolenia z siebie i satysfakcji z dokonań ,

-          czynnik łączący ludzi, skupiający ich wokół jakiegoś problemu do rozwiązania,

-          czynnik tworzący nowe wartości,

-          narzędzie wykorzystywania przyrody i przekształcania świata zgodnie z potrzebami ludzi,

-          sposób uzyskania określonej, upragnionej pozycji społecznej i prestiżu.

              Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na :

a)      ludność aktywną zawodowo  określaną zasobami siły roboczej, obejmującą wszystkich pracujących  w gospodarce oraz nie pracujących , ale mogących pracować, deklarujących chęć podjęcia pracy, a w danym okresie nie mogących jej znaleźć.

a)      ludność bierną zawodowo skupiającą ludzi, którzy nie pracują i nie chcą pracować lub nie mogą pracować.

              Rynek pracy to obszar działania, w którym dochodzi do konfrontacji wolnych zasobów siły roboczej z ofertą miejsc pracy. Obszar ten określany jest wzajemnym oddziaływaniem popytu i podaży siły roboczej. Popyt na siłę roboczą oznacza zapotrzebowanie na pracę ludzką, zależy w głównej mierze od wielkości nakładów na inwestycje, w wyniku których powstają nowe miejsca pracy oraz od ubytków w zatrudnieniu spowodowane np. odejściem na emeryturę, urlopem, zgonem itp. Popyt na siłę roboczą kształtują też  potrzeby związane z jakością pracy ludzkiej, kwalifikacjami, zawodami, płcią itp. Podaż siły roboczej równa się liczbie osób zdolnych do pracy i gotowych podjąć pracę za określone wynagrodzenie i inne korzyści (np. socjalno-bytowej) ogólnie przyjęte. Podaż siły roboczej zależy przede wszystkim od wielkości przyrostu naturalnego. Następnym czynnikiem kształtującym podaż, lecz już w znacznie mniejszym stopniu jest poziom płac i polityka płacowa, ponieważ część osób dotąd nie pracujących jest skłonna podjąć zatrudnienie dopiero wtedy, gdy płaca osiągnie odpowiedni poziom. Równowaga na rynku pracy występuje jeżeli popyt na siłę roboczą jest równy podaży siły roboczej. Brak tej równowagi powoduje bezrobocie, jeżeli podaż przewyższa popyt, bądź niedobór siły roboczej jeśli popyt przewyższa podaż.

              Bezrobocie jest to sytuacja, w której ludzie mogący i chcący pracować, przy stawkach płacy oferowanych na rynku, poszukują pracy, ale nie są w stanie jej znaleźć.

Bezrobotny to człowiek w wieku produkcyjnym, zarejestrowany w urzędzie pracy, który nie pracuje, poszukuje pracy i nie może jej otrzymać przy istniejących stawkach płac. Za bezrobotnego może zostać uznana osoba, która:

-          jest zarejestrowana we właściwym  dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy,

-          jest zdolna i gotowa do podjęcia zatrudnienia w pewnym wymiarze czasu pracy,

-          nie uczy się w systemie dziennym,

-          ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodszych absolwentów,

-          nie przekroczyła 60 lat (kobieta) lub 65 (mężczyzna),

-          nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej,

-          nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej,

-          nie podjęła poza rolniczej działalności gospodarczej,

-          nie jest tymczasowo aresztowana lub nie odbywa kary pozbawienia wolności.

Biorąc pod uwagę ogólny podział bezrobocia można wyróżnić:

-          bezrobocie jawne – rejestrowane w statystykach

-          bezrobocie ukryte – nie uwzględniane w statystykach, widoczne zwłaszcza na wsi, o bezrobociu ukrytym można mówić wtedy, gdy formalnie bierna zawodowo ludność nie ma szansy na znalezienie pracy lub gdy osoby pracują, ale nie są w pełni wykorzystane ich możliwości np. dwie zatrudnione osoby wykonują pracę, której z powodzeniem wykonałoby jeden pracownik

Masowe bezrobocie jest typowe dla obszarów głębokich kryzysów gospodarczych, kiedy podaż globalna dóbr i usług na rynku jest dużo wyższa od popytu globalnego. Przedsiębiorstwa mają wtedy problemy ze sprzedażą swoich towarów. Jedynym wyjściem jest wówczas zmniejszenie produkcji – gdy zmniejsza się produkcja maleje także zapotrzebowanie na pracowników, których się zwalnia. Ludzie zwolnieni z pracy nie otrzymują już płac, dokonują mniejszych zakupów, a sprzedawcy muszą ograniczyć zamówienia u pracodawców. Wobec trudności ze zbytem wytworzonych dóbr przedsiębiorstwa ponownie zwalniają swoich pracowników. W ten sposób działa mechanizm kryzysu, który prowadzi do rozwoju bezrobocia.

Ze względu na przyczynę możemy wyróżnić następujące rodzaje bezrobocia:

a)      Bezrobocie cykliczne – wywołane jest przez spadki koniunktury gospodarczej tzn. przez szeroko zakrojoną obniżką ogólnego poziomu wydatków w gospodarce. Bezrobocie cykliczne dotyka całą gospodarkę narodową, ludzi o różnym poziomie wykształcenia, różnych zawodów, w różnych regionach krajów. Występuje wówczas, gdy popyt globalny spada, zmniejsza się produkcja, występuje więc recesja gospodarcza, która pociąga za sobą spadek popytu na siłę roboczą.

„Keynesowska teoria” przyczyn przymusowego bezrobocia uznaje, że jest ono wywołane niedostatecznym popytem konsumpcyjnym i inwestycyjnym, powodując niski stopień wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych. Ponieważ skala popytu globalnego ulega koniunkturalnym wahaniom, ten typ bezrobocia nazywany jest bezrobociem koniunkturalnym lub cyklicznym. Jest to najgroźniejszy rodzaj bezrobocia dla gospodarki każdego kraju.

b)     Bezrobocie strukturalne – spowodowane jest potrzebą znacznych zmian kwalifikacji pracowników, wywołanych innowacjami technologicznymi lub zmianami względnej konkurencyjności danej gałęzi. Źródłem tego typu bezrobocia jest również upadek niektórych branż czy gałęzi, zmiana struktury gospodarki narodowej, między innymi pod wpływem zmiany struktury popytu. Bezrobocie strukturalne pojawia się również, gdy w określonych regionach kraju lub gałęziach występuje zastój gospodarczy i następujące nowe roczniki w wieku zdolności do pracy nie mogą znaleźć zatrudnienia.

c)      Bezrobocie frykcyjne (płynne) – występuje wtedy, gdy ludzie przechodzą z jednego miejsca pracy na drugie, wymagające podobnych kwalifikacji.  Bezrobocie to dotyczy zwłaszcza młodszej generacji pracowników, którzy w poszukiwaniu dla siebie odpowiedniej pracy zmieniają kilkakrotnie miejsce swego zatrudnienia. Brak doskonałej informacji o możliwościach zatrudnienia, formalności niezbędne z zatrudnieniem, konieczność przekwalifikowania – wszystko to powoduje, że ludzie czasowo są bezrobotni.

d)     Bezrobocie sezonowe – wynika z sezonowej produkcji w niektórych dziedzinach gospodarki bezpośrednio bądź pośrednio uzależnionych od warunków klimatycznych. Przykładem są niektóre usługi turystyczne, budownictwo, prace polowe w rolnictwie. Sezonowe natężenie prac daje zatrudnienie osobom o określonych zawodach, ale w sezonach „martwych” rynek nie oferuje dla nich miejsc pracy np. sezonowo bezrobotnym może być robotnik wodny, instruktor narciarstwa, ogrodnik.

              Przyczyny bezrobocia są bardzo różne. Na ogół wskazuje się na liberalizację handlu zagranicznego, wdrażanie nowych technologii praco-oszczędnych oraz nadmiernie opiekuńcze rozwiązania socjalne w Europie Zachodniej, w której stopa bezrobocia jest znacznie wyższa niż w USA oraz w Japonii. Główną przyczyną wysokiego bezrobocia  w Europie Zachodniej są zmiany strukturalne. Polegają one na tym, że pracochłonne dziedziny gospodarki przenosi się do krajów o taniej sile roboczej, a pozostawia te, które wymagają wysokiej techniki, kreatywności oraz wysokich kwalifikacji.

              Bezrobocie jest jednym z najpoważniejszych i największych problemów gospodarczych naszego kraju.  Jest zjawiskiem negatywnym, gdyż oznacza marnotrawstwo zasobów siły roboczej (czynników wytwórczych). Bezrobotni nie wytwarzają dóbr i usług, ale uczestniczą w ich podziale. Otrzymują zasiłki wypłacane z budżetu państwa, który dodatkowo ponosi straty z tytułu nie płaconych przez bezrobotnych podatków. Bezrobocie prowadzi do pogorszenia warunków życiowych bezrobotnych i ich rodzin, do stopniowej utraty kwalifikacji, frustracji i zjawisk patologicznych. Bezrobocie wywiera również skutki pozytywne, jeżeli prowadzi do zachowania elastyczności podaży siły roboczej, umacniania dyscypliny pracy oraz hamowania nadmiernego wzrostu płac. Bezrobocie jest niewątpliwie jednym z najpoważniejszych problemów współczesnych gospodarek. Pomimo, że bezpośrednio dotyczy ono względnie małej części ludności, to z konsekwencjami musi borykać się całe społeczeństwo. 

              Społeczne skutki bezrobocia są bardzo znaczące. Brak miejsc pracy, złe warunki życia i środowiska, bieda i izolacja prowadzą do powstania na takich obszarach tzw. wspólnot rozpaczy. Ludzie tacy nie mają ani nadziei na przyszłość, ani dość środków do życia. Im dłużej ktoś pozostaje bez pracy, tym mniej staje się interesujący dla pracodawców, ponieważ jego umiejętności i doświadczenie stopniowo się dezaktualizują. Wynika to także z uprzedzenia  pracodawców  do ludzi żyjących przez dłuższy czas z zasiłku lub z zapomogi społecznej. Nawet gdy bezrobocie ulega zmniejszeniu, pojawiające się nowe miejsca pracy otrzymują przeważnie osoby bezrobotne dopiero od niedawna, młode i cieszące się dobrym zdrowiem. Trudności ze znalezieniem pracy mają również absolwenci, którzy chcą podjąć pierwszą pracę w swoim życiu. Wynika to z braku miejsc pracy. Pracodawca najczęściej woli zatrudnić osobę bardziej doświadczoną i ze stażem pracy, niż osobę, która nie pracowała w tym zawodzie.

Bezrobocie jest poważnym problemem polskich rodzin. Powoduje ono, że ludzie nie mają środków do życia i utrzymania. Początkowo żyją nadzieją na lepsze jutro i korzystają z zasiłków dla bezrobotnych. Później w miarę upływu czasu pozostawania bez pracy wpadają w „rozpacz nędzy”. 

              Rząd stara się złagodzić skutki bezrobocia  oraz je ograniczyć stosując aktywne i pasywne środki zaradcze.

Do środków aktywnych zalicza się:

-          organizację prac interwencyjnych, publicznych i sezonowych,

-          ochronę istniejących miejsc pracy oraz tworzenie nowych przedsiębiorstw,

-          organizowanie kursów dokształcających lub zmieniających kwalifikacje,

-          udzielanie pożyczek na rozpoczęcie przez bezrobotnych własnej działalności,

-          organizację zatrudnienia u pracodawców zagranicznych.

Do środków pasywnych zalicza się:

-          uruchamianie  osłony socjalnej dla bezrobotnych,

-          promowanie pracy w niepełnym wymiarze godzin,

-          obniżenie wieku emerytalnego.

Podstawowym instrumentem ekonomicznego łagodzenia skutków i rozmiaru bezrobocia w Polsce jest Fundusz Pracy. Środki tego funduszu pochodzą z budżetu państwa i są przeznaczone głównie na zasiłki dla bezrobotnych. Aktywne i obowiązkowe działanie organów państwa w zakresie zatrudnienia, przeciwdziałaniu bezrobociu i łagodzeniu jego skutków, realizowane w różnych formach w szczególności poprzez pośrednictwo pracy, poradnictwo zawodowe, kluby pracy, szkolenie bezrobotnych, organizowanie dodatkowych miejsc pracy oraz pomoc finansową pracodawcom w zakresie określonym w ustawie, organizowaniu prac interwencyjnych a także robót publicznych, udzielanie pożyczek z Funduszu Pracy na podjęcie działalności na własny rachunek, przyznawanie zasiłków dla bezrobotnych, stypendiów dla absolwentów, przyznawanie zasiłków szkoleniowych i uruchamianie programów specjalnych. Szczególną formą przeciwdziałania skutkom bezrobocia są różnego rodzaju ulgi podatkowe przyznawane przez organy gminy oraz powszechna ulga w podatku dochodowym zarówno osób fizycznych jak i osób prawnych z tytułu poniesionych inwestycji w gminach zagrożonych szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym leży w kompetencji Rady Ministrów. Powszechnie za najskuteczniejszą formę przeciwdziałania bezrobociu uważa się skierowanie na szkolenie zawodowe oraz zatrudnienie przy pracach interwencyjnych i robotach publicznych.  

              System pośrednictwa pracy – jest jednym z elementów oddziaływania na rynek pracy. Konwencja i zalecenia Międzynarodowej Organizacji Pracy (MOP) preferuje publiczne instytucje pośrednictwa pracy oraz przewidują likwidacje płatnych biur pośrednictwa pracy lub poddanie ich daleko idącej kontroli ze strony urzędów publicznych lub państwowych. W Polsce pośrednictwo pracy realizowane jest głównie poprzez  wojewódzkie i powiatowe urzędy pracy. Ma ono na celu pomoc osobom bezrobotnym i poszukującym pracy w znalezieniu odpowiedniej pracy. Pośrednictwo pracy realizowane jest w różnych formach:

-          Pośrednictwo półotwarte - informacje o wolnych miejscach pracy są dostępne dla większej liczby kandydatów do pracy, ponieważ nazwa firmy i jej adres są umieszczone w eksponowanej ofercie. Kandydaci do pracy, po rozmowie kwalifikacyjnej z pośrednikiem pracy, kierowani są do pracodawcy, który dokonuje wyboru pracownika

-          Pośrednictwo otwarte - oferta pracy eksponowana w miejscach publicznych jest specjalnie, szczegółowo opracowana; osoby zainteresowane same kontaktują się z pracodawcą, który przeprowadza rozmowy kwalifikacyjne i wybiera pracowników.

-          Pośrednictwo szybkie - ma zastosowanie, gdy pracodawca potrzebuje pracownika "od zaraz", niezależnie od kwalifikacji kandydatów; pracodawca wybiera pracowników spośród dużej liczby kandydatów

-          Pośrednictwo pracy na stanowiska wymagające szczególnych predyspozycji psychofizycznych - dokonywane jest w przypadku poszukiwania przez pracodawców kandydatów do pracy, w stosunku do których istnieją specjalne wymagania. Dobór kandydatów polega na przeprowadzeniu specjalistycznych badań przydatności zawodowej (za zgodą kandydata). Wyboru dokonuje pracodawca.

-          Giełdy pracy - organizowane są w sytuacji, gdy istnieje potrzeba spotkania pracodawcy z większą grupą poszukujących pracy, najczęściej w tym samym zawodzie; urzędy przekazują informację o giełdzie, terminie i miejscu spotkania. Pracodawcy wybierają pracowników spośród uczestników giełdy.

-          Targi pracy - spotkania większej ilości pracowników i osób zainteresowanych podjęciem pracy, trwające 1-2 dni, oferujące na specjalnych stoiskach zorganizowanych przez pracodawców - różne miejsca pracy.

-          Sklepy z pracą - działają na zasadzie udostępniania ofert w takim miejscu miasta, gdzie występuje intensywny ruch pieszy; celem sklepu jest zwiększenie dostępu pracodawców i poszukujących pracy do ofert pracy, bez konieczności wizyty w urzędzie pracy.

...