ja2.doc

Psychologia osobowości/ osobowość a działanie- poznawcze konstruowanie przyszłości/ mat. autorskie, A. Chryc- Gawrychowska

wyznaczniki planów życiowych

Plan życiowy to stworzony lub dowolnie wybrany przez jednostkę ważny cel główny powiązany z szeregiem celów

pomocniczych i ogólnych zasad operacjonalizacji tych celów. Plany życiowe różnią się od planów pojedynczych działań tym,

że obejmują znacznie szerszy zakres aktywności jednostki, dotyczą aktywności bardziej treściowo różnorodnej, rozłożonej w dłuższym

czasie, mającym dla jednostki ważniejsze znaczenie.

Uwarunkowania podstawowe:

·         Wiek:

o         plany życiowe zaczynają powstawać w okresie dojrzewania;

o         wraz z nim wzrasta zainteresowanie przyszłością, zdolność do planowania, realistyczność planów;

o         konkretyzowanie się planów życiowych w trakcie przejścia z dorastania w dorosłość; stabilizacja we wczesnej dorosłości;

o         realizacja: drugi etap dorosłości;

·         płeć:

o         związek z oddziaływaniami społ.-kulturowymi (kobiety są ogólnie bardziej zorientowane na rodzinę, mężczyźni na cele

ekonomiczne);

·         poziom inteligencji – (bardziej inteligentne dzieci są zainteresowane przyszłą edukacją, mniej inteligentne przyszłym zawodem);

·         temperament- wpływ na:

o         szczegółowość planów,

o         sposób posługiwania się planem w trakcie czynności realizacyjnych;

o         trudność wybieranych celów i ich realistyczność (reaktywność);

o         zadowolenie z planu, poczucie kontroli, PWS, poziom stresu (neurotyzm);

o         samodzielność, plastyczność (ekstrawersja)

·         potrzeby:

o         np. osoby o wysokiej potrzebie niezależności tworzą średnio więcej planów życiowych;

o         ekspansyjność realizacyjna: koreluje z potrzebą osiągnięć oraz potrzebą dominacji;

·         wzór zachowania A vs B: A wybierają cele trudniejsze, są bardziej w ekspansyjność realizacyjna; trwałe i efektywne w działaniu;

·         czynniki społeczne (miejsce zamieszkania, wykształcenie i dochody rodziców itp.).

dążenia a dobrostan psychiczny:

·         (Emmons) wysoka proporcja dążeń do bliskości z innymi w porównaniu do całości dążeń dodatnio wpływa na dobrostan;

odwrotna zależność w przypadku przewagi dążeń do władzy i osiągnięć- uzależnienie szczęścia od okoliczności zewnętrznych;

·         cele  nastawione na unikanie- więcej negatywnych emocji; cele nastawione na dążenie- wyższy dobrostan psychiczny;

·         poziom specyfikacji celu: wysoki poziom= niższy dobrostan; niski= wyższy dobrostan i kłopoty zdrowotne;

·         zakres celu: punktowcy- mniejszy dobrostan, większa wytrwałość, sztywność; przedziałowy- wyższy dobrostan, mniejsza

wytrwałość;

·         integracja dążeń:

o         kongruencja- stopień autonomii dążeń: im wyższa, tym większy dobrostan, lepsze przystosowanie, samoaktualizacja,

otwartość, wyższa samoocena, wyższy poziom koherencji dążeń;

o         koherencja:

ü  horyzontalna: stopień wspomagania realizowania celu innymi czynnościami nastawionymi na cele na tym samym

poziomie;

ü  wertykalna: stopień, w jakim cele proksymalne odnoszą się do dystalnych;

ü  tendencja do doświadczania i podtrzymywania poczucia kontroli nad swoim życiem jest mechanizmem

zapewniającym integrację osobowości.

Pobudzenie motywacji kontroli:

towarzyszy jej przestrój poznawczy, zwiększenie ostrożności przy wyciąganiu wniosków, systematyzowanie strategii zbierania informacji.

Delegowanie kontroli:

·         przekazywanie kontroli w warunkach poczucia braku kompetencji w sytuacji zadaniowej komuś spostrzeganemu jako bardziej

kompetentny;

·         przekazywanie kontroli, gdy efekty działań są wątpliwe moralnie.

reaktancja psychologiczna- dążenie do przywraca zdolności wyboru, jeżeli jest ona zagrożona przez kogoś, jednostka czuje

że ktoś jej coś narzuca, czegoś jej zakazuje. Następuje:

·         wzrost atrakcyjności zachowania zagrożonego,

·         tendencja do jego podejmowania,

·         tendencja do atakowania źródła zagrożenia.

Orientacja przyszłościowa i odraczanie gratyfikacji- Dollard i Miller. Mischel: umiejętność ta wiąże się z:

·         wiekiem- wiąże się to min. z osiąganiem dojrzałości emocjonalnej i poznawczej;

·         świadomym poziomem funkcjonowania I posługiwaniem się pojęciami (myślenie abstrakcyjne, oderwane od aktualnego kontekstu);

·         umiejętnością ujęcia doświadczenia i swojego ja w perspektywie czasowej: różnice indywidualne w tendencji do koncentrowania

się na danym obszarze czasowym (orientacja na przeszłość, teraźniejszość lub przyszłość);

·         inteligencją- zależność wprost: im wyższa inteligencja, tym bardziej prawdopodobna orientacja na przyszłość;

·         dojrzałością emocjonalną- jw.;

·         orientacją na osiągnięcia,

·         społeczną odpowiedzialnością,

·         społecznym przystosowaniem,

·         odpornością na pokusy,

·         warunkami społeczno- kulturalnymi i wychowawczymi,

·         wyniki badań dały kontinuum:

o         osoby wybierające większe i bardziej odległe w czasie nagrody:

ü  orientacja na przyszłość,

ü  staranne planowanie,

ü  wysoka samokontrola

ü  wysoka motywacja osiągnięć

o         osoby preferujące bezpośrednią gratyfikację:

ü  koncentracja na teraźniejszości

ü  impulsywność).

·         Ważne jest koncentrowanie się na informacyjnych, a nie na motywacyjnych aspektach bodźców.

motywacja wewnętrzna- pojęcie stworzone przez Deciego:

·         u jej podstaw leży potrzeba autodeterminacji, bycia czynnikiem sprawczym;

·         czerpanie zadowolenia z samego wykonywania czynności, nie tylko z tego, że prowadzi ona do jakiegoś z celów: różnice

indywidualne między ludźmi- oddalenie celu w czasie nie obniża motywacji

·         Deci: ludzie w sytuacji stosowania kar i nagród, ograniczeń, nadzoru spostrzegają przyczyny swoich działań na zewnątrz,

motywacja wewnętrzna wzrasta wraz:

o         ze wzrostem poczucia kompetencji;

o         z możliwością dokonywania wyboru- decydowaniem o tym, co się chce robić;

o         uzyskiwaniem sukcesów w takich działaniach.

·         Silna autodeterminacja- spostrzeganie siebie jako przyczyny działania.

·         nagrody osłabiają motywację wewnętrzną najsilniej, gdy silnie zaakcentowany jest ich kontrolujący aspekt; gdy podkreślona jest

ich funkcja informacyjna, nie ma takich efektów.

zainteresowania są ważnym składnikiem motywacji wewnętrznej, to specyficzne nastawienia poznawcze, którym towarzyszą

emocje pozytywne:

·         skłonność do selektywnego kierowania uwagi na pewne obiekty,

·         gotowość do intelektualnego zajmowania się czymś,

·         dążność do poznania otaczającego świata.

·         Cechy zainteresowań:

o         treść,

o         siła- częstość aktów poznawczych- jak często i jak konsekwentnie ktoś zajmuje się swoimi zainteresowaniami,

o         zakres- stopień ogólności,

o         trwałość- czas ich utrzymywania się (silniejsze i ogólniejsze są zazwyczaj trwalsze)- zmieniają się w trakcie życia,

o         struktura:

ü  jednokierunkowe: wokół jednej dziedziny;

ü  dwuogniskowe: dwie niezwiązane ze sobą dziedziny;

ü  wielostronne- zogniskowane: wiele dziedzin, skupiających się wokół jakiejś najważniejszej;

ü  ...