Andrzej Nowicki - Wykłady o krytyce religii w Polsce.pdf - Ciemna strona historii chrześcijaństwa - z_grajan50

Okładkę projektował JERZY ZBIJEWSKI

Redaktor DANUTA KUŁAKOWSKA

UWAGA!

- w elektronicznej wersji uwzględniono kilka poprawek autora książki w stosunku do

wydania papierowego; są one zaznaczone na czerwono ,

- szukając informacji o konkretnej osobie, skorzystaj ze skorowidzu nazwisk, bo błędy

skanowania zostały tam dokładnie poprawione,

- by ułatwić korzystanie ze skorowidzu zachowano numery nieparzystych stron z wersji

papierowej książki. (dop. redakcji)

(skanowanie legaba; www.legaba.prv.pl)

WSTĘP

l. Wkład Polaków do dziejów krytyki religii

Zbadać intelektualną wartość wkładu myśli polskiej do dziejów ateizmu — to

zasadniczy cel studiów nad dziejami krytyki religii w Polsce. Ale nauki takiej jeszcze

nie ma, warunkiem jej pojawienia się jest rozpoczęcie prac wstępnych nad

zbudowaniem warsztatu naukowego do -takich studiów, a więc przede wszystkim

sporządzenie bibliografii zarówno tekstów, jak opracowań, uwzględniającej nie tylko

książki, ale i artykuły w czasopismach, rękopisy i korespondencję; następnie —

słownika biograficznego wszystkich polskich autorów prac ateistycznych i krytycznych

wobec religii; dalej — opracowanie zbioru zasadniczych tekstów; i wreszcie — co

najmniej kilkudziesięciu monografii poświęconych głównym postaciom. Pełny, syn-

tetyczny zarys dziejów krytyki religii w Polsce, który by wydobywał to, co w tych

dziejach oryginalne i najbardziej wartościowe, może być dopiero końcowym rezultatem

kilkudziesięciu lat intensywnej pracy poważnego zespołu historyków ateizmu,

umiejących nie tylko odkrywać interesujące teksty, ale również prawidłowo

interpretować je — w ścisłym powiązaniu z dziejami poszczególnych nauk, filozofii,

literatury oraz walk społecznych i politycznych.

Pewne prace wstępne zostały podjęte przez istniejącą od roku 1959 Pracownię Historii

Filozofii i Krytyki Religii w Polskim Towarzystwie Religioznawczym oraz utworzony

w październiku 1962 roku Zespół Historii i Teorii Ateizmu w Instytucie Filozofii i

Socjologii Polskiej Akademii Nauk. Na zebraniach Pracowni i Zespołu były już

wielokrotnie dyskutowane nie tylko zagadnienia szczegółowe, lecz także węzłowe

problemy metodologii historii krytyki religii, pewne ogólne zasady periodyzacji i klasy-

fikacji materiału oraz przewodnie myśli krytyki religii w poszczególnych okresach

historycznych i prądach umysłowych. Wiadomo wprawdzie, że adekwatna wizja całości

powstać może dopiero na bazie opracowań szczegółowych, ale z drugiej strony — owe

opracowania szczegółowe wymagają koniecznie posiadania jakiejś przybliżonej choćby

i hipotetycznej wizji całościowej, która umożliwia odkrycie istotnego sensu

poszczególnych elementów.

Zadaniem niniejszej książki jest takie właśnie — jak najbardziej wstępne i

hipotetyczne — naszkicowanie całościowej wizji tego, co wydaje się najważniejsze w

dziejach rozwoju polskiej krytycznej refleksji o religii. Ta całościowa wizja powinna

ułatwić uchwycenie właściwego sensu poszczególnych elementów, których gruntowna

analiza prowadzić będzie z kolei do poprawiania i bardziej precyzyjnego ujmowania

obrazu całości. W okresie, kiedy nauka o dziejach ateizmu w Polsce dopiero się rodzi,

książka niniejsza musi być w znacznej mierze jedynie brulionową wersją programu

badań, sygnalizującą problemy i wskazującą tereny badawcze szczególnie warte

przebadania.

Pamiętając o zasadniczym celu badań, przy układaniu tej książki dokonałem poważnej

selekcji materiału, koncentrując się na wybranych okresach, postaciach i problemach i

wydobywając przede wszystkim te treści, które do dzisiejszego dnia zachowały wartość

i zdolność pobudzania nas do dalszego myślenia. Chodziło mi bowiem nie tyle o za-

poznanie czytelnika z bogactwem zebranych dotychczas materiałów bibliograficznych i

biograficznych, co o wyeksponowanie takich myśli, które będą budziły niepokój

intelektualny i w ten sposób wyzwalały energię myślową czytelników.

2. Dyrektywy metodologiczne historii krytyki religii

Jedną z najbardziej charakterystycznych cech głównego trzonu polskich prac zarówno

religioznawczych, jak ateo-znawczych ostatnich kilku lat jest nieustanna obecność

refleksji metodologicznej w procesie konkretnego badania.

Wybierając określony obszar badawczy, chcemy zdawać sobie dokładnie sprawę z jego

granic, sąsiedztw, specyfiki i stopnia zagospodarowania przez dotychczasowych

badaczy oraz z racji, które skłoniły nas do wyboru właśnie tego obszaru. Posługując się

określonym narzędziem badawczym, staramy się dobrze poznać cały zbiór narzędzi

mogących służyć do tego celu, żeby wybrać narzędzie najbardziej odpowiednie i

stosować je zgodnie z najlepszą techniką posługiwania się nim. Wyodrębniając to, co

naszym zdaniem jest najistotniejsze, staramy się czynić to w oparciu o kryteria jak

najbardziej obiektywne, aby móc rzetelnie uzasadnić nasz sposób wyodrębniania tego,

co obiektywnie centralne lub z jakichś innych względów szczególnie doniosłe.

Przede wszystkim zaś — dla ułatwienia sobie kontroli nad sposobem organizowania i

analizowania materiału — staramy się dokładnie sformułować naczelne dyrektywy

metodologiczne, których powinniśmy się trzymać. Dyrektywy te można sobie

formułować dla samego siebie, a czytelnikowi przedstawiać tylko osiągnięte wyniki.

Chyba że chciałoby się usłyszeć głosy krytyczne nie tylko o samych twierdzeniach

zawartych w tej książce, ale również o sposobie dochodzenia do nich, a więc o

zastosowanej tu metodzie uprawiania dziejów krytyki religii. Wówczas przedstawienie

tych dyrektyw ułatwiłoby czytelnikowi konfrontację tekstu z intencjami i sposobem

pracy autora. Otóż wydaje się, że dla dobra rodzącej się nauki należy to uczynić, a więc

przynajmniej wypunktować najważniejsze zasady pracy.

A zatem pomijając oczywiście te dyrektywy, które odnoszą się do wszystkich nauk

humanistycznych, i rezygnując tu z referowania znanych zasad materializmu dialek-

tycznego i historycznego, a koncentrując się tylko na tych dyrektywach, które mają

szczególne znaczenie dla prawidłowego przedstawienia dziejów rozwoju myśli

ateistycznej, należy:

l. Przy rozpatrywaniu konkretnej wypowiedzi na temat religii dążyć do odkrycia, na

jakie pytanie stanowi ona odpowiedź, a więc dążyć do włączenia danej wypowiedzi we

właściwy kontekst historycznie umiejscowionego sporu, ponieważ właśnie ten kontekst

wskazuje na istotny sens badanej przez nas wypowiedzi.

2. Dla lepszego zrozumienia badanej wypowiedzi — ustalić, przeciw czemu i

konkretnie przeciw komu została ona wymierzona, a jednocześnie:

3. Za czym i za kim autor się wypowiada, czyli do jakiej grupy ludzi włącza się tą

swoją wypowiedzią.

4. W każdym okresie historycznym należy wyodrębnić centralną problematykę, a

więc najważniejsze pytania i najważniejsze zadania postawione przed danym

pokoleniem do rozwiązania, a następnie ustalić, w jakim stosunku badane przez nas

wypowiedzi znajdują się do owej problematyki centralnej, bo to przede wszystkim

określa rangę ich doniosłości.

5. Należy wydobyć i eksponować przede wszystkim te myśli, które stanowiły

odpowiedź na centralne pytania danej epoki i przyczyniały się do rozwiązania jej

głównych zadań — zarówno społeczno-politycznych, jak naukowych i filozoficznych.

6. Przy badaniu konkretnej wypowiedzi na temat religii należy odkryć i ujawnić jej

przesłanki, sposób ich gromadzenia i wyciągania z nich wniosków, ponieważ in-

telektualna wartość uogólnienia zależy w znacznej mierze od bogactwa przestanek, na

których zostało ono oparte, i od prawidłowego sposobu rozumowania prowadzącego do

odkrywania prawd.

7. W szczególności przy badaniu związków zachodzących między dziejami krytycznej

refleksji o religii a dziejami konkretnej nauki należy zwracać uwagę na to, czy badany

przez nas myśliciel znał daną naukę od wewnątrz i posuwał ją swoją pracą badawczą

naprzód, czy też był tylko popularyzatorem, który wyciągał wnioski światopoglądowe z

cudzych badań.

8. Przy badaniu związków zachodzących między dziejami krytyki religii a dziejami

rozwoju postępowej myśli społeczno-politycznej należy badać stopień rzeczywistego

zaangażowania danego myśliciela w działalność na rzecz przebudowy społecznej; nie

mają racji ci, którzy postulują, aby nie zwracać uwagi na to, kto mówi, tylko na to, c o

mówi — stanowisko takie zakłada bowiem, że zdania posiadają jakiś własny, „idealny"

sens w oderwaniu od tego, kto i w jakich okolicznościach je wypowiada; tymczasem,

Andrzej Nowicki - Wykłady o krytyce religii w Polsce.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: