Isabel Allende - Dom duchów.pdf - Inne Ebooki - Gordon72

ISABEL ALLENDE

Dom Duchów

(tłum. Zbigniew Marcin Kowalewski)

Tytuł oryginału: La casa de los espiritus

1982

Wydanie polskie 2003

Mojej matce, babce i innym niezwykłym kobietom ivystępującym w tej opowieści

I. A.

W końcu jak długo żyje człowiek? Żyje tysiąc lat czy tylko rok? Żyje tydzień czy kilka

wieków? Na jak długo umiera człowiek? Co to znaczy na zawsze?

Pablo Neruda

PIĘKNA ROSA

Barrabas przyjechał do nas drogą morską, zapisała delikatną kaligrafią mała Clara. Już

wówczas miała zwyczaj zapisywać rzeczy ważne, później zaś, gdy zaniemówiła, zapisywała

również błahostki, nie podejrzewając, że w pięćdziesiąt lat później posłużę się jej zeszytami,

by przywrócić pamięć o tamtej epoce i przetrwać czasy trwogi, które nadeszły. Barrabasa

przywieziono w Wielki Czwartek. Siedział we wstrętnej klatce pokryty własnymi

ekskrementami i moczem i spoglądał zagubionym wzrokiem nędznego i bezbronnego

więźnia, lecz po królewskim sposobie trzymania łba i rozmiarach kości można było się

domyślić, że wyrośnie na owego legendarnego giganta, jakim stał się później.

Rankiem tego dnia panowała senna, przypominająca jesień atmosfera, toteż nic nie

zwiastowało wydarzeń, które opisała dziewczynka, aby nie poszły w niepamięć; miały one

miejsce podczas sumy w kościele św. Sebastiana, w której wzięła udział wraz z całą rodziną.

Figury świętych przykryto na znak żałoby fioletowymi płachtami, które jak co rok o tej porze

dewotki powyciągały z szafy w zakrystii i odkurzyły, i pod żałobnymi prześcieradłami

królestwo niebieskie wyglądało jak stos mebli przed przeprowadzką - tego żałosnego efektu

nie mogły zrównoważyć ani świece i kadzidło, ani jęki organów. Zamiast pełnokształtnych

świętych z identycznymi twarzami cierpiętników, w wyszukanych perukach z włosów

zmarłych, rubinach, perłach, szmaragdach z malowanego szkła i strojach florenckiej szlachty,

widać było sterczące groźnie ciemne, zamazane sylwetki. Jedynym, któremu żałoba

wychodziła na korzyść, był patron kościoła, św. Sebastian, ponieważ podczas Wielkiego

Tygodnia oszczędzano wiernym widoku jego nieprzyzwoicie wygiętego ciała, przeszytego

pół tuzinem strzał, ociekającego krwią i łzami niczym cierpiący homoseksualista, którego

rany, cudownie świeże dzięki pędzlowi ojca Restrepo, budziły w Clarze wstręt.

Był to długi tydzień skruchy i postu: nie grano w karty, nie słuchano muzyki, która

mogłaby zachęcać do rozpusty lub sprzyjać zaniedbaniu, i na tyle, na ile było to możliwe,

okazywano smutek i przestrzegano czystości, choć właśnie w tych dniach diabeł szczególnie

natrętnie wodził słabe ciało katolickie na pokuszenie. Post polegał na spożywaniu delikatnych

ciastek z ciasta francuskiego, smakowitych duszonych warzyw, puszystych placków

kukurydzianych i wielkich serów przywiezionych ze wsi, którymi rodziny upamiętniały Mękę

Pańską, wystrzegając się kosztowania nawet najmniejszego kawałka mięsa lub ryby pod

groźbą ekskomuniki, przed którą ostrzegał ojciec Restrepo. Nikt nie odważyłby się okazać mu

nieposłuszeństwa. Ksiądz był wyposażony w długi oskarżycielski palec, którym publicznie

wskazywał grzeszników, i w język wyćwiczony w targaniu uczuciami wiernych.

- Ty złodzieju, który okradłeś Kościół! - krzyczał z ambony wskazując na młodzieńca

usiłującego zasłonić twarz kołnierzem. - Ty bezwstydnico, która prostytuujesz się w dokach! -

oskarżał zniedołężniałą, dręczoną artretyzmem i oddaną Matce Boskiej z Karmelu dońę Ester

Truebę, która zaskoczona przecierała oczy, gdyż nawet nie znała znaczenia tego słowa ani nie

wiedziała, gdzie znajdują się doki.

- Kajajcie się, grzesznicy, nieczysta padlino, niegodna ofiary Naszego Pana! Pośćcie!

Okazujcie skruchę!

Kapłan musiał powściągać gorliwość, z jaką wypełniał swoje powołanie, aby nie okazać

otwartego nieposłuszeństwa zwierzchnikom kościelnym, którzy uginając się przed wiatrami

modernizmu byli przeciwni noszeniu włosiennicy pokutniczej i biczowaniu się. On sam był

zwolennikiem garbowania skóry jako środka walki ze słabościami duszy. Słynął z

rozpasanego krasomówstwa. Najwierniejsi chodzili za nim z parafii do parafii i pocili się

słysząc, jak mówi o cierpieniach grzeszników w piekle, ciałach rozszarpywanych przez

wymyślne maszyny do tortur, wiecznych ogniach, hakach, które przebijały członki męskie,

obrzydliwych gadach, wchodzących w otwory kobiece, i o wielu innych rodzajach kaźni,

którymi ubarwiał każde kazanie, by siać strach boży. Opisywał nawet najintymniejsze

anomalie samego szatana, a wszystko to czynił z akcentem galisyjskim; jego misją kapłana na

tym padole było potrząsanie sumieniami zobojętniałych Kreolów.

Severo del Valle był ateistą i masonem, lecz miał ambicje polityczne i nie mógł pozwolić

sobie na luksus nieobecności na najbardziej uczęszczanych mszach w niedziele i święta

kościelne. Jego żona Nivea wolała porozumiewać się z Bogiem bez pośredników, żywiła

głęboką nieufność do osób w sutannach i nudziły ją opisy nieba, czyśćca i piekła, lecz

towarzyszyła mężowi powodowanemu parlamentarnymi ambicjami, ponieważ miała nadzieję,

że jeśli zasiądzie w Kongresie, to ona uzyska dla kobiet prawo głosu, o które walczyła od

dziesięciu lat, nie tracąc animuszu mimo wielokrotnego zachodzenia w ciążę. W ten Wielki

Czwartek ojciec Restrepo doprowadził słuchaczy swoimi apokaliptycznymi wizjami do granic

wytrzymałości i

Nivea dostała mdłości. Zastanawiała się, czy znów nie jest w ciąży. Mimo podmywania

się octem i gąbką nasączoną żółcią wydała na świat piętnaścioro dzieci, z których żyło

jedenaścioro, i miała powody sądzić, że dochowała się już całego potomstwa, ponieważ

najmłodsza córka, Clara, miała dziesięć lat. Wyglądało na to, że jej zdumiewająca płodność

wytraca wreszcie impet. Skłonna była upatrywać przyczynę złego samopoczucia we

fragmencie kazania ojca Restrepo, w którym wskazał na nią mówiąc o faryzeuszach chcących

zalegalizować bękarty i śluby cywilne, spowodować rozkład rodziny, ojczyzny, własności i

Kościoła, przyznać kobietom tę samą pozycję społeczną co mężczyznom i rzucić otwarte

wyzwanie prawom boskim, które są w tej dziedzinie bardzo precyzyjne. Nivea i Severo

zajmowali wraz z dziećmi cały trzeci rząd ławek. Clara siedziała obok matki, która z

niecierpliwością ściskała jej rękę, ilekroć ksiądz rozwodził się zbytnio nad grzechami

cielesnymi, ponieważ wiedziała, że pod wpływem jego wywodów mała skłonna jest tworzyć

w swojej wyobraźni obrazy nawet najbardziej nieprawdopodobnych zboczeń, o czym

świadczyły pytania, które zadawała i na które nikt nie umiał odpowiedzieć. Clara była

przedwcześnie dojrzała i miała bujną wyobraźnię, którą wszystkie kobiety w rodzinie

dziedziczyły po matkach. W kościele podniosła się temperatura i przenikliwy zapach świec,

kadzidła i zbitego tłumu potęgował nudności. Nivea pragnęła, by uroczystość skończyła się

wreszcie i by mogła wrócić do chłodnego domu, usiąść w korytarzu między paprociami i

delektować się popijaną z dzbana orszadą, którą Nana przygotowywała w dni świąteczne.

Przyjrzała się dzieciom; najmłodsze były zmęczone, sztywne w niedzielnych strojach, a

uwaga starszych zaczynała się rozpraszać. Jej wzrok padł na Rosę, najstarszą z żyjących

córek, i jak zwykle doznała uczucia zaskoczenia.

Dziwna uroda Rosy miała w sobie coś niepokojącego, przed czym nawet ona nie mogła

uciec; wydawała się ulepiona z innej niż rasa ludzka gliny. Nim Rosa przyszła na świat, Nivea

wiedziała, że będzie to dziecko nie z tego świata, bo widywała je w snach, toteż nie zdziwiła

się, gdy położna krzyknęła z wrażenia na widok noworodka. Rosa urodziła się biała, gładka,

bez zmarszczek, jak fajansowa lalka, z zielonymi włosami i żółtymi oczyma i - jak

powiedziała położna żegnając się znakiem krzyża - była najcudowniejszym stworzeniem,

jakie pojawiło się na ziemi od czasów grzechu pierworodnego. Od pierwszej kąpieli Nana

myła jej włosy wywarem z rumianku, co złagodziło ich barwę, nadając im odcień starego

brązu, i kładła nagą na słońcu, aby wzmocnić skórę, która w najbardziej delikatnych

okolicach brzucha i pod pachami była niemal przezroczysta, tak że widać było żyły i ukrytą

tkankę mięśniową. Okazało się jednak, że te cygańskie wybiegi nie wystarczą, i szybko

rozeszła się pogłoska, że oto urodził się anioł. Nivea miała nadzieję, że niewdzięczny okres

dorastania przysporzy córce pewnych niedoskonałości, lecz nic takiego nie nastąpiło -

przeciwnie, osiemnastoletnia Rosa nie przytyła i nie dostała pryszczy na twarzy, przybyło jej

natomiast morskiego wdzięku. Miękki lazurowy połysk skóry, kolor włosów, powolność

ruchów, ciche usposobienie przypominały mieszkańca wód. Było w niej coś z ryby i gdyby

miała ogon pokryty łuską, byłaby w sposób oczywisty syreną, lecz fakt, że była dwunożna,

sytuował ją na niewyraźnej granicy między postacią ludzką a mitologiczną. Mimo wszystko

wiodła niemal normalny tryb życia, miała narzeczonego i należało się spodziewać, że

pewnego dnia wyjdzie za mąż, a wówczas odpowiedzialność za jej urodę przejdzie w inne

ręce. Rosa pochyliła głowę i promień słońca, który przeniknął przez gotyckie witraże

kościoła, nadał jej profilowi świetlną obwódkę. Niektórzy z obecnych obejrzeli się i zaczęli

szeptać między sobą, co zdarzało się często, gdy mijali Rosę, lecz ta zdawała się niczego nie

dostrzegać; była odporna na próżność i tego dnia bardziej nieobecna duchem niż zwykle,

gdyż wyobrażała sobie nowe gatunki bestii, które miała zamiar wyszyć na obrusie - pół-ptaki

i półssaki pokryte piórami w kolorach tęczy, wyposażone w rogi i kopyta, stworzenia tak

grube i o tak krótkich skrzydłach, że rzucały wyzwanie prawom biologii i aerodynamiki.

Rzadko myślała o narzeczonym, Estebanie Truebie, nie dlatego że go nie kochała, lecz

dlatego że była zapominalska oraz z powodu długiej rozłąki, która trwała już dwa lata.

Esteban pracował w kopalniach na północy kraju. Pisywał do niej systematycznie i od czasu

do czasu Rosa odpowiadała mu na listy wysyłając przepisane wiersze i rysunki kwiatów

malowanych tuszem na pergaminie. Z owej korespondencji, której tajemnicę Nivea gwałciła

regularnie, Rosa dowiedziała się, jak bardzo ryzykowny jest zawód górnika, nieustannie

narażonego na zasypanie, uganiającego się za nieuchwytnymi złożami kruszcu, zabiegającego

o kredyty na konto szczęśliwego zbiegu okoliczności, ufnego, że pojawi się cudowna złota

żyła, która szybko pozwoli mu zbić fortunę i powrócić, a wtedy - jak pisał zawsze na końcu

listów - będzie mógł zaprowadzić Rosę do ołtarza i stanie się najszczęśliwszym człowiekiem

we wszechświecie. Lecz Rosie nie spieszyło się do zamążpójścia i prawie zapomniała o

jedynym pocałunku, jaki wymienili na pożegnanie; nie pamiętała też koloru oczu upartego

narzeczonego. Pod wpływem romantycznych powieści, które stanowiły jej jedyną lekturę,

lubiła wyobrażać go sobie w butach z cholewami, osmalonego pustynnym wiatrem, ryjącego

ziemię w poszukiwaniu skarbów piratów lub zakopanych dublonów hiszpańskich i klejnotów

inkaskich i nie odnosiły skutku żadne wyjaśnienia Nivei, która starała się ją przekonać, że

bogactwo kopalń tkwi w kamieniach, bo Rosie wydawało się rzeczą niemożliwą, żeby

Esteban zbierał tony skał w nadziei, iż poddane niegodziwym procesom krematoryjnym

wyplują gram złota. Tymczasem czekała na niego nie nudząc się, niewzruszona w obliczu

ogromnego zadania, które sobie postawiła: wyhaftowania największego na świecie obrusa.

Zaczęła od psów, kotów i motyli, lecz szybko jej dziełem zawładnęła fantazja i

stopniowo pojawiał się raj, w którym żyły nieprawdopodobne bestie, rodzące się pod jej igłą

na oczach zatroskanego ojca.

Severo uważał, że już czas, aby córka przebudziła się z letargu i zaczęła chodzić po

ziemi, nauczyła się wykonywania niektórych czynności domowych i przysposobiła się do

małżeństwa, ale Nivea nie podzielała jego niepokoju. Wolała nie zakłócać spokoju córki

przyziemnymi wymaganiami, bo czuła, że Rosa jest istotą niebiańską, której nie jest pisane

wytrwać długo w prostackim ruchu tego świata, i dlatego pozostawiała ją w spokoju wśród

kłębków nici i nie miała zastrzeżeń do koszmarów ogrodu zoologicznego, który haftowała.

W gorsecie Nivei złamał się fiszbin i jego szpic wbił się jej między żebra. Czuła, że dusi

się w sukni z niebieskiego aksamitu, że koronkowy kołnierz jest za wysoki, rękawy za

wąskie, talia tak bardzo dopasowana, że gdy rozwiązywała pas, przez pół godziny, dopóki

wnętrzności nie wróciły do normalnego położenia, cierpiała na kolkę w brzuchu. Często

dyskutowała o tym z przyjaciółkami-sufrażystkami i razem doszły do wniosku, że dopóki

kobiety nie obetną spódnic i włosów i nie zrzucą halek, dopóty nie będzie miało znaczenia,

czy mogą studiować medycynę i głosować, bo nie będą do tego zdolne, lecz sama nie miała

odwagi zrezygnować jako jedna z pierwszych z poddawania się wymogom mody. Zauważyła,

że galisyjski głos przestał kuć młotem jej mózg. W kazaniu nastąpiła bowiem jedna z długich

pauz, które ksiądz czynił często, świadomy efektu niezręcznej ciszy. W takich chwilach jego

płonący wzrok przesuwał się po kolei po twarzach wszystkich parafian. Nivea wypuściła dłoń

Clary i odszukała w rękawie chusteczkę, którą starła kroplę potu płynącą po szyi.

Cisza stała się gęsta, czas zdawał się stanąć w miejscu, ale nikt nie odważył się kaszlnąć

lub zmienić pozycji w obawie, że zwróci na siebie uwagę ojca Restrepo. Ostatnie słowa jego

kazania odbijały się jeszcze echem między kolumnami.

Jak wspominała po latach Nivea, w tej właśnie chwili, pośród trwogi i ciszy, dał się

słyszeć bardzo wyraźnie głos małej Clary:

- Pst! Ojcze Restrepo! Gdyby bajka o piekle okazała się zwykłym kłamstwem, to dopiero

wszyscy spieprzylibyśmy sprawę...

Palec wskazujący, który był już wzniesiony w górę i miał grozić nowymi kaźniami,

zawisł jak parasol nad głową jezuity. Ludzie przestali oddychać, a ci, co drzemali, ocknęli się.

Małżonkowie del Valle zareagowali jako pierwsi czując, że ogarnia ich panika, i widząc, że

ich dzieci zaczynają wiercić się nerwowo. Severo zrozumiał, że powinien coś uczynić, nim

wybuchnie zbiorowy śmiech lub dojdzie do jakiegoś niebiańskiego kataklizmu. Chwycił żonę

pod ramię, a Clarę za kołnierz i długimi krokami wypadł z kościoła ciągnąc je za sobą; za nim

podążały pozostałe dzieci, które kupą rzuciły się ku drzwiom. Wyszli, nim ksiądz zdążył

przywołać grom, który miał ich zamienić w słupy soli, lecz i tak za progiem usłyszeli jego

straszny głos urażonego archanioła:

- Opętana przez diabła! Grzesząca pychą i opętana!

Słowa ojca Restrepo utkwiły rodzinie w pamięci jak groźna diagnoza i w ciągu

następnych lat często je wspominano. Jedyną osobą, która nigdy nie myślała o nich, była

sama Clara - odnotowała je w dzienniku, a potem puściła w niepamięć. Natomiast rodzice nie

mogli ich zapomnieć, choć byli zgodni co do tego, że opętanie przez diabła i pycha to zbyt

ciężkie grzechy jak na tak małą dziewczynkę. Bali się ludzkich złorzeczeń i fanatyzmu ojca

Restrepo. Dotąd nie nadawali nazwy dziwactwom najmłodszej córki ani nie kojarzyli ich z

wpływami szatańskimi. Brali je za cechę osobowości dziewczynki na takiej samej zasadzie,

na jakiej utykanie uważali za cechę Luisa, a urodę za cechę Rosy. Siła zmysłów Clary nikomu

nie przeszkadzała i nie powodowała poważniejszych nieporządków; przejawiała się prawie

zawsze w mało ważnych dziedzinach i ujawniała wyłącznie w czterech ścianach domu

rodzinnego. Czasami, w porze posiłku, gdy wszyscy siedzieli w wielkiej jadalni - każdy w

miejscu ściśle określonym według kryteriów godności i władzy - nagle zaczynała wibrować

solniczka i przesuwała się między kielichami i talerzami bez udziału jakichkolwiek znanych

źródeł energii czy sztuczek iluzjonistów. Nivea szarpała wówczas Clarę za warkocz i w ten

sposób sprawiała, że córka porzucała lunatyczne roztargnienie i przywracała normalne

położenie solniczce, która nieruchomiała w jednej chwili. Gdy mieli gości, bracia

zorganizowali się tak, że ten, który siedział najbliżej, uderzał dłonią w przedmiot poruszający

się na stole, nim goście zdążyli zauważyć, co się dzieje, i poderwać się z wrażenia. Rodzina

spożywała posiłek bez komentarzy. Przyzwyczajono się również do przepowiedni

najmłodszej siostry. Z pewnym wyprzedzeniem ogłaszała trzęsienia ziemi, co było bardzo

wygodne w tym kraju katastrof, bo pozwalało zabezpieczyć na czas serwis stołowy i trzymać

w zasięgu ręki kapcie, w których nocą wybiegało się z domu. W wieku sześciu lat Clara

przepowiedziała, że koń wyrzuci Luisa z siodła, ale ten nie chciał jej słuchać i w rezultacie

miał zwichnięte biodro. Z biegiem czasu jego lewa noga stała się krótsza i musiał nosić

specjalny but na grubej podeszwie, który sam sobie fabrykował. Tym razem Niveę ogarnął

niepokój, lecz Nana uspokoiła ją mówiąc, że wiele dzieci lata jak muchy, tłumaczy sny i

rozmawia z duchami, ale wszystkim to mija, gdy tracą niewinność.

- Niech pani poczeka, aż dziecko dorośnie - wyjaśniła. - Gdy tylko dostanie

demonstracji, minie jej skłonność do poruszania mebli i przepowiadania nieszczęść.

Clara była ulubienicą Nany. Nana pomogła jej się urodzić i jako jedyna rozumiała

naprawdę cudaczną naturę dziewczynki. Gdy Clara wyszła z brzucha matki, Nana ukołysała

ją, umyła i odtąd kochała rozpaczliwie tę kruchą istotę z zaflegmionymi płucami, która w

każdej chwili mogła stracić oddech i zsinieć i którą, gdy brakowało jej powietrza, musiała

wielekroć ożywiać ciepłem swoich wielkich piersi, ponieważ wiedziała, że jest to jedyne

lekarstwo na astmę - o wiele skuteczniejsze od alkoholizowanych syropów doktora Cuevasa.

W ten Wielki Czwartek Severo przechadzał się po salonie zatroskany z powodu

skandalu, który córka wywołała podczas sumy. Argumentował, że w XX wieku - wieku

oświecenia, nauki i techniki, w którym pojęcie diabła zostało ostatecznie zdyskredytowane -

tylko taki fanatyk, jak ojciec Restrepo, może wierzyć w opętanie. Nivea przerwała mu

mówiąc, że nie o to chodzi. Niebezpieczeństwo polegało na tym, że jeśli wieść o wyczynach

córki rozejdzie się na zewnątrz, a ksiądz zacznie badać sprawę, to wszyscy będą o tym

rozprawiać.

- Ludzie zaczną przychodzić i oglądać ją jak jakieś dziwadło - rzekła Nivea.

- A partia liberalna pójdzie w cholerę - dodał Severo, który rozumiał, jaką szkodę może

wyrządzić jego karierze politycznej to, że ma w swojej rodzinie osobę zaczarowaną.

Rozmawiali o tym, gdy weszła Nana szurając espadrylami i szeleszcząc

nakrochmalonymi halkami i zawiadomiła, że na patio jest kilku mężczyzn, którzy

wyładowują nieboszczyka. Tak było naprawdę. Wjechali wozem zaprzężonym w cztery

konie, zajęli całe pierwsze patio, rozjechali kamelie i zapaprali końskimi odchodami lśniący

bruk, po czym zatrzymali się w obłoku kurzu, wśród stukotu kopyt koni przebierających

przednimi nogami i złorzeczeń przesądnych mężczyzn, którzy wymachiwali rękami usiłując

odpędzić czary.

Przywieźli zwłoki wuja Marcosa z całym jego ekwipunkiem. W zgiełku wodził rej słodki

jak miód człowieczek w czarnym surducie i za dużym kapeluszu; zaczął wygłaszać uroczystą

mowę, by wyjaśnić okoliczności zgonu, ale Nivea przerwała mu brutalnie, rzucając się na

zakurzoną trumnę, w której spoczywały szczątki jej najukochańszego brata. Nivea krzyczała,

że mają otworzyć wieko, bo chce go zobaczyć na własne oczy. Już raz zdarzyło się jej

pochować go, toteż wątpiła, czy i tym razem jego śmierć jest ostateczna. Krzyki Nivei

Isabel Allende - Dom duchów.pdf

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: