Górna (2007.11.04).pdf

SPACEROWNIK

GÓRNA

CZWARTEK

4 PA � DZIERNIKA 2007 r.

I NIE TYLKO...

TEKST:

RYSZARD BONISŁAWSKI

JOANNA PODOLSKA

REDAKCJA:

JOANNA PODOLSKA

FOTOEDYTORZY:

DARIUSZ KULESZA

TOMASZ STAÑCZAK

PROJEKT GRAFICZNY:

MACIEJ KAŁKUS

SKŁAD I MAPKI:

STEFAN BRAJTER

KOREKTA:

ZESPÓŁ

BEZPŁATNY DODATEK

DO „GAZETY WYBORCZEJ”

Na zdjêciu:

Brama wejœciowa na teren dawnego

cmentarza ewangelickiego

przy ul. Felsztyñskiego,

dziœ teren parku.

W tle chłodnia elektrociepłowni

EC-2 przy ul. Wróblewskiego

ŁÓD �

Sponsor:

Patronat medialny:

GÓRNA

I NIE TYLKO...

SPACEROWNIK

REKLAMA

ŁÓD � - GÓRNA I NIE TYLKO...

SPACEROWNIK

dzielnicê. Postanowiliœmy jednak zacz¹æ wêdrówkê od katedry ewangelicko-augsburskiej pw. œw. Mateusza,

bodot¹d nie była na szlaku naszych „Spacerowników”. Startujemy o godz. 15 sprzed koœcioła przy ul. Piotr-

kowskiej 283. Odwiedzimy te¿ królestwo Geyerów, pierwsz¹ potê¿n¹ fabrykê Łodzi. Apotem wkroczymy na Górny

Rynek izaczniemy ogl¹daæ okolicê. Zwiedzimy trzy piêkne parki: Legionów, Wenecja iSielanka, zobaczymy wspa-

niałe pofabrykanckie wille ikilka ciekawych fabryk. Niestety, poznamy tylko kawałek Górnej, bo to przecie¿ ogrom-

ny teren izasługuje na kilka spacerów, na inne przyjdzie jeszcze czas. Tym razem zahaczymy m.in. oNowe Rokicie.

Zapraszamy do ogl¹dania Łodzi razem znami. Prosimy te¿ owszelkie uzupełnienia. Jeœli znacie pañstwo miejsca, po

których oprowadzamy, macie stare zdjêcia, pamiêtacie anegdoty zwi¹zane zopisywanymi przez nas okolicami iich

mieszkañcami, czekamy na listy iuwagi .

RYSZARD BONISŁAWSKI, JOANNA PODOLSKA

Listy prosimy kierowaæ na adres:

„Gazeta Wyborcza”, ul. Sienkiewicza 72, 90-318 ŁódŸ

e-mail: spacerownik@lodz.agora.pl

z dopiskiem „Spacerownik”

„GÓRNA” PIOTRKOWSKA

% Spotykamy siê o godz. 15 przed koœciołem

ewnagelicko-augsburskim pw. œw. Mateusza przy

ul. Piotrkowskiej 283.

œciół i w 1892 r. oddano go do u¿ytku w dzisiej-

szej postaci. Od 1945 r. obie œwi¹tynie s¹ u¿ytko-

wane przez parafie katolickie. Ci¹gle powiêksza-

j¹ca siê liczba wiernych i brak œwi¹tyni w połu-

dniowej czêœci miasta doprowadziły do wzniesie-

nia trzeciego koœcioła, któremu nadano wezwa-

nie œw. Mateusza.

Starania o jego budowê trwały od 1901 r. do

1906 r. Plany œwi¹tyni przygotował Johanes

Wende, a prace budowlane powierzono firmie

Wende i Klause. 8 paŸdziernika 1909 r. po uro-

czystym nabo¿eñstwie wmurowano w funda-

menty przyszłego koœcioła akt erekcyjny.

Pierwsz¹ gotow¹ jego czêœci¹ była du¿a kaplica

poło¿ona za prezbiterium, zwana Mateusikiem.

Poœwiêcona w połowie 1910 r. słu¿yła wiernym

przez cały czas budowy œwi¹tyni. Neoromañski

korpus koœcioła powstał w stanie surowym ju¿

w 1914 r., ale działania wojenne spowodowały

wstrzymanie prac na wiele lat. Dopiero w listo-

padzie 1928 r. koœciół został poœwiêcony, a na

czele parafii stan¹ł ks. Adolf Loefler.

Warto wspomnieæ, ¿e z inicjatywy ks. biskupa

Juliusza Bursche w 1926 r. powstała tu Orga-

nizacja Polskich Ewangelików, a ksiê¿a Karol

Kotula i Ryszard Paszke odprawiali nabo¿eñ-

stwa w jêzyku polskim.

+ Koœciół ewangelicki pw. œw. Mateusza (ul. Piotr-

kowska 283) nawi¹zuje stylem do sztuki romañ-

skiej, posiada 80-metrow¹ wie¿ê i kwadratow¹

nawê główn¹ przykryt¹ kopuł¹. Na bocznych

œcianach umieszczono ogromne rozety (okr¹-

głe okna z bogat¹ koronkow¹ kamieniark¹) z

witra¿ami. Wnêtrze ma kształt krzy¿a greckie-

go, którego trzy ramiona wypełniaj¹ empory

i chór, a w zachodnim ramieniu umieszczono

prezbiterium. Na miejscach siedz¹cych mo¿-

na pomieœciæ ponad 3 tys. osób. Cztery masyw-

ne filary wspieraj¹ kopułê wznosz¹c¹ siê na

26 m . Nawa jest oœwietlona delikatnymi pro-

mieniami przenikaj¹cymi przez witra¿e wypeł-

niaj¹ce wszystkie okna. Dla rozproszenia pół-

mroku wprowadzono lampy elektryczne

umieszczone w stylowych kinkietach i w ogrom-

nym ¿yrandolu. Został wykonany w warszaw-

skiej firmie br¹zowniczej Braci Łopieñskich

i zadziwia wielkoœci¹. Na jego trzech wznosz¹-

cych siê stopniowo krêgach (cztery, trzy i dwa

metry œrednicy) zainstalowano 241 lamp. Or-

gany pochodz¹ z czeskiej firmy Braci Rieger

i słyn¹ z doskonałego brzmienia.

Koœciół pw. œw. Mateusza

Pierwsza ewangelicka œwi¹tynia pw. Trójcy

Œwiêtej stanêła w Łodzi w 1828 r. przy ówcze-

snym Nowym Rynku (dzisiejszy plac Wolnoœci),

w s¹siedztwie ratusza. Na kolejn¹ czekano do

1884 r., powstała przy ul. Dzikiej (dziœ ul. Sienkie-

wicza) i otrzymała wezwanie œw. Jana. W tym

czasie liczba ewangelików zbli¿ała siê do 40 ty-

siêcy, postanowiono wiêc powiêkszyæ stary ko-

Witra¿ nad wewnêtrznymi drzwiami

% uu

T ym razem wybieramy siê na spacer po Górnej. Miłoœnicy Łodzi nie darowaliby nam, gdybyœmy pominêli tê

SPACEROWNIK

ŁÓD � - GÓRNA I NIE TYLKO...

W NÊTRZE KOŒCIOŁA PW . ŒW . M ATEUSZA

+ Biała Fabryka Ludwika Geyera (ul. Piotrkow-

ska 282) wybudowana została w latach 1835-

-1839 r. w stylu klasycystycznym. Właœnie tu

w 1839 r. zadymił pierwszy fabryczny komin

w Łodzi. Z biegiem lat Geyerowie powiêkszy-

li zakład, zajmuj¹c tak¿e tereny poło¿one po

drugiej stronie ul. Piotrkowskiej. Przez wiele

lat ich firma była wzorem solidnoœci, zatrud-

niała ponad 3500 osób.

Ludwik Geyer pochodził z Saksonii. Przybył do

Łodzi w 1828 roku i na terenie osady Łódka, na

lewym brzegu rzeki Jasieñ, zacz¹ł budowê swe-

go królestwa. Rozpoczynał skromnie – od dru-

karni surowego perkalu, ale jego fortuna błyska-

wicznie rosła, podobnie jak potrzeby rozwijaj¹-

cej siê fabryki. Bardzo szybko stał siê pionierem

produkcji przemysłowej. Tu¿ po przybyciu do

Łodzi Geyerowie zamieszkali w niewielkim trzy-

izbowym domu, tak samo jak inni łódzcy rze-

mieœlnicy. W latach trzydziestych XIX wieku

przy ulicy Piotrkowskiej 282/284, nieopodal

stawu na Jasieni, wybudował trzypiêtrow¹

przêdzalniê bawełny.

Biała Fabryka Ludwika Geyera

Ministerstwo Kultury i Sztuki przyznało

placówce tytuł Centralnego Muzeum Włó-

kiennictwa. Od 1974 r. co trzy lata organizowa-

na jest w Łodzi miêdzynarodowa wystawa

współczesnych tkanin artystycznych „Trien-

nale Tkaniny”.

W 2002 roku Fundacja Otwartego Muzeum

Techniki z Wrocławia zwyciê¿yła w konkursie

na przebudowê i modernizacjê wschodniego

skrzydła muzeum, które dopiero niedawno

przył¹czono do placówki. Po modernizacji

w budynku znajdzie siê dwukondygnacyjna

sala wystawiennicza, biblioteka, kawiarnia

i zrekonstruowana zabytkowa hala maszyn.

Wejœcie do muzeum zostanie przeniesione na

ulicê Milionow¹ i prowadziæ bêdzie przez skan-

sen drewnianego budownictwa łódzkiego.

Kształt przyszłego skansenu ju¿ siê wyłania:

po dwóch stronach ulicy wyło¿onej „kocimi

łbami” stanie piêæ domów robotniczych i rze-

mieœlniczych z XIX wieku. Miêdzy nimi koœciół

z 1886 r., a najbli¿ej drzew starego parku sece-

syjna willa letniskowa. Na fundamentach sta-

nêły ju¿ pierwsze drewniaki. Dom z ul. Koper-

nika 42, kawałek drewniaka z ul. Wólczañskiej

i parterowy z ul. ¯eromskiego 68. Wkrótce prze-

niesiony zostanie koœciół ewangelicki z Nowo-

solnej i przepiêkny dom letniskowy z ul. Sca-

leniowej. W odrestaurowanych budynkach ma-

j¹ powstaæ pracownie rzemieœlnicze.

Ołtarz główny

Była to wówczas najwiêksza fabryka w Ło-

dzi. Przypominała bardziej budynek mieszkal-

ny ni¿ zakład przemysłowy. Gmach wzorowa-

ny był na angielskich budynkach fabrycznych,

zbudowany został w stylu klasycystycznym.

Został otynkowany, a potem pomalowany na

biało. Dlatego przylgnêła do niego nazwa „Bia-

ła Fabryka” u¿ywana do dziœ.

Pierwotnie na dachu geyerowskiej fabryki

stała nawet... altanka – swoisty taras widoko-

wy, który mo¿na dostrzec na starych fotogra-

fiach. W 1839 roku w fabryce uruchomiono

pierwsz¹ w Łodzi maszynê parow¹ i postawio-

no pierwszy komin. Na pocz¹tku lat 40. fabry-

kant dokupił jeszcze teren po drugiej stronie

ulicy, a pod Łodzi¹ uruchomił cukrowniê, go-

rzelniê, cegielniê i tartak.Z czasem okazało siê,

¿e zaci¹gał po¿yczki, których nie mógł spłaciæ.

Był pierwszym łódzkim fabrykantem na wiel-

k¹ skalê, ale umierał jako bankrut. Ju¿ w 1859

r. Bank Polski zabrał za długi jego pałacyk. Bu-

dynek mieszkalny przy pl. Reymonta 1, co

prawda, przetrwał i mo¿na go obejrzeæ, ale po

wielu zmianach i przebudowach nie prezen-

tuje siê zbyt okazale. Synowie Geyera ponow-

nie powrócili do łódzkiej elity przemysłowej.

Mieli po jednej stronie Piotrkowskiej potê¿n¹

Biał¹ Fabrykê, po drugiej „czerwon¹” (po woj-

nie Eskimo).

W 1959 r. wysłu¿ony, zabytkowy budynek

przekazano Muzeum Historii Włókiennictwa ,

które od 1 stycznia 1960 r. stało siê samodziel-

n¹ placówk¹. Od tego czasu muzeum zgroma-

dziło 1300 tkanin artystycznych współcze-

snych, 1000 tkanin zabytkowych, 70 tys. tka-

nin przemysłowych, 4 tys. wyrobów ludowych,

setki maszyn i urz¹dzeñ oraz tysi¹ce doku-

mentów ilustruj¹cych rozwój Łodzi i okrêgu.

Najmłodszy dział prezentuje odzie¿ od XIX-

-wiecznej do współczesnej. Chlub¹ muzeum

jest kolekcja tkanin artystycznych, w tym pra-

ce znanych artystów, m.in: Magdaleny Abaka-

nowicz. Zbiory muzealne pokazywano na wy-

stawach w 120 krajach.

Rozeta w bocznej œcianie œwi¹tyni

Organy z czeskiej firmy Braci Rieger

% Przechodzimy ul. Piotrkowsk¹ i przed nami po-

tê¿ny gmach Białej Fabryki, dziœ Centralne Muzeum

Włókiennictwa.

Sala wystawowa w CMW

ŁÓD � - GÓRNA I NIE TYLKO...

SPACEROWNIK

% Od strony ul. Milionowej jest budynek, który

równie¿ zapisał siê w historii Łodzi.

+ Jeden z najpiêkniejszych łódzkich witra¿y

znajduje siê w pałacu Roberta Geyera przy

ul. Piotrkowskiej 280, róg ul. Milionowej.

To wielce zasłu¿ony budynek dla historii

Łodzi, choæ nieco zapomniany. Pierwotnie

były tu warsztaty mechaniczne. Na piêtrze

była sala tañca z drewnian¹ estrad¹, na któ-

rej wystêpowały zespoły teatralne oraz kon-

certowały i odbywały próby pierwsze orkie-

stry i chóry wspierane przez Ludwika Gey-

era. Po 1860 r. „dom zabaw” przystosowano

do celów mieszkalnych, bo zadłu¿ony Lu-

dwik Geyer sprzedał swój pałac przy Gór-

nym Rynku Bankowi Polskiemu. W póŸniej-

szych latach mieszkał w nim Gustaw Geyer

z rodzin¹, a nastêpnie jego syn Robert, za-

strzelony przez Niemców. Po okupacji hitle-

rowskiej willê przeznaczono na przedszko-

le zakładów im. Feliksa Dzier¿yñskiego i pod-

czas któregoœ remontu witra¿ został zama-

lowany. Po upadku zakładu budynek prze-

szedł w rêce firmy ubezpieczeniowej Ampli-

co Life, która przystosowała wnêtrza do po-

trzeb biurowych i podczas remontu odkryto

secesyjny witra¿ w oknie klatki schodowej.

Dziêki zachowanej sygnaturze wiemy, ¿e zo-

stał wykonany w Krakowskim Zakładzie Wi-

tra¿ów S.G. ¯eleñskiego w 1911 r. Tematem

szklanego obrazu jest panorama południo-

wej czêœci ulicy Piotrkowskiej z budynkami

Geyerowskimi na pierwszym planie. Delikat-

ne pastelowe barwy, miêkkie, płynne linie,

a tak¿e stylizowany rysunek s¹ typowe dla

tego malowniczego stylu. Autorzy projektu

witra¿a posłu¿yli siê star¹ litografi¹

Władysława Walkiewicza, zaczerpniêt¹

z pierwszego opisu Łodzi opublikowanego

w 1853 r. przez Oskara Flatta („Opis miasta

Łodzi pod wzglêdem historycznym, staty-

stycznym i przemysłowym”).

Nie ma w¹tpliwoœci, ¿e witra¿ został zamó-

wiony w Krakowie przez Roberta Geyera, któ-

ry w 1911 r. obchodził dziesiêciolecie pracy

Widok na Biał¹ Fabrykê od strony parku Reymonta

w rodzinnej firmie. Gruntownie wykształco-

ny prowadził dział sprzeda¿y i zasiadał w ra-

dzie nadzorczej zakładów L. Geyera. Podzi-

wiano jego aktywnoœæ społeczn¹ w Chrzeœci-

jañskim Towarzystwie Dobroczynnoœci, w Izbie

Przemysłowo-Handlowej i w Zwi¹zku Prze-

mysłu Włókienniczego w Pañstwie Polskim.

kwiatowymi i z czêœci spacerowej utrzymanej

w stylu ogrodów angielskich. Ozdob¹ był staw,

który pocz¹tkowo zajmował wiêksz¹ powierzch-

niê ni¿ dziœ. Z ciekawszych gatunków drzew

spotkamy tu: skrzydłorzech kaukaski o szeœciu

rozgałêzionych pniach, obok roœnie najwiêk-

sza w Łodzi surmia wielkokwiatowa, czyli ka-

talpa, o piêknych du¿ych liœciach i długich str¹-

kach z nasionami, s¹ te¿ limby, sosny – wejmut-

ka i czarna, magnolia, wi¹zy i piramidalna od-

miana dêbu.

Geyerowie zapisali siê w historii Łodzi w sposób

szczególny. Choæ byli Niemcami z pochodzenia,

zostali polskimi patriotami. Robert Geyer, wnuk

Ludwika, zapłacił za ten wybór cenê najwy¿sz¹.

12 grudnia 1939 r., po odmowie podpisania

volkslisty, został w swoim domu zastrzelony

przez gestapowców. Wraz z nim zgin¹ł Gwido

John, syn innego znanego przemysłowca. Była

to przestroga dla osób niemieckiego pochodze-

nia, które nie chciały podpisaæ volkslisty. Warto

pamiêtaæ, ¿e Robert Geyer stanowczo przeciw-

stawił siê rabunkowej polityce niemieckich oku-

pantów ju¿ w latach I wojny œwiatowej. W nie-

podległej Polsce za działalnoœæ na rzecz kraju

otrzymał Krzy¿ Orderu Polonia Restituta. Na po-

cz¹tku 1939 r. współpracował z Komitetem Po-

mocy Polskim WiêŸniom Radogoszcza.

Dworek Geyerów przy ul. Piotrkowskiej 286

+ Budynek biurowy stoj¹cy tu¿ za Biał¹ Fa-

bryk¹ pocz¹tkowo był poł¹czony z niewielk¹

gazowni¹ Geyerów. Po 1945 r. wykorzystywa-

ny do celów socjalnych. Dziœ mieœci siê w nim

Krajowa Izba Mody . Budynki fabryczne po dru-

giej stronie ulicy przekształcono na hurtow-

nie i magazyny.

% Tu¿ za Biał¹ Fabryk¹ zaczyna siê staw na rzece

Jasieñ i park Reymonta.

+ Klasycystyczny dworek (ul. Piotrkowska 286),

który przetrwał do dziœ, powstał w 1833 r. To

ju¿ drugi łódzki dom Geyerów. Dzisiejszy wy-

gl¹d zawdziêcza gruntownemu remontowi

przeprowadzonemu w 1951 r. Obecnie jest tam

firma Skok.

+ W 1943 r. na Górnym Rynku (róg Piotrkow-

skiej) stan¹ł kolejny budynek mieszkalny rodzi-

ny. To pierwszy fabrykancki pałac w Łodzi . Jak pi-

sz¹ specjaliœci, renesansow¹ architektur¹ nawi¹-

zywał do palazzo della Cancelaria w Rzymie.

Szybko, bo ju¿ w 1860 r. sprzedano go, dla rato-

wania finansów firmy, Bankowi Polskiemu. To

właœnie st¹d powstañcy styczniowi zabrali ka-

sê w nocy 31 stycznia 1863 r. W 1877 r. budynek

stał siê własnoœci¹ Ferdynanda Fischera, który

z kolei odst¹pił go w roku 1884 Fiselowi Frein-

dlichowi. W 1910 r. budynek uległ gruntownej

przebudowie i dziœ ju¿ zupełnie nie przypomi-

na eleganckiego domu bogatego fabrykanta.

+ Park Reymonta , który jest ładnym tłem dla

klasycystycznej Białej Fabryki powstał równo-

czeœnie z zabudow¹ mieszkaln¹ i przemysło-

w¹. Pocz¹tkowo po południowej stronie stawu

wznosiły siê budynki fabryczne nale¿¹ce do

Ludwika Geyera. Mieœciły siê w nich maszyny

drukarskie i kadzie farbiarskie. Po rozbudowie

zakładów stare budynki rozebrano i urz¹dzo-

no na ich miejscu park. Miał on proste zało¿e-

nia, składał siê z czêœci regularnej z rabatami

Witra¿ z willi Roberta Geyera

% uu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: