CMENTARZ NA DOŁACH.pdf

SPACEROWNIK

CMENTARZ

NA DOŁACH

CZWARTEK

30 PAŹDZIERNIKA

2008 r.

CZĘŚĆ 5

TEKST:

RYSZARD BONISŁAWSKI

JOANNA PODOLSKA

REDAKCJA:

JOANNA PODOLSKA

FOTOEDYTORZY:

DARIUSZ KULESZA

TOMASZ STAŃCZAK

PROJEKT GRAFICZNY:

MACIEJ KAŁKUS

OPRACOWANIE GRAFICZNE

ALICJA PUKACZEWSKA

MAPKI:

STEFAN BRAJTER

KOREKTA:

MAŁGORZATA GOŁĄB

BEZPŁATNY DODATEK

DO „GAZETY WYBORCZEJ”

Kaplica pw. Zaśnięcia Najświętszej

Marii Panny na cmentarzu

prawosławnym była dziełem

znanego łódzkiego architekta

Franciszka Chełmińskiego

BAŁUTY

| SPACEROWNIK | CMENTARZ NA DOŁACH

Nasz ostatni jesienny „Spacerownik”

poświęcamy jednemu tylko miejscu.

W ubiegłym roku opisaliśmy szerzej

Cmentarz Stary przy ul. Ogrodowej,

tym razem postanowiliśmy poprowadzić

naszych czytelników innym szlakiem. Choć kwesta

odbywa się tradycyjnie 1 listopada na Starym

Cmentarzu przy Ogrodowej

i zachęcamy do hojnego dorzucania

do skarbonek dziennikarzy, artystów,

przewodników po Łodzi, polityków

i harcerzy złotówek, które przeznaczone

będą na ratowanie kolejnych cennych

grobowców, zapraszamy też do

obejrzenia innej potężnej

wielowyznaniowej nekropolii w Łodzi.

Cmentarz na Dołach nie doczekał się

dotąd monografii, nie ukazały się też

żadne większe odrębne publikacje na

jego temat.

Ale wystarczy tam się wybrać, by poznać

kolejny etap historii Łodzi, który zaczyna

się wraz z początkiem XX stulecia...

Zapraszamy do spaceru razem z nami,

ale - UWAGA!!! - robimy tygodniową przerwę.

Szlakiem ostatniego „Spacerownika”

powędrujemy dopiero za tydzień, już po

Wszystkich Świętych. Spotykamy się 9 listopada

w niedzielę o godz. 12 przy bramie wejściowej

na część prawosławną Cmentarza

na Dołach przy ul. Telefonicznej.

RYSZARD BONISŁAWSKI, JOANNA PODOLSKA

Cały czas czekamy na Państwa uwagi,

zdjęcia i uzupełnienia.

Listy z dopiskiem „Spacerownik”

prosimy kierować na adres:

„Gazeta Wyborcza”, ul. Sienkiewicza 72,

90-318 Łódź

e-mail: spacerownik@lodz.agora.pl

CMENTARZ NA DOŁACH | SPACEROWNIK

CMENTARZ NA DOŁACH

% Na cmentarz na Dołach można

wejść od ul. Smutnej, al. Palki, ul. Wojska

Polskiego lub ul. Telefonicznej. Wchodzi-

my przez bramę na cmentarz prawosław-

ny od ul. Telefonicznej.

Niewątpliwie najpiękniejszą łódzką

nekropolią chrześcijańską jest Stary

Cmentarz przy ulicy Ogrodowej. Tam

pochowani są najwięksi łódzcy fabry-

kanci - budowniczowie Łodzi, od Lu-

dwika Geyera i Karola Scheiblera na czę-

ści protestanckiej, po Juliusza Heinzla i

plejadę ważnych osobistości życia kulturalne-

go i społecznego na części katolickiej. Cenne

zabytki można też znaleźć na najmniejszej czę-

ści prawosławnej. Urodą i znaczeniem cmen-

tarzowi chrześcijańskiemu dorównuje ogrom-

na żydowska nekropolia przy ulicy Brackiej,

założona na Bałutach w 1892 roku. Te dwa miej-

sca są zawsze pokazywane jako trwały dowód

wielokulturowej i wielonarodowej przeszłości

Łodzi. Jednak już w końcu XIX stulecia na obrze-

żach miasta wyznaczono kolejne miejsce grze-

balne. Wówczas była w tym miejscu wieś Doły.

Nazwa wzięła się od pagórkowatego terenu,

wzgórza i doły powstały po licznych wyrobi-

skach.

CMENTARZ NA DOŁACH

podzielony jest na następujące części:

cmentarz rzymskokatolicki pw. św.

Wincentego a Paulo,

cmentarz komunalny, cmentarz wojskowy

pw. św. Jerzego,

cmentarz prawosławny pw. św. Aleksandra

Newskiego, ul. Telefoniczna

cmentarz wojskowy pw. św. Jerzego

cmentarz Kościoła chrześcijan baptystów,

cmentarz Kościoła zielonoświątkowego,

cmentarz Kościoła starokatolickiego

mariawitów, ul. Wojska Polskiego 151.

Na Dołach spoczywają obok siebie w spokoju i bez waśni artyści, nowatorzy sztuki, poeci, kompozy-

torzy, naukowcy. Opozycjoniści i działacze komunistyczni. Ludzie, którzy na trwałe zapisali się w hi-

storii Łodzi i ci, których nazwiska dziś już niewiele mówią.

Cmentarz na Dołach przeznaczony był dla

łodzian różnych wyznań. Plan nowej nekropolii

wykonał inżynier Ignacy Stebelski. Pierwsze

pogrzeby osób wyznania ewangelicko-

-augsburskiego odprawiono niemal dokładnie

sto lat temu, w 1902 roku. Obok protestantów,

katolików i prawosławnych na Dołach znalazło

się miejsce dla mariawitów, baptystów,

zielonoświątkowców, odrębny jest cmentarz

wojskowy i komunalny...

Cmentarz powoli rozrastał się, dodawa-

no do niego kolejne parcele i z czasem po-

wstało największe miejsce pochówków w

Łodzi. Zajmuje niemal tyle samo przestrze-

ni, co znajdujący się przy ul. Brackiej cmen-

tarz żydowski. Część komunalna przezna-

czona była dla tych, którzy nie utożsamiali

się z żadnym wyznaniem. Po II wojnie świa-

towej ten fragment przeznaczono przede

wszystkim dla zmarłych działaczy ruchu ko-

munistycznego. Ale w ostatnich latach mię-

dzy grobami zagorzałych komunistów po-

jawiło się wiele nowych mogił - z krzyżami

i innymi symbolami religijnymi.

% uu

4 | SPACEROWNIK | CMENTARZ NA DOŁACH

% Szukamy kolejnych osób, które zapisały trwa-

łą kartę w historii Łodzi. Pod cmentarnym murem

warto zwrócić uwagę na grób Olgi Mackiewiczo-

wej.

+ Olga Olgina Mackiewiczowa , światowej sła-

wy artystka, wychowawca wielu pokoleń śpie-

waków łódzkiej opery. „Profesor łódzkiego i

warszawskiego konserwatorium. Odznaczo-

na Krzyżem Oficerskim Polonia Restituta” -

czytamy na jej grobie.

Urodziła się w Jarosławiu nad Wołgą, stu-

diowała w konserwatorium w Petersburgu,

potem związała się z Wilnem, gdzie rozpoczę-

ła karierę jako śpiewaczka operowa. Wówczas

przyjęła pseudonim Olga Olgina. W 1945 ro-

ku przyjechała do Łodzi, gdzie podjęła pracę

w szkole muzycznej. Pełniła nawet funkcję

dziekana Wydziału Wokalnego Akademii Mu-

zycznej. Wykształciła blisko 50 śpiewaczek,

wśród nich m.in. Teresę Żylis-Garą. Olga Ol-

gina zmarła w 1979 roku.

Kaplica pw. Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny to dzieło Franciszka Chełmońskiego

Dalej przyciąga uwagę symboliczny grób

+ Zinaidy z domu Kocyk, I voto Orłowska, II

voto Fabrycy, która została zamordowana w

Niemirowie w 1944 roku w listopadzie. „Za-

bójcom niech Bóg wybaczy, tak jak my wyba-

czamy” - czytamy napis. Podpisani są pod nim

synowie: Arek i Sławek.

CMENTARZ

PRAWOSŁAWNY

Niedaleko jest pochowany nieznany nam

bliżej + Wasilij Iwanowicz Burłakow. Na jego

grobie jest zdjęcie w mundurze. Jego nazwi-

sko nam jednak niewiele mówi. Pochowani tu

ludzie pozostaną anonimowi. Wiele grobów

jest opuszczonych i zapomnianych, ale na pa-

ru położone są kwiaty i palą się świeczki.

% Na cmentarz prawosławny pw. św. Aleksandra

Newskiego wchodzimy od ul. Telefonicznej

Stoi na grobie Walentyny Galczewskiej,

która zmarła w 1979 roku, ale rzeźba pocho-

dzi pewnie z początku ubiegłego wieku.

% Przed nami grób Eliasza Gudzowatego + , oj-

ca jednego z najbogatszych Polaków. Na tym sa-

mym grobie są jeszcze dwa inne nazwiska, ale nic

nam nie mówią.

Najstarsze groby na tej

części nekropolii po-

chodzą z 1907 roku. Z

zainteresowaniem śle-

dzimy napisy na na-

grobnych płytach. Nie-

które są po polsku, in-

ne pisane cyrylicą.

Czytamy imiona pol-

skie i rosyjskie: Olga,

Tatiana, Aleksy. Ale

uwagę przyciąga

przede wszystkim

piękna kaplica z czer-

wonej cegły. Zarówno

brama + , jak znajdu-

jąca się tu + kaplica pw.

Zaśnięcia Najświętszej

Marii Panny to dzieło

Franciszka Chełmiń-

skiego, architekta miej-

skiego. Kaplica stanęła

w 1904 roku.

% Za kaplicą można do-

strzec stary pomnik +

w formie ściętej kolumny

z wiankiem z róż.

Wasilij Burłakow

Eliasz Gudzowaty urodził się w 1897 ro-

ku, zmarł w 1970. Pochodził ze Lwowa. Stu-

diował w Berlinie i w Rzymie. Po wojnie

uczył włoskiego w Wyższej Szkole Muzycz-

nej w Łodzi, potem pracował jako robotnik

w Widzewskiej Fabryce Maszyn Wifama.

Oboje z żoną Aleksandrą byli wyznania pra-

wosławnego.

Ich syn, Aleksander Gudzowaty, często

podkreśla swoje łódzkie pochodzenie. Uro-

dził się w 1938 roku, wychowywał przy ul.

Senatorskiej. Studiował na Politechnice Łódz-

kiej i pierwsze pieniądze zarobił na myciu

okien w studenckiej Spółdzielni Pracy „Pu-

chatek”.

% Uwagę przyciąga zdjęcie na jednym ze skrom-

nych grobów. To miejsce pochówku Marty Kor-

nileckiej Karpow + . Jak informuje napis, by-

ła artystką sceny ukraińskiej. Urodziła się w 1898

roku, a zmarła w Łodzi w czasie wojny, w 1942

roku.

Symboliczny grób

Grób Galczewskiej

CMENTARZ NA DOŁACH | SPACEROWNIK

Replika rzeźby Katarzyny Kobro zdobi grób artstki na cmentarzu prawosławnym

% Miejsce, do którego podchodzimy, powinno być

celem pielgrzymek artystów. Tuż przy murze jest grób

+ Katarzyny Kobro , której prace do dziś inspirują

innych artystów i zachwycają historyków sztuki.

Gdy robiliśmy zdjęcia do tego „Spacerow-

nika” grób Katarzyny Kobro był ukwiecony

wiązankami. Przywieźli je nauczyciele i ucznio-

wie liceum plastycznego ze Zduńskiej Woli.

% Na końcu części prawosławnej znajdują się

zbiorowe + mogiły żołnierzy poległych w 1914

roku w czasie walk pod Łodzią.

Na mogile jest replika jednej z rzeźb Kobro.

Niestety artystka nie uniknęła szykan nawet po

śmierci. Wandale zniszczyli fragment dzieła.

KATARZYNA KOBRO (1898-1951)

jest uważana za jedną z najwybitniejszych przedstawicielek polskiej sztuki

awangardowej. Urodziła się w 1898 roku. Pochodziła z rodziny łotewsko-

-rosyjskiej. Studiowała w Wolnych Pracowniach w Moskwie, potem wraz z

mężem Władysławem Strzemińskim przyjechała do Polski. Wspólnie utworzyli

grupę Blok, a następnie Praesens i a.r. Tworzyła rzeźby zgodnie z teorią

kompozycji przestrzeni opracowaną przez Strzemińskiego, to znaczy na

podstawie wyliczeń matematycznych. Z Henrykiem Stażewskim i innymi

artystami z grupy a.r. zgromadzili międzynarodową kolekcję sztuki

współczesnej, która do dziś stanowi najcenniejszą część kolekcji Muzeum Sztuki w Łodzi.

„Rzeźbiarka i nowatorka sztuki” - informuje napis na grobie artystki zmarłej w 1951 roku. Kobro

nie miała łatwego życia, borykała się z biedą. Jej sztuka została doceniona dopiero po śmierci

artystki. Jej nowatorskie kompozycje przestrzenne z metalu, pomalowane przez autorkę

czystymi kolorami, są uważane dziś za arcydzieła sztuki XX wieku.

Jeszcze kilka lat temu grób Katarzyny Kobro na Dołach był zupełnie zaniedbany i opuszczony,

mimo że kilka kroków stąd stoi budynek łódzkiej Akademii Sztuk Pięknych noszący imię jej

męża. Teraz grobowiec prezentuje się skromnie, ale ciekawie. Zadbała o to córka artystki Nika

Strzemińska (1936-2001), która została pochowana w tym samym grobie 50 lat po śmierci

matki. To ona napisała o rodzicach książkę i zabiegała o to, by oddać sprawiedliwość

nowatorskiej twórczości Kobro oraz zasługom Strzemińskiego.

Wiele pomników jest zaniedbanych

i zapomnianych

% uu

Plik z chomika:

Inne pliki z tego folderu:

Inne foldery tego chomika: