Gajcy Tadeusz - biografia, poezje.doc

Tadeusz Gajcy

-          urodził się w Warszawie, 8.02.1922,

-          jego pseudonimy w „Sztuce i Narodzie” to: Karol Topornicki, Witold Orczyk, Roman Oścień, Constat,

-          nazwisko – od przodków z Węgier,

-          głęboka i żarliwa wiara i zainteresowania artystyczne – od najmłodszych lat,

-          w szkole średniej – dyscyplina, kult dla tradycji i postaw narodowych,

-          przed drugą wojną światową zainteresowanie literaturą,

-          1943 czerwiec – opowiadanie Cena – przeżycia z początków wojny. 1942 – poemat Z dna,

-          maturę zdał wiosną 1941 na kompletach. Potem – tajny komplet polonistyczny podziemnego Uniwersytetu Warszawskiego. Tu spotkał Leona Stroińskiego. Na I roku polonistyki poznał Wacława Bojarskiego, Tadka Borowskiego, Stanisława Marczaka, Andrzeja Trzebińskiego,

-          wstąpił do „Sztuki i Narodu” (pierwszy numer – 2.04.1942, ukazywał się do lipca 1944 – 16 numerów[1]),

-          wydał tom Grom powszedni w maju 1944,

-          debiut w „Sztuce i Narodzie” w numerze 3-4, 1942,

-          maj 1943 – Widma (katastroficzno-wizyjny tom poetycki),

-          25.10.1943 – Misterium niedzielne – groteska poetycka udramatyzowana,

-          4.12.1943 Homer i Orchidea – trzyaktowy dramat,

-          na utrzymaniu rodziców, niezadowolonych z jego wyboru drogi życiowej,

-          narzeczony Wandy Sucheckiej (miała 16 lat),

-          16.08.1944 zginął Stroiński. Gajcy przypuszczalnie zginął pod gruzami (Arsenał) 21/22.08.1944

Historycznie:

-          ONR-Falanga – odrodzona w czerwcu 1941, przyjęła nazwę Konfederacji Narodu. Dąży do odzyskania niepodległości, budowy Imperium Słowiańskiego z Tanganiką i Kamerunem, założenie, że Niemcy i ZSRR się same zniszczą. Wielka Polska miała być centrum Imperium Słowiańskiego, łączącego Ukrainę, Czechy, Słowację, Jugosławię, Węgry i Rumunię. Włoska koncepcja państwa totalittarnego, likwidacja partii sejmu, rządy autorytarne, kasacja swobód obywatelskich. Szowinizm w stosunku do mniejszości narodowych, antysemityzm, antykomunizm, Uderzeniowe Bataliony Kadrowe. Obejmowała wysokie kręgi inteligencji twórczej i młodzieży,

-          „Sztuka i Naród” – zależna od KN, z jej funduszy. Ma wyraźny profil polityczny (Polska mocarstwowa, hasła nacjonalistyczne). Odbiega od KN w 2 sprawach – totalizmu i marksizmu (dopuszcza koegzystencję). Rozprawa z dorobkiem XX-lecia. Odpowiedzialność za klęskę polityczną kraju ponosi demoliberalizm. Głównym zadaniem literatury jest służba idei (idea to służba państwu i narodowi). S. XXII Młodzi autorzy określają się jako rzecznicy literatury walki i czynu, sztuki niepodległej duchowo, wolnej od katastroficznego porażenia i cierpiętniczo-martyrologicznej tonacji, dojrzałej etycznie i artystycznie, nie godzącej się na naiwne personifikacje zła, realizującej wzorzec kultury wysokiej, Artykuły ich zdecydowanie przeciwstawiają się literaturze żerującej na najprostszych odczuciach zagrożonej zbiorowości; ośmieszają poezję, czerpiącą swój kapitał z ludzkiej rozpaczy, bólu i gniewu. Chcą generalnej przemiany kultury narodowej. Sztuka ma być propagandowa. Uważają, że przyczyną klęsk Polski była zgoda na słabość. Kult tradycji rycerskich, ducha i czynu żołnierskiego. Obsesyjna koncepcja poezji jako narodowego czynu. Idea uniwersalizmu,

-          publicystyka Gajcego – 17 utworów. Manifest pokoleniowy Już nie potrzebujemy – oskarża pisarzy XX-lecia, s. XXVIII o zerwanie więzów z życiem społecznym, pogrążenie się w łatwiźnie i tandecie, niechęć do diagnozowania rzeczywistości politycznej, a wreszcie o nieumiejętność dostrzeżenia zapowiedzi nadciągającego kataklizmu. Krytykuje Skamandra, Awangardę Krakowską, łagodnie potraktował Drugą Awangardę – Czechowicza, Miłosza, Zagórskiego i Sebyłę

Twórczość:

-          od początku ma poczucie misji pisarskiej – ujawnia się przez eksponowanie talentu własnego, pogardę wobec prostego człowieka, megalomański patos,

-          wczesne teksty – apologia witalizmu, notowanie ulotnych wzruszeń, patetyzacja powszedniości, mieszanina stylów, wiara w możliwości oderwania się od egzystencji ludzkiej dzięki poezji, atmosfera śmierci  i pogrzebu, fascynacje obrazami końca. S. XXXVI poczucie zdeterminowania przez los, tęsknota za niemożliwym do zaznania życiem i uczuciem, podatność na stany lękowe (ł…) metafizyczna zaduma, oczyszczająca moc twórczości,

-          1942 Wiersze niewymierne (wyd. 1968 w Utworach wybranych, rzeczywistość jest tu przedstawiona w sposób zinfantylizowany, niedookreślony. Baśnie są przesycone złem, proces rozpadania się dziecinnej wyobraźni, zwyrodnienie arkadii, degradacja baśni,

-          weryfikacja sfery sacrum – s. XLVI – XLVII poeta porażony barbarzyństwem wojny i przeżywający kryzys wiary w teodyceę zdaje się głosić przeświadczenie, iż Bóg, wiata i religia przestają być w dobie okupacji wystarczającą instancją i oparciem. Prawdziwym władcą rzeczywistości staje się diabeł, który paraliżuje poczynania Boskie, sieje grozę i zniszczenie, obala ustalone i przyjęte prawa, rozbija instancje duchowe i normy moralne,

-          maj 1943 Widma – liryka katastroficzna. W poemacie – sen, majaczenia, wspomnienia z dzieciństwa, szczątki baśni, lęk, zniszczone miasta, s XLIX jest to wizja gigantycznej katastrofy, obraz rzeczywistości opuszczonej przez Boga i dewastowanej przez szatana,

o       katastroficzna groteska – stosuje ją Gajcy, by otrzymać świat absurdalny, porażający obcością, opiera się na współistnieniu sił dobra i zła, piękna i szpetoty, grozy i humoru, porządku i chaosu,

o       w Widmach – całkowita klęska i zniszczenie, bestialstwo, rozpasanie, profanacja,

o       apogeum katastrofizmu – lata 1942 – 43,

o       katastrofizm współistnieje z groteską – s. LV Jedną z najbardziej pierwotnych i podstawowych metod odżegnywania strachu jest śmiech, odbieranie grozie dostojeństwa i powagi, ukazywanie śmierci i diabła w konwencji buffo czy farsy,

-          przy przedstawianiu katastrofy zawsze zaciera Gajcy kontur obrazu. Gajcy nie pisze o okupacji, łapankach. Tworzy własną wizję apokalipsy. Przywiązanie do szczegółów, detalu, odcienia,

-          s. LVIII metaforyczny barok, wielostopniowe spiętrzanie obrazów i wizyjna rozrzutność posiadają bezpośredni związek z ulubioną przez Gajcego techniką marzenia sennego, z widzeniami proroczymi, projekcjami ukrytych lęków,

-          sen u Gajcego – perspektywa, pozwalająca objawić świat zwidów,

-          pytania o sens cierpienia, kres zagłady, próba pogodzenia idei dobrego Boga i tego, co się dzieje,

-          diabeł to nie stwór z wyobrażeń dziecinnych, ujawnia się w chwilach zwątpienia, kusi,

-          zwycięża pragnienie ładu. Bóg – pogrążony w letargu, obojętny, okrutny. Przeciwko niemu – postulat miłości. Nakazy – 1) afirmacja czasu zagłady, 2) byt ku śmierci, 3) ujrzenie we wrogu szansy na zdobycie świadomości związku z ojczyzną,

-          druga część Widm -  nastrojowość, baśniowość, spokój. Wiersz Wczorajszemu – odrzucenie wzorców poezji kontemplacyjnej. Zamyka zmaganie się poety i świata z szatanem (s. LXVII). Świat drugiej części jest kruchy, bezbronny (z gipsu, porcelany, tektury, pluszu, nitek, włosa), to bezpieczna arkadia i zamordowana iluzja. Tu Gajcy ucieka od martyrologii, choć w każdym utworze jest cierpienie. Przynoszą skojarzenia muzyczne. Rezygnacyjny dramatyzm. Pisarz nie żali się, nie tragizuje,

-          drugi zbiorek – Grom powszedni – o przyzwyczajaniu się ludzi do okrucieństw. Pełno myśli o śmierci. Pogrążanie się w obojętności wobec zła i przemocy, groza powszednieje,

-          s. LXXVIII postrzega bezmiar bólu odchodzenia w zwęglonej brzozie, nieżywej mrówce,

-          przekonanie o bezsensowności ofiar, wróg też jest człowiekiem. Człowiek ma dawać miłość, a nie śmierć,

-          uwrażliwienie na skojarzenia ze stanami człowieka, odwołania do świata natury, pojęcia z kręgu sztuki, religii i wojny,

-          przekonanie o porażeniu ludzkich sił twórczych,

-          w Misterium niedzielnym ironiczno-szyderczy stosunek do wieszczów, poczucie totalnej klęski, surrealistyczna akcja, która ma oszukać katastrofę, za pomocą proroczych objawień. Są elementy komiczne i wzniosłe. Prorocy wieszczą nie z poczucia odpowiedzialności za los, a dla stanowisk i korzyści. Rozprawa z Polską powrześniową. Pogranicze dramatu i poezji,

-          Homer i Orchidea – s. CVI – CVII archetyp twórcy ułomnego, naznaczonego, przeklętego (…) jest aktualizacją odwiecznego wyobrażenia sztuki jako sfery aktywności wykraczającej poza obszar spraw człowieczych. Wołanie o talent tworzący sztukę, która ocali współczesnych,

-          s. CIX przeto nawet sztuka wyrastająca z ludzkiego bólu, strachu i zwątpienia wolna być musi od trwogi, zła i braku nadziei, gdyż jej misją jest podtrzymywanie sensu człowieczeństwa nawet – a może szczególnie – w czasach, które mu kategorycznie zaprzeczają,

-          proza – 3 opowiadania: Paweł, Cena, Twarzą w noc i początek powieści Trzy śmierci (1843 – 1944) – ukazują młodego inteligenta z urazem po 1939, z rozterkami etycznymi w czasie wojny. Wszyscy bohaterowie są w sytuacji skazania. Wprowadza wojenne realia. Studium lęku. Śmierć to tragiczne przeznaczenie.