HIGIENA I MYCIE RĄK1.doc

HIGIENA I MYCIE RĄK

Zakażenia szpitalne są przenoszone głównie (w ponad 50%) przez ręce personelu, a mycie rąk jest najprostszą i najbardziej skuteczną metodą zapo­biegania przenoszeniu drobnoustrojów pomiędzy personelem i pacjentami.

Ręce personelu medycznego są podstawowym i najczęściej używanym narzędziem" w wykonywaniu wszystkich czynności przy pacjentach. Dlatego należy je myć często - niezależnie od tego, czy w zakładzie opieki zdro­wotnej są chorzy zakaźni, czy nie - zwłaszcza po kontakcie ze skórą, wydzielinami i wydalinami pacjenta. Jednakże, jeżeli doszło do zanieczyszczenia krwią lub wydzielinami pochodzącymi od pacjenta chorego zakaźnie (lub podejrzanego o chorobę zakaźną), należy to uczynić bardzo starannie. Rękawiczki ochronne nie zwalniają z obowiązku mycia rąk, będącego podstawą metodą ograniczania szerzenia zakażeń w szpitalu. Dokładne umycie rąk   bezpośrednio po zdjęciu rękawiczek ochronnych prowadzi do usunięcia drobnoustrojów, które znalazły się na rękawiczkach, a przy ich zdejmowaniu mogły zostać przeniesione na ręce.

Dysponujemy trzema sposobami zmniejszania ryzyka przeniesienia za­każenia za pośrednictwem rąk. Są to:

1)   mycie rąk wodą i mydłem,

2)   odkażanie skóry rąk,

3)   ochrona rąk za pomocą rękawiczek ochronnych.

W praktyce drobnoustroje występujące na rękach mogą być eliminowane w dostatecznym stopniu za pomocą właściwie przeprowadzonego mycia z na­stępczą dezynfekcją. Środki dezynfekcyjne, choć skuteczniej od mydła nisz­czą drobnoustroje, to jednak nie usuwają substancji organicznych i brudu. który osłania drobnoustroje przed dostępem i działaniem antyseptyków. Na nie mytych rękach znajduje się zazwyczaj przeszło 130 różnych szcze­pów bakteryjnych, z których wiele może być opornych na kilka, a nawet kil­kanaście antybiotyków; liczba bakterii na dłoniach personelu medycznego waha się od 3.9 • 104 do 4,6 • 10° bakterii/cm2. Występujące drobnoustroje można podzielić na florę stałą (fizjologiczną) i florę przejściową.

Flora stała (fizjologiczna) - to bakterie występujące głównie w fałdach skóry i mieszkach włosowych człowieka, namnażające się głównie w gruczo­łach łojowych i potowych, w związku z tym są trudne do usunięcia przy za-stosowaniu środków mechanicznych; są to przede wszystkim ziarniaki Gram--dodatnie (Staphylococcus sp., Micrococcus sp.) i inne drobnoustroje obecne na rękach przejściowo. Flora stała nie wykazuje właściwości chorobotwór­czych, aczkolwiek u niektórych osób składnikiem flory fizjologicznej mogą być na przykład chorobotwórcze gronkowce. Szczególnego znaczenia nabie­rają u pracowników medycznych oporne na antybiotyki drobnoustroje, które są odpowiedzialne za groźne zakażenia, na przykład metycylinooporne szcze­py Staphylococcus aureus (methycillin resistant staphylococcus aureus - MRSA) lub oporne na wankomycynę enterokoki (VRE).

Flora przejściowa - to mikroorganizmy luźno związane ze skórą, które nie są zdolne do namnażania się i przebywania przez dłuższy czas na powierzch­ni skóry.

W zakładach opieki zdrowotnej podstawowym problemem jest oczywiście flora przejściowa. U pracowników medycznych florę przejściową stanowią często mikroorganizmy chorobotwórcze odpowiedzialne za zakażenia szpital­ne. Mogą być one w czasie wykonywania zabiegów przenoszone z jednego pacjenta na drugiego przez zanieczyszczone ręce, stając się często przyczyną zakażeń krzyżowych. Drobnoustroje znajdujące się na rękach personelu me­dycznego przenoszone są na dotykany przedmiot lub pacjenta, a jednocześnie drobnoustroje z pacjenta i innego dotykanego przedmiotu przedostają się na ręce personelu. Zakażeniom szpitalnym zapobiegać można przez zmniejszenie liczby mi­kroorganizmów bytujących na skórze rąk do bezpiecznego dla pacjenta po­ziomu. Uzyskuje się to przez:

-mycie rąk pod bieżącą letnią wodą z użyciem mydła płynnego,

-wycieranie rąk ręcznikiem jednorazowego użycia,

-dezynfekcję skóry rąk alkoholowym roztworem środka antyseptycznego,

-ochronę rąk za pomocą rękawiczek.

Aby jednak powyższe zabiegi były skuteczne, należy przestrzegać dodatkowych zasad podczas pracy:

§      nie nosić biżuterii, zegarka na ręku.

§      unikać skaleczeń i innych uszkodzeń skóry,

§      skaleczenia lub chorobowe zmiany skórne zawsze zabezpieczyć nieprzesiąkliwym opatrunkiem, ewentualnie dodatkowo specjalnymi ręka­wiczkami,

§      stosować rękawiczki ochronne przy wykonywaniu czynności, w czasie których możliwy jest kontakt z krwią i płynami ustrojowymi,

§      stosować sterylne rękawiczki do czynności aseptycznych,

§      ręce myć przed założeniem i po zdjęciu rękawiczek.

              Naturalną barierę ochronną skóry stanowi warstwa zrogowaciała naskórka zbudowana ze zrogowaciałych komórek, spojonych ze sobą substancją „kitu­jącą". Ta substancja o charakterze kitu tworzy systemy o strukturze blaszek znajdujących się w przerwach międzykomórkowych i składa się z delikat­nych, dwuwarstwowych pokładów cząstek utworzonych z tłuszczów, ceramidów, cholesterolu i innych substancji. Środki myjące, a nawet zwykła woda, powodują czasowe uszkodzenie bariery ochronnej przez wymycie „lipidów barierotwórczych" i w ten sposób zostaje „otwarta droga" do głębszych warstw skóry dla substancji chemicznych mogących ją uszkodzić. Skóra ma właściwości naturalnej regeneracji, która przy niewielkich uszkodzeniach trwa kilka godzin, natomiast przy większym niedoborze substancji kitującej - kilka dni. Dlatego szczególnie istotne jest właściwe stosowanie środków pielęgnujących. Środki o właściwościach pielęgnujących skórę powinny być - obok mydeł z dozowników i środków dezynfekcyjnych - normalnym wy­posażeniem w każdym zakładzie opieki zdrowotnej.

Podstawowe zasady higieny i mycia rąk

Przestrzeganie technik i schematów mycia oraz dezynfekcji rąk ma istotny wpływ na skuteczność wykonywanych czynności. Niestety, zasady te nie zawsze są znane persone­lowi zakładów opieki zdrowotnej.

Podstawowe zasady:

§         Noś krótko obcięte paznokcie

§      Zabezpiecz zranienia wodoodpornym opatrunkiem

§      Unikaj noszenia pierścionków i zegarków

§      Myj i odkażaj ręce w przypadku uszkodzenia rękawiczki

§      Pojemnik z płynnym mydłem powinien być zabezpieczony przed zanie­czyszczeniem w czasie użytku

§      Myj ręce mydłem, a następnie stosuj środek dezynfekujący

§      Mocno pocieraj o siebie dłonie, aby pozbyć się martwych komórek naskór­ka i bakterii

§      Przy myciu i dezynfekcji dłoni pamiętaj o grzbietowej powierzchni rąk

§      Pamiętaj o umyciu powierzchni między palcami

§      Zdezynfekuj opuszki palców jednej ręki, obracając je na dłoni drugiej ręki

§      Pocieraj ręce tak, aby kciuki i nadgarstki stykały się ze sobą

§      Unikaj rozpryskiwania w czasie mycia i dezynfekcji, aby nie skazić ubrania
i otaczającego środowiska

§      Spłukuj dokładnie ręce bieżącą wodą

§      Zalegający środek dezynfekujący może spowodować podrażnienia i suchość
skóry

§      Wilgotne ręce są podatniejsze na zabrudzenie i przenoszenie drobnoustro­jów niż suche

§      Dokładnie wysusz ręce papierowym ręcznikiem

§      Dokładne wycieranie rąk papierowym ręcznikiem pomaga w usuwaniu po­zostałych bakterii

Wyróżnia się następujące rodzaje mycia rąk:

•      socjalne,

•      higieniczne,

•      chirurgiczne.

Socjalne mycie rąk wykonuje się:

§      przed dotykaniem żywności, przed jedzeniem, przed karmieniem
chorych,

§      po wyjściu z toalety,

§      przed przystąpieniem do pielęgnacji chorego i po zakończeniu pielę­gnacji (kąpanie, ścielenie łóżka, zmiana bielizny itp.),

§      zawsze, gdy ręce miały kontakt z ziemią,

§      przed rozpoczęciem dnia pracy i po dłuższych przerwach w pracy,

§      po wykonanych pracach porządkowych i czystościowych

Socjalne mycie rąk przy użyciu mydła płynnego usuwa w dużej mierze (około 65%) przejściowo występujące drobnoustroje, ze średnio zabrudzo­nej skóry. Zalecane jest stosowanie mydła płynnego w pojemniku z dozowni­kiem, który umieszczany jest na specjalnym uchwycie, obok pojemnika ze środkiem dezynfekcyjnym. Ważne są: odpowiednia częstość mycia rąk, wła­ściwe wykonywanie tej czynności oraz przestrzeganie czasu jej trwania. Mycie to polega na energicznym pocieraniu wszystkich powierzchni rąk z użyciem mydła i wody: powinno trwać co najmniej 10 s. Ręce należy płukać w strumieniu bieżącej wody i osuszać ręcznikiem jednorazowego użycia. Za­miast ręcznika papierowego można używać czystej ściereczki, którą wyrzuca się po każdym użyciu do specjalnych toreb, z przeznaczeniem do prania i po­wtórnego użycia.

Higieniczne mycie i dezynfekcja rąk

Higieniczne mycie i dezynfekcja rąk składa się z dwóch etapów:

1)  etap brudny - mycie,

2)  etap czysty - dezynfekcja.

Higieniczne mycie rąk to zabieg polegający głównie na zmyciu z po­wierzchni skóry rąk zanieczyszczeń organicznych i brudu oraz na częściowej eliminacji ze skóry flory przejściowej i stałej. Ręce myje się mydłem (lub mydłem antyseptycznym) pod strumieniem letniej bieżącej wody w czasie 30-60 sekund. Po dokładnym myciu ręce spłukuje się i osusza ręcznikiem jednorazowego użycia. Bardzo ważne jest dokładne umycie rąk mydłem przed zastosowaniem środka dezynfekującego"17, ponieważ usuwa ono ze skó­ry zanieczyszczenia organiczne i nieorganiczne, odsłaniając drobnoustroje i ułatwiając dostęp do nich środka dezynfekcyjnego. Higieniczne mycie rąk, z użyciem mydła i środka antyseptycznego, usuwa przejściową florę skóry, podczas gdy chirurgiczne mycie rąk dodatkowo redukuje liczbę drobnoustro­jów stanowiących florę rezydującą do ilości nie zagrażającej zakażeniem rany w przypadku uszkodzenia rękawiczki.

Dezynfekcję higieniczną rąk przeprowadza się po dokładnym oczyszcze­niu skóry przez wcieranie w każdą rękę około 3 ml alkoholowego środka an­tyseptycznego, na przykład:70% roztworu alkoholu etylowego z dodatkiem 0,5% glicerolu, aż do całkowitego wyschnięcia preparatu, czyli przez około 30 sekund.

Dezynfekcję higieniczną przeprowadza się, stosując antyseptyk na czystą, pozbawioną zanieczyszczeń organicznych i brudu (widzialnego i niewidzial­nego) skórę rąk. Zanieczyszczenia organiczne zmniejszają aktywność alkoholowych środków antyseptycznych. Podobny wpływ mogą mieć niektóre kre-my pielęgnacyjne i zanieczyszczenia innego pochodzenia niż organiczne. Skóra rąk musi być sucha. Preparat antyseptyczny naniesiony na mokrą skórę ulega rozcieńczeniu, nie wykazuje dostatecznej aktywności i gorzej wysycha (paruje). Alkoholowy środek antyseptyczny należy wcierać w ręce aż do jego wyschnięcia. Wcieranie w skórę preparatów zawierających alkohol i wykazujących aktywność przeciwdrobnoustrojową powoduje zmniejszenie liczby bakterii flory przejściowej w przybliżeniu 10 tys. razy. Mycie rąk za pomocą detergentów prowadzi jedynie do 100-krotnego zmniejszenia flory przejścio­wej. Aby higieniczne mycie i dezynfekcja rąk były przeprowadzone skutecz­nie, należy mieć krótko obcięte paznokcie i zmyty lakier z płytek paznokcio­wych, zdjąć biżuterię z rąk (obrączkę, pierścionki, bransoletki, zegarek).

W sytuacjach nagłych, kiedy nie ma możliwości umycia rąk pod strumie­niem bieżącej wody z dodatkiem mydła (detergentu), dopuszczalne jest ogra­niczenie się do wcierania przez 3 minuty mieszaniny środków antyseptycz-nych, to znaczy 70% roztworu alkoholu izopropylowego z dodatkiem 0,5% roztworu chloroheksydyny.

Higieniczne mycie i dezynfekcję rąk wykonuje się:

•      przed wejściem do bloku operacyjnego, do magazynu jałowego sprzętu (do strefy jałowej),

•      przed wykonywaniem zabiegów aseptycznych i po ich zakończeniu:

•      przed i po założeniu cewnika do pęcherza moczowego, przed dotyka­niem rany i po kontakcie rąk z raną, na przykład przy zmianie opatrun­ku (przed nałożeniem rękawiczek jałowych i po ich zdjęciu),

•      przed   wykonywaniem  zabiegów   inwazyjnych  (takich jak  iniekcje, punkcje, pobranie krwi, szczepienia),

•      przed pielęgnacją i w czasie pielęgnacji wrażliwych pacjentów (z osła­bioną odpornością immunologiczną lub pacjentów z grupy wysokiego ryzyka, na przykład przebywających na oddziale neonatologii czy in­tensywnej opieki medycznej),

•      przed pielęgnacją i po pielęgnacji noworodków,

•      po każdym kontakcie z drenażem rany,

•      przed nałożeniem i po zdjęciu rękawiczek,

•      po kontakcie z materiałem zakaźnym (krwią, płynami ustrojowymi, wydzielinami i wydalinami chorego),

•      po opuszczeniu boksów izolujących chorych zakaźnie,

•      po każdym zdjęciu maski chirurgicznej z ust i nosa.

Najczęstsze błędy popełniane podczas higienicznego mycia rąk to:

§                 niedokładne mycie rąk (pomijanie przestrzeni między palcami, niedo­kładne czyszczenie paznokci, pozostawienie długich paznokci),

§                 pozostawienie na rękach biżuterii.

§          krótki czas mycia,

§          używanie „wspólnego" mydła w kostce lub mydła w płynie zanieczysz­czonego mikrobiologicznie,

§          osuszanie rąk „wspólnym" ręcznikiem wielokrotnego użycia,

§          używanie zbyt gorącej wody i zbyt częste mycie rąk, zaraz po przepro­wadzonej dezynfekcji rąk alkoholowym środkiem antyseptycznym (ta­kie postępowanie obniża poziom wrażliwości skóry na środki myjące
oraz powoduje jej wysuszanie i uszkodzenia).

Błędy popełniane podczas dezynfekcji rąk to:

§                     zbyt krótko przeprowadzona dezynfekcja,

§                     stosowanie zbyt małej objętości środka antyseptycznego,

§                     niedokładna dezynfekcja,

§                     pozostawienie na rękach biżuterii,

§                     stosowanie alkoholowych środków antyseptycznych na mokrą skórę,

...